به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، شرح ابن ‌ابی‌‌الحدید یکی از مهم‌ترین شرح‌های نوشته‌شده بر نهج‌البلاغه است. هر چند که در شیعه بودن یا اهل تسنن بودن ابن ابی‌الحدید در میان شیعیان و اهل تسنن اختلاف نظرهای متعددی وجود دارد اما به‌ طور مشخص و در آرای دو طرف این مساله مشهود است که وی ارادت خاصی به امام علی (ع) داشته و به پیروی از مکتب معتزله، این امام را از دیگر خلفای راشدین برتر می‌دانسته است. تا جایی که در کتابش تصریح می‌کند که امام علی (ع) هم در کثرت ثواب و هم در فضایل و خصال حمیده از دیگران برتر است.

مجموعه بیست جلدی شرح نهج‌البلاغه که تا پیش از این به صورت عربی محل رجوع بوده است در ابتدای هر جلد قسمت‌هایی از سخنان حضرت علی (ع) را به همراه ترجمه آن ذکر کرده و در بخش دوم بر اساس تقسیم‌بندی موضوعی، مباحث مهم را با سرفصل‌های موضوعی بیان کرده است.

لایقی در انجام ترجمه خود برای این کتاب نیز همین ترتیب را رعایت کرده و بر همین اساس ترجمه کتاب نیز مطابق فصل‌بندی و تقسیم‌بندی متن عربی انجام شده و مترجم تنها با بازنگری و ویرایش جدید ترجمه خود، این کتاب را آماده استفاده کرده است.

در نتیجه نویسنده در ابتدای هر جلد قسمت‌هایی از سخنان حضرت علی (ع) را توضیح داده و در بخش دوم بر اساس موضوع‌های مطرح شده شرحی بر خطبه‌ها یا بیانات را ارایه کرده است.

از آنجا که سخنان امام علی (ع) را مهری است که آن را از سخنان سایر خطبا متمایز می‌کند و دارای سبک ویژه‌ای است که سخنان آن حضرت را از سخنان سایر بلغا و سخن‌رانان جدا می‌کند بسیاری از ادیبان و دانشمندان در طی اعصار کوشش کرده‌اند تا درباره سخنان وی کتاب‌های جداگانه و دیوان‌های مستقلی تالیف کنند.

 در طی زمان و گذشت اعصار انتساب مطالب کتاب نهج‌‌البلاغه به امام علی در نزد علما و محققین، خواه متقدم و خواه متاخر محل شک و تردید واقع شده که ابن ابی‌الحدید این مطلب را مورد بحث قرار داده است.

«اگر در نهج البلاغه تامل کنی، جمله آن را زلالی واحد و نفسی واحد و اسلوبی واحد می‌یابی؛ مثل جسم بسیطی که بعضی از آن با بعضی دیگر در ماهیت اختلافی ندارند یا مانند قرآن عزیزی که اول آن همانند وسط آن، و وسط آن شبیه آخر آن است.»

 بخشی از موضوعاتی که در جلد اول آمده شامل گفتاری در باب عقاید اصحاب معتزلی ما درباره‌ امامت و تفضیل و باغیان و خوارج؛ سخنی در باب ملائکه و اقسام آن‌ها؛ اختلاف اقوال در آفرینش بهشت و دوزخ؛ سخنی درباره‌ ادیان عرب در دوران جاهلیت؛ نسب ابوبکر و پاره‌ای از اخبار پدرش؛ وصیت ابوبکر به خلافت عمر؛ داستان شوری و اندکی از اخبار عثمان ‌بن ‌عفان است.

ابن ابی‌الحدید، این اثر را در ۲۰ جزء به نام ابن‌علقمی وزیر تالیف کرد. عمده شهرت و معروفیت ابن ابی‌الحدید به سبب تألیف این کتاب است که مجموعه عظیمی را از ادب، تاریخ، کلام و فرهنگ اسلامی را شامل می‌شود. وی این شرح را در اول رجب ۶۴۴ ق/ ۱۲ نوامبر ۱۲۴۶م آغاز کرد و در آخر صفر ۶۴۹ ق/ ۲۳ مه ۱۲۵۱م به پایان رسانید و چنان که خود در آخر کتاب می‌نویسد، تدوین این اثر ۴ سال و ۸ ماه طول کشید که برابر با مدت خلافت حضرت علی (ع) است.

نویسنده در این شرح، بسیاری از آرای معتزله را ذکر می‌کند. شرح مذکور از نظر موضوع و مزایای ادبی و تاریخی اهمیت خاص دارد؛ زیرا ابن ابی‌الحدید که در زمان مغولان می‌زیسته، گزارش مبسوطی از ابتدای خروج مغول و فتح ماوراءالنهر، خراسان، عراق و دیگر نواحی و هجوم آنان به بغداد در کتاب خود نوشته است که از منابع مهم تاریخ در این موضوع به شمار می‌آید.

ابن ابی‌الحدید در این اثر غیر از کتاب‌های مشهوری چون تاریخ طبری و سیره ابن هشام و اغانی و کتاب‌های معروف دیگر که در دسترس هستند، از کتاب‌های نادری استفاده کرده که امروزه بعضی از آن‌ها از میان رفته‌اند و یا در دسترس ما نیستند و از جمله آنها می‌توان به  کتاب المقالات تألیف زرقان شاگرد ابراهیم بن سیار نظام و کتاب المقالات ابوالقاسم کعبی بلخی و کتاب فضایل امیرالمؤمنین علی (ع) از احمد ابن حنبل و کتاب الجمل هشام بن محمد کاتبی و کتاب النکت از ابراهیم بن سیار نظام است.

تسلط مترجم کتاب به دو زبان عربی و انگلیسی در این کتاب به خوبی مشهود است. از سوی دیگر این ترجمه برای نخستین‌بار پس از انجام پذیرفتن، با نسخه عربی شرح نهج البلاغه تطبیق داده شده و همین مساله به اعتبار این کتاب بسیار افزوده است.

همچنین لایقی توضیحات خود در مورد این کتاب و متن ترجمه شده‌اش و یا اظهار‌نظرهایی که درباره کتاب مورد نیاز بوده را در متن به گونه‌ای قرار داده است که مخاطب به راحتی می‌تواند توضیحات تکمیلی مترجم را از متن اصلی تفکیک کند.

 این کتاب همچنین از دو فهرست مجزا بهره می‌برد. فهرست اول کتاب بر‌اساس خطبه‌ها و شماره خطبه‌ها تنظیم و در کتاب درج شده و فهرست دوم بر اساس موضوعات مطرح شده در نهج ‌البلاغه مهیا شده است. بر همین اساس مخاطب نیز به راحتی می‌تواند بر اساس شماره خطبه و نیز بر اساس موضوع خطبه به طور جداگانه، به راحتی خطبه مورد نظر را پیدا کند.

از جمله ویژگی‌های بارز شرح ابن ابی الحدید می‌توان به استفاده از منابع فراوان، مهم و در برخی موارد متروک، استفاده از منابع گروه‌های مختلف شیعی و سنی، چند بعدی بودن، تعصب نداشتن، ذکر حوادث معاصر مؤلف، ذکر وقایع صدر اسلام متناسب با کلام امام (ع)، توجه ویژه به فصاحت و بلاغت سخنان امام (ع)، برخورداری از شواهد شعری فراوان و ترجمه لغات مشکل اشاره کرد.

مجموعه ۲۰ جلدی این کتاب توسط انتشارات نیستان در اختیار علاقه‌مندان این حوزه گذاشته شده است.

در جلد دوم به بخشی از خطبه‌های امام علی (ع) با موضوعاتی از جمله جهاد، آخرت، قتل عثمان، نکوهش روزگار، امر به معروف و نهی از منکر، شهید و نکوهش خیانت ااشره شده است.