دکتر زهره زرشناس مشهور به بانوی سغد، محقق، پژوهشگر و استاد برجسته زبانشناسی، ایرانشناس، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی و عضو شورای واژه‌گزینی فرهنگستان زبان ایران به مناسبت روز قلم به خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: چند سالی است که روز چهاردهم تیرماه به عنوان روز قلم انتخاب شده است. گفته شده که روز قلم در ایران باستان روز سیزدهم تیر، یعنی همزمان با جشن‌تیرگان بود. زیرا در این روز هوشنگ پادشاه پیشدادی نویسندگان را گرد آورد و گرامی داشت و در واقع کاتبان را به رسمیت شناخت.
زرشناس افزود: درایران باستان هنگامی که نام روز با نام ماه یکی می‌شد، این یکی شدن نام روز با نام ماه برای پیشینیان ارزش فراوانی داشت و چنین روزهایی را مقدس شمرده و آن را جشن می‌گرفتند. تیرگان یکی از این جشن‌هاست که در تیر روز از تیرماه برگزار می‌شد. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه می‌نویسد: در تیرگان بود که هوشنگ، از پادشاهان پیشدادی، کاتبان را به رسمیت شناخت و به مردم دنیا دستور داد تا در روز جشن لباس کاتبان را بپوشند و مقام آنان را عزیز دارند.
این استاد برجسته زبانشناسی در ادامه با اشاره به آثار پژوهشی که در دست چاپ دارد، بیان کرد: کتابی که در دفتر پژوهش‌های فرهنگی زیر چاپ دارم «جستاری در مانویت» نام دارد. این کتاب مشتمل بر تاریخچه‌ای از پیدایش دین مانی و زندگی مانی است. اهمیت کتاب«جستاری در مانویت» در این است که از منابع بسیار جدیدی در کتاب استفاده شده است. متن‌های مرتبط با مانویت که در مکان‌های مختلف یافت شده، همه مورد بررسی قرار گرفته است. مسایل مختلف مانویت که از زبان مانی و پیروانش به زبان‌های گوناگون ایرانی نظیر سغدی و فارسی میانه و زبان‌های غیر ایرانی نظیر قبطی نوشته شده و پس از کشف، توسط اروپاییان قرائت شده، نیز در این کتاب آورده شده است و با استفاده از این منابع، اطلاعات بسیار جدید و روزآمدی در این کتاب ارایه شده است. کتاب مدت‌هاست که ویراستاری شده و در دفتر پژوهش‌های فرهنگی در نوبت چاپ قرار دارد.
زرشناس که در سال 1400 خورشیدی، به عنوان پژوهشگر برگزیده کشور در حوزه علوم انسانی انتخاب شده است، در ادامه افزود: در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بیشتر پژوهش‌هایی انجام می‌شود، که در دانشگاه‌های ایران به عنوان کتاب درسی مورد استفاده قرار می‌گیرند، نمونه‌اش کتاب «دستنامه سغدی» است که چاپ سوم آن تمام شده و منتظر چاپ چهارم این کتاب هستم. «دستنامه سغدی» کتابی درباره دستور زبان سغدی همراه با متن‌های نمونه و واژه‌نامه‌ای بسامدی است. پیش از این کتاب، در زبان فارسی کتابی درباره دستور زبان سغدی نداشته‌ایم. در حال حاضر از این کتاب برای تدریسِ زبانِ سغدی در مقاطع دکتری و ارشد در دانشگاه تهران، در پژوهشگاه علوم انسانی و در واحد علوم تحقیقات در دانشگاه آزاد اسلامی استفاده می‌شود. البته کتابی درباره دستور زبان سغدی مانوی به زبان انگلیسی وجود دارد، که در سال 1954 به چاپ رسیده است و کتاب دیگری هم درباره دستور زبان سغدی به زبان فرانسوی موجود است که بسیار قدیمی است و امروز دیگر از اعتبار علمی برخوردار نیست، به همین دلیل کتابی مانند «دستنامه سغدی» در زبان فارسی بسیار مورد نیاز پژوهشگران و دانشجویان این حوزه بوده است.
این استاد زبانشناسی با بیان اینکه خوشبختانه کتاب «دستنامه سغدی» بازخورد خوبی هم در خارج از کشور داشته است، گفت: این کتاب مورد توجه تاجیک‌هایی قرار گرفته است که علاقه‌مند هستند تا زبان سغدی یاد بگیرند. در این راستا دانشجویانی با من تماس گرفتند و از من کتاب را خواستند، یکی از اینها در دانشگاه لندن، دانشجوی پرفسور نیکلاس سیمز ویلیامز، استاد بی همتای زبان‌های شرقی و سغدی بود که پروفسور سیمز ویلیامز به ایشان گفته بود: «شما که می‌توانی فارسی بخوانی، بهتر آن است تا با دستور زبان سغدی به زبان فارسی آشنا بشوی و برای این آشنایی بهتر است که کتاب «دستنامه سغدی» نوشته زرشناس را داشته باشی و مطالعه کنی» آن دانشجوی تاجیک به من نامه نوشت و پرسید که چگونه می‌توانم این کتاب را تهیه کنم که من کتاب را برایش فرستادم. اتفاقا آن دانشجو اکنون در این زمینه پژوهشگری فعال است و به زبان سغدی مقاله‌های متعددی نوشته است. انتظار داریم که چاپ چهارم این کتاب توسط پژوهشگاه علوم‌انسانی انجام بشود.
زرشناس بیان کرد: چند کتاب دیگر هم دارم که همه از سوی پژوهشگاه چاپ شده است. انتشار همه این کتاب‌ها تمام شده و کارهای اداری برای چاپ دوباره انجام شده که امیداوارم بازچاپ شود. کتاب ایرانشناسی من تحت عنوان «درآمدی بر ایرانشناسی» است که چاپ اول این کتاب نیز تمام شده و برای چاپ دوم منتظر انتشارات پژوهشگاه هستم. متاسفانه در چاپ کتاب تاخیر شده و دانشجویان مجبور شده‌اند از کتاب کپی تهیه کنند و از روی آن بخوانند، چون این کتاب هم در مقطع کارشناسی ارشد و هم در مقطع دکتری در دانشگاه تهران و در بنیاد ایرانشناسی تدریس می‌شود. همچنین در چندین دانشگاه دیگر در شهرستان‌هایی که دوره کارشناسی ارشد رشته ایرانشناسی در آنها، ارایه می‌شود، نظیر دانشگاه میبد این کتاب تدریس می‌شود.
زرشناس در ادامه افزود: کتاب «دستنامه سغدی» چندین جایزه برده است. جایزه کتاب پروین اعتصامی را به عنوان بهترین پژوهش ادبی از آن خود کرده و همچنین جایزه بهترین کتاب دانشگاهی را در رشته زبانشناسی نیز برده است و البته جوایز دیگر. مقالات و کتاب‌های دیگر هم برنده جوایز معتبر و ارزنده‌ای شده‌اند. برای مثال کتاب «نامه خاتون ارگی و صد و نوزده پاره نوشتار سغدی»، که از انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی است، افزون بر جایزه بهترین کتاب دانشگاهی در رشته زبانشناسی، جایزه کتاب شایسته تقدیر سال را نیز به دست آورده است.
زرشناس در ادامه گفت: کتاب دیگری به نام «قصه‌هایی از سغد» دارم که چاپ آن نیز تمام شده است و منتظر بازچاپ آن در پژوهشگاه علوم‌انسانی هستم. همچنین کتاب «شش متن سغدی» من هم هست که چاپ آن هم تمام شده و منتظر تجدید چاپش از سوی پژوهشگاه علوم انسانی هستم. چاپ کتاب «تیشتر یشت» من هم به پایان رسیده و منتظر تجدید چاپ آن از سوی پژوهشگاه علوم انسانی هستم. بهتر است اشاره کنم که خوشبختانه، چاپ چهارم کتاب دیگر من یعنی «زبان و ادبیات ایران باستان» از سوی دفتر پژوهش‌های فرهنگی منتشر شده است و در اختیار علاقه‌مندان قرار دارد.
وی افزود: افزون بر این کتاب‌هایی که منتظر تجدید چاپ آنها هستم، در حال نگارش کتابی درباره زبان سغدی هستم که این کتاب آثار، ادبیات، هنر و دین سغدیان را دربردارد. به‌ویژه اطلاعات جدیدی را درباره دیوارنگاره‌های سغدی در اختیار خوانندگان قرار خواهد داد. البته نگارش این کتاب تازه شروع شده و احتمالا یک یا دو سالی طول می‌کشد تا به چاپ برسد.
این ایرانشناس در ادامه درباره کتاب‌هایی که در زمینه اسطوره چاپ می‌شود، بیان کرد: خوشبختانه در سال‌های اخیر به کتاب‌هایی با موضوع اسطوره توجه بسیاری شده است، به‌ویژه این کتاب‌ها در جامعه دانشگاهی مورد توجه بیشتر قرار گرفته که من از این بابت بسیار خوشحالم.
وی افزود: در این حوزه در ایران آثار ارزنده‌ای ترجمه شده است. برای نمونه بسیاری از آثار میرچا الیاده و جوزف کمبل به زبان فارسی ترجمه شده است. اتفاقا من چند سال پیش در مجله جهان کتاب یکی از آثار ترجمه شده کمبل را معرفی کردم، چون ترجمه بسیار دقیق و روانی بود. در حوزه پژوهشی اسطوره‌شناسی در ایران، پژوهش‌های ارزشمندی درباره اساطیر جهان، اساطیر ایران و اساطیر ادیان گوناگون مانند اساطیر مانوی به زبان فارسی یا زبان‌های اروپایی انجام شده است و پژوهشگران توانمندی در این حوزه دانشی به پژوهش و تحقیق مشغولند که بسیار مفید و سودمند است. من هم در کتاب «میراث ادبی روایی در ایران باستان»، که در دفتر پژوهش‌های فرهنگی چاپ شده است، اسطوره‌ها و شخصیت‌های اسطوره‌ایِ شرقِ ایران را، به‌ویژه اسطوره‌های سغدی و سکایی را، همراه با نمونه‌هایی معرفی کرده‌ام.
زرشناس افزود: درایران باستان هنگامی که نام روز با نام ماه یکی می‌شد، این یکی شدن نام روز با نام ماه برای پیشینیان ارزش فراوانی داشت و چنین روزهایی را مقدس شمرده و آن را جشن می‌گرفتند. تیرگان یکی از این جشن‌هاست که در تیر روز از تیرماه برگزار می‌شد. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه می‌نویسد: در تیرگان بود که هوشنگ، از پادشاهان پیشدادی، کاتبان را به رسمیت شناخت و به مردم دنیا دستور داد تا در روز جشن لباس کاتبان را بپوشند و مقام آنان را عزیز دارند.
این استاد برجسته زبانشناسی در ادامه با اشاره به آثار پژوهشی که در دست چاپ دارد، بیان کرد: کتابی که در دفتر پژوهش‌های فرهنگی زیر چاپ دارم «جستاری در مانویت» نام دارد. این کتاب مشتمل بر تاریخچه‌ای از پیدایش دین مانی و زندگی مانی است. اهمیت کتاب«جستاری در مانویت» در این است که از منابع بسیار جدیدی در کتاب استفاده شده است. متن‌های مرتبط با مانویت که در مکان‌های مختلف یافت شده، همه مورد بررسی قرار گرفته است. مسایل مختلف مانویت که از زبان مانی و پیروانش به زبان‌های گوناگون ایرانی نظیر سغدی و فارسی میانه و زبان‌های غیر ایرانی نظیر قبطی نوشته شده و پس از کشف، توسط اروپاییان قرائت شده، نیز در این کتاب آورده شده است و با استفاده از این منابع، اطلاعات بسیار جدید و روزآمدی در این کتاب ارایه شده است. کتاب مدت‌هاست که ویراستاری شده و در دفتر پژوهش‌های فرهنگی در نوبت چاپ قرار دارد.
زرشناس که در سال 1400 خورشیدی، به عنوان پژوهشگر برگزیده کشور در حوزه علوم انسانی انتخاب شده است، در ادامه افزود: در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بیشتر پژوهش‌هایی انجام می‌شود، که در دانشگاه‌های ایران به عنوان کتاب درسی مورد استفاده قرار می‌گیرند، نمونه‌اش کتاب «دستنامه سغدی» است که چاپ سوم آن تمام شده و منتظر چاپ چهارم این کتاب هستم. «دستنامه سغدی» کتابی درباره دستور زبان سغدی همراه با متن‌های نمونه و واژه‌نامه‌ای بسامدی است. پیش از این کتاب، در زبان فارسی کتابی درباره دستور زبان سغدی نداشته‌ایم. در حال حاضر از این کتاب برای تدریسِ زبانِ سغدی در مقاطع دکتری و ارشد در دانشگاه تهران، در پژوهشگاه علوم انسانی و در واحد علوم تحقیقات در دانشگاه آزاد اسلامی استفاده می‌شود. البته کتابی درباره دستور زبان سغدی مانوی به زبان انگلیسی وجود دارد، که در سال 1954 به چاپ رسیده است و کتاب دیگری هم درباره دستور زبان سغدی به زبان فرانسوی موجود است که بسیار قدیمی است و امروز دیگر از اعتبار علمی برخوردار نیست، به همین دلیل کتابی مانند «دستنامه سغدی» در زبان فارسی بسیار مورد نیاز پژوهشگران و دانشجویان این حوزه بوده است.
این استاد زبانشناسی با بیان اینکه خوشبختانه کتاب «دستنامه سغدی» بازخورد خوبی هم در خارج از کشور داشته است، گفت: این کتاب مورد توجه تاجیک‌هایی قرار گرفته است که علاقه‌مند هستند تا زبان سغدی یاد بگیرند. در این راستا دانشجویانی با من تماس گرفتند و از من کتاب را خواستند، یکی از اینها در دانشگاه لندن، دانشجوی پرفسور نیکلاس سیمز ویلیامز، استاد بی همتای زبان‌های شرقی و سغدی بود که پروفسور سیمز ویلیامز به ایشان گفته بود: «شما که می‌توانی فارسی بخوانی، بهتر آن است تا با دستور زبان سغدی به زبان فارسی آشنا بشوی و برای این آشنایی بهتر است که کتاب «دستنامه سغدی» نوشته زرشناس را داشته باشی و مطالعه کنی» آن دانشجوی تاجیک به من نامه نوشت و پرسید که چگونه می‌توانم این کتاب را تهیه کنم که من کتاب را برایش فرستادم. اتفاقا آن دانشجو اکنون در این زمینه پژوهشگری فعال است و به زبان سغدی مقاله‌های متعددی نوشته است. انتظار داریم که چاپ چهارم این کتاب توسط پژوهشگاه علوم‌انسانی انجام بشود.
زرشناس بیان کرد: چند کتاب دیگر هم دارم که همه از سوی پژوهشگاه چاپ شده است. انتشار همه این کتاب‌ها تمام شده و کارهای اداری برای چاپ دوباره انجام شده که امیداوارم بازچاپ شود. کتاب ایرانشناسی من تحت عنوان «درآمدی بر ایرانشناسی» است که چاپ اول این کتاب نیز تمام شده و برای چاپ دوم منتظر انتشارات پژوهشگاه هستم. متاسفانه در چاپ کتاب تاخیر شده و دانشجویان مجبور شده‌اند از کتاب کپی تهیه کنند و از روی آن بخوانند، چون این کتاب هم در مقطع کارشناسی ارشد و هم در مقطع دکتری در دانشگاه تهران و در بنیاد ایرانشناسی تدریس می‌شود. همچنین در چندین دانشگاه دیگر در شهرستان‌هایی که دوره کارشناسی ارشد رشته ایرانشناسی در آنها، ارایه می‌شود، نظیر دانشگاه میبد این کتاب تدریس می‌شود.
زرشناس در ادامه افزود: کتاب «دستنامه سغدی» چندین جایزه برده است. جایزه کتاب پروین اعتصامی را به عنوان بهترین پژوهش ادبی از آن خود کرده و همچنین جایزه بهترین کتاب دانشگاهی را در رشته زبانشناسی نیز برده است و البته جوایز دیگر. مقالات و کتاب‌های دیگر هم برنده جوایز معتبر و ارزنده‌ای شده‌اند. برای مثال کتاب «نامه خاتون ارگی و صد و نوزده پاره نوشتار سغدی»، که از انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی است، افزون بر جایزه بهترین کتاب دانشگاهی در رشته زبانشناسی، جایزه کتاب شایسته تقدیر سال را نیز به دست آورده است.
زرشناس در ادامه گفت: کتاب دیگری به نام «قصه‌هایی از سغد» دارم که چاپ آن نیز تمام شده است و منتظر بازچاپ آن در پژوهشگاه علوم‌انسانی هستم. همچنین کتاب «شش متن سغدی» من هم هست که چاپ آن هم تمام شده و منتظر تجدید چاپش از سوی پژوهشگاه علوم انسانی هستم. چاپ کتاب «تیشتر یشت» من هم به پایان رسیده و منتظر تجدید چاپ آن از سوی پژوهشگاه علوم انسانی هستم. بهتر است اشاره کنم که خوشبختانه، چاپ چهارم کتاب دیگر من یعنی «زبان و ادبیات ایران باستان» از سوی دفتر پژوهش‌های فرهنگی منتشر شده است و در اختیار علاقه‌مندان قرار دارد.
وی افزود: افزون بر این کتاب‌هایی که منتظر تجدید چاپ آنها هستم، در حال نگارش کتابی درباره زبان سغدی هستم که این کتاب آثار، ادبیات، هنر و دین سغدیان را دربردارد. به‌ویژه اطلاعات جدیدی را درباره دیوارنگاره‌های سغدی در اختیار خوانندگان قرار خواهد داد. البته نگارش این کتاب تازه شروع شده و احتمالا یک یا دو سالی طول می‌کشد تا به چاپ برسد.
این ایرانشناس در ادامه درباره کتاب‌هایی که در زمینه اسطوره چاپ می‌شود، بیان کرد: خوشبختانه در سال‌های اخیر به کتاب‌هایی با موضوع اسطوره توجه بسیاری شده است، به‌ویژه این کتاب‌ها در جامعه دانشگاهی مورد توجه بیشتر قرار گرفته که من از این بابت بسیار خوشحالم.
وی افزود: در این حوزه در ایران آثار ارزنده‌ای ترجمه شده است. برای نمونه بسیاری از آثار میرچا الیاده و جوزف کمبل به زبان فارسی ترجمه شده است. اتفاقا من چند سال پیش در مجله جهان کتاب یکی از آثار ترجمه شده کمبل را معرفی کردم، چون ترجمه بسیار دقیق و روانی بود. در حوزه پژوهشی اسطوره‌شناسی در ایران، پژوهش‌های ارزشمندی درباره اساطیر جهان، اساطیر ایران و اساطیر ادیان گوناگون مانند اساطیر مانوی به زبان فارسی یا زبان‌های اروپایی انجام شده است و پژوهشگران توانمندی در این حوزه دانشی به پژوهش و تحقیق مشغولند که بسیار مفید و سودمند است. من هم در کتاب «میراث ادبی روایی در ایران باستان»، که در دفتر پژوهش‌های فرهنگی چاپ شده است، اسطوره‌ها و شخصیت‌های اسطوره‌ایِ شرقِ ایران را، به‌ویژه اسطوره‌های سغدی و سکایی را، همراه با نمونه‌هایی معرفی کرده‌ام.
نظر شما