سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): عبدالحسین زرگری‌نژاد، پژوهشگر تاریخ در بزرگداشت «عبدالرسول خیراندیش» در خانه اندیشمندان علوم انسانی گفت: موضوع تاریخ شالوده‌شناسی حیات کنونی است. سخن را با سابقه دوستی با عبدالرسول خیراندیش شروع می‌کنم. در دفتر تحقیقات با هم آشنا شدیم. از آنجا همکاری به دوستی و اگر اغراق تلقی نشود از بهره گرفتن از شخصیت عمیق وی انجامید. عبدالرسول خیراندیش یکی از استادان فرزانه من است. همیشه از او آموخته‌ام و اکنون نیز می‌آموزم.

زرگری‌نژاد در ادامه خاطره‌ای مشترک با خیراندیش در سفر به زاهدان بیان کرد و افزود: امیدوارم سال‌های سال مغول‌شناس نماند و تاریخ جهان را کار کند. مطمئنم هم مغول را می‌شناسد و هم تاریخ جهان را می‌داند.

نوعی خردورزی مطابق با زمانه را در آثار او می‌بینیم

در ادامه این نشست احمد مسجدجامعی، عضو و رئیس پیشین شورای اسلامی شهر تهران گفت: گروه تاریخ دانشکده ادبیات ویژه بود، گروه تاریخ چهره‌هایی محور و بی‌نظیر مانند زرین‌کوب، باستانی پاریزی، زریاب خویی داشت، کس که می‌خواست رشته تاریخ بخواند باید پا جای پای چه کسانی بگذارد؟ به نظرم در آن زمان این تفاوت ضرورت زمانه بود. عبدالرسول خیراندیش تاریخ جهان درس می‌داد بعد اشراف بر تاریخ محلی دارد.

وی افزود: ملحقات کتاب عبدالرسول خیراندیش در دوره کتابسازی این روزگار چیز متفاوتی است، در کتاب‌هایش نقل عالمانه با شواهد و قرائن دارد. اینها مسائلی است که او را از دیگران متفاوت می‌کند. او هم تاریخ را روایت می‌کند و هم نظریه‌پردازی می‌کند. نوعی خردورزی مطابق با زمانه را در آثار او می‌بینیم. در حوزه نظریه‌پردازی فضای جدیدی را بیان می‌کند.

احمد مسجدجامعی بیان کرد: شخصیت عبدالرسول خیراندیش جالب است، خیراندیش یکی از صفت‌های ویژه اوست. او بسیار انسان خیراندیشی است، او یک دریا خیراندیش است.

او بنیانگذار مجله رشد آموزش تاریخ است

نصرالله صالحی، پژوهشگر تاریخ در ادامه این آیین نکوداشت گفت: مدت سی سال است که با عبدالرسول خیراندیش حشر و نشر دارم. او یک اقیانوس خیراندیش است. او یک معلم کامل است. او دانشی عمیق از جنس علم و آگاهی، منشی از جنس اخلاق و روشی از جنس مهارت دارد. این سه صفت در او جمع شده است.

وی افزود: اگر دانشجویی یک ترم را با عبدالرسول خیراندیش بگذراند برای تمام عمر دانش، منش و روش او تثبیت می‌شود. این سه صفت در وجود او و آثارش پرشمار است. او ذهنی روشمند دارد. امکان ندارد چیزی بنویسد که کاملاً روشمند و ساختارمند نباشد. در واقع کسی که بتواند این‌گونه بنویسد، الگو است. او در منش هم انسان والا و معلم بزرگی است. او هیچگاه به دنبال شهرت نبوده و نیست. او کارهایی ماندگار در زمینه تاریخ انجام داده است.

صالحی بیان کرد: عبدالرسول خیراندیش به خوبی از عهده نوشتن کلیات تاریخ جهان برآمده است. تنها کسی که دانش بالایی داشته باشد، می‌تواند کلیات تاریخ جهان را در ۲۵۰ صفحه روشمند بنویسد. کتاب‌های تاریخ جهان با عبدالرسول خیراندیش برای اولین بار تغییر کرد. او بنیانگذار مجله رشد آموزش تاریخ است. سخن سردبیرهایی که در مجله می‌نوشت بسیار دقیق و عالی بود.

عبدالرسول خیراندیش نخل پربار پژوهش‌های تاریخی است

در ادامه منصور صفت‌گل گفت: در بحث‌های مربوط به شناخت مورخان دو دسته از مورخان را می‌شود شناسایی کرد؛ مورخان پاره‌وقت و مورخان تمام‌وقت. مورخان پاره‌وقت آدم‌های مهم و کثیرالمشاغلی بودند. دهها شغل و پیشه داشتند و همزمان تاریخ هم می‌نوشتند. در دوره جدید مورخان تمام وقت می‌شوند، فقط به تاریخ می‌پردازند. اولین ویژگی عبدالرسول خیراندیش این است که مورخ تمام وقت برای تمام حوزه‌ها است.

وی افزود: توجه او فقط به یک موضوع خاص نیست. او فهم گسترده و همزمان شناخت عمیقی را در خود دارد که امتیاز بزرگی است. دانش عمیق از تاریخ و فرهنگ ویژگی دیگر اوست. زمانی که بخواهد یک موضوع کوچک تحقیقی را آغاز کند، آن را در بستر بزرگ می‌بیند و خودش را محدود نمی کند. این مورخ تمام وقت بودن سبب می‌شود تا آثار و پژوهش‌های او عمق بیشتری پیدا کند.

صفت‌گل بیان کرد: عبدالرسول خیراندیش نخل پربار پژوهش‌های تاریخی و البته غواص مرواریدهای تاریخی هم هست. او معمولاً بر موضوعاتی تمرکز می‌کند که نوآورانه، تازه و مشکل‌گشا برای تحقیقات دیگر است. از اقبال بلند اوست که تحت تعلیم استادانی از نسل بزرگان قرار گرفت و تاثیر این مصاحبت در منش و رفتار او مشهود است.

کاش کسانی که قادر هستند از تاریخ حرف بزنند، برای جامعه تاریخ می‌گفتند

در ادامه محمدعلی اکبری گفت: امروز اگر صفحه مجلات و رسانه‌ها را مرور کنیم، ترجیع‌بندی به نام بحران‌ها وجود دارد. بحران‌هایی مانند بحران آب، بحران محیط زیست. من فکر می‌کنم اگر از عبدالرسول خیراندیش بپرسیم که بحران امروز جامعه را چه می‌دانی؟ می‌گوید بحران «اکنون تهی». بحران امروز جامعه ایران این است که در اکنونی زندگی می‌کند که این اکنون تهی شده است. این تهی‌شدگی بیش و پیش از هر چیز است.

وی افزود: این تهی‌شدگی محصول بی‌تاریخی است. جامعه‌ای که دچار بلای بی‌تاریخی شود اکنون او تهی خواهد شد. فراوان در مورد تاریخ گفته و نوشته می‌شود. ما به مصیبت و بلای بی‌تاریخی مبتلا شدیم. هر گفتنی از گذشته آن تاریخی نیست که اکنون ما را پر می‌کند. آنچه که به آن بی‌تاریخی می‌گوییم، یعنی شما از موجودیتی که در طول زمان شکل گرفته جداافتادگی پیدا کردید. ای کاش و ای کاش این امکان فراهم می‌شد، آن کسانی که قادر هستند از تاریخ حرف بزنند، برای جامعه تاریخ می‌گفتند و ما را از این مصیبت اکنون تهی خلاص می‌کردند. بدون هیچ‌گونه مداهنه یکی از این چهره‌ها عبدالرسول خیراندیش است.

عبدالرسول خیراندیش سنگ بناهایی در تاریخ گذاشت

مسعود جوادیان در ادامه این مراسم بزرگداشت گفت: در سال ۶۸ وارد گروه پژوهش شدم. زمانی که وارد گروه تاریخ شدم، مدتی از حضور عبدالرسول خیراندیش می‌گذشت. تالیف تاریخ عمومی برای رشته فرهنگ و ادب آن زمان، تالیف تاریخ عمومی برای رشته فرهنگ و ادب آن زمان، تاریخ دوره راهنمایی از جمله کارهای عبدالرسول خیراندیش است.

وی افزود: کسی که کتاب درسی برای آموزش و پرورش می‌نویسد، باید دانش حاشیه‌ای و برنامه‌ریزی درسی بداند و با حساسیت‌های کشور آشنا باشد. نوشتن کتاب‌های درسی یک جامعیت خاصی می‌خواهد. در گروه تاریخ عبدالرسول خیراندیش سنگ بناهایی گذاشت که نفرات بعدی در آن مسیر به پیش رفتند.

مجتبی تبریزنیا: کتاب ماه در شرایطی ظهور کرد که ما نشریه تخصصی تاریخی نداشتیم

مجتبی تبریزنیا، پژوهشگر تاریخ نیز در این مراسم گفت: آشنایی من با خیراندیش از طریق نشریه کتاب ماه میسر شد. این نشریه در سال ۷۶ به همت وزارت ارشاد شکل گرفت. اولین شماره ۱۶ صفحه بود اما در میانه راه به بیش از ۳۰۰ صفحه رسید و گاهی ۵۰ مقاله در آن چاپ می‌شد. کتاب ماه در فضای شور مطبوعاتی دوم خرداد منتشر شد و استقبال خوبی از آن به عمل آمد. در آن زمان، نشریات مهم‌ترین رسانه بودند. به نظر می رسد کتاب ماه‌ها هنوز آن تازگی را دارد گرچه سال‌ها از اولین شماره آن گذشته است و نقش خیراندیش به عنوان سردبیر در موفقیت ها پُررنگ بود. کتاب ماه در شرایطی ظهور کرد که ما نشریه تخصصی تاریخی نداشتیم. یکی از مهم‌ترین ویژگی و اعتبار کتاب ماه‌ها، بخش سخن سردبیر بود.

علیرضا ملایی توانی: خیراندیش اهل گفتگو، توافق و مدارا است

علیرضا ملایی توانی از اساتید دانشگاه، ابراز داشت: از طرف انجمن تاریخ از عبدالرسول خیراندیش تشکر می‌کنم به خاطر همه کمک‌ها و مشورت‌هایی که در حق این انجمن داشته است. او نه در برابر انجمن بوده است و نه خود را فراتر از انجمن دانسته است. مقصود فراستخواه اصطلاحی دارد تحت عنوان کنشگران مرزی. به نظرم این اصطلاح را می‌توان برای شخصیت‌های علمی هم به کار برد. این کنشگر علمی چند ویژگی دارد. یکی، دانشمندی است که با بدنه جامعه در ارتباط است. دومی، از لابه‌لای محدودیت‌ها سعی می‌کند فضاهای تازه‌ای برای بهبود بخشیدن به دانش خود اضافه کند. خیراندیش کنشگر مرزی علمی به شمار می‌رود.

وی افزود: خیراندیش جهان نگر است. او اهل گفتگو، توافق و مدارا است. وی هم کم هزینه‌ترین و سودمندترین راه را برای پیشرفت در پیش می‌گیرد.

خیراندیش در زمینه تاریخ مغول، تاریخ محلی و خلیج فارس بی نظیر است

مهرشاد کاظمی، مدیر گروه تاریخ خانه اندیشمندان علوم انسانی نیز در این مراسم گفت: از طرف گروه تاریخ و باستان شناسی خانه اندیشمندان علوم انسانی از حضور همه عزیزان تشکر می‌کنم. خانه اندیشمندان علوم انسانی به عنوان یک خدمتگزار در علوم انسانی، وظیفه خود می‌داند از اساتید و پیشکسوتان علوم انسانی قدردانی داشته باشد.

وی افزود: امروز دور هم جمع شده‌ایم تا فعالیت‌های علمی و پژوهشی عبدالرسول خیراندیش را ارج بنهیم. او در زمینه تاریخ مغول، تاریخ محلی و خلیج فارس بی نظیر است. وی در سال ۹۲ به عنوان چهره ماندگار استان بوشهر انتخاب شد. نشریه کتاب ماه او کار بی نظیری بود.

او در پایان گفت: از انجمن علمی تاریخ و انتشارات نگارستان اندیشه هم سپاسگزاری می‌کنم که در برپایی این مراسم همکاری داشتند.

مورخ باید مردم را به سوی اندیشیدن و راه گشودن بکشاند

عبدالرسول خیراندیش در آیین نکوداشت خود گفت: شانه من برای تحمل این همه محبت ناتوان است. بیش و پیش از من کسانی هستند که باید از آنها تجلیل شود و من کم ترینِ جمع هستم. اگر کاری هم انجام داده‌ام، وظیفه‌ام بوده است. از همه شما بابت همه چیز سپاسگزارم. از همسرم تشکر می‌کنم که با همه کم و زیاد زندگی من ساخت.

وی افزود: در حال حاضر، کارهایی در دست انجام دارم. در بحث ضرورهایی از تاریخ ملی و هویت ملی، باید به بحثی به نام مازندارن می‌پرداختم و سال های طولانی است که مشغول آن هستم و به نتایج شگفت‌انگیزی هم رسیده‌ام.

عبدالرسول خیراندیش بیان کرد: تکنولوژی در دنیای آینده حرف اول را می‌زند و تکنولوژی با انرژی رابطه دارد. ما با تاریخ گذشته نزدیک‌مان مشکل داریم. در تاریخ میانه، پرسش‌های هویتی حل نشده‌ای داریم اما برای تاریخ باستان، علاقه بیشتر است. اگر سایه تاریخ بلندتر باشد، یک ملت نمی‌تواند در سایه تاریخ خودش رشد کند. رفتن به گذشته، راه آینده را می‌بندد. مورخ باید مردم را به سوی اندیشیدن و راه گشودن بکشاند. مورخ به تاریخ گذشته می‌پردازد اما برای آینده. تاریخ نگاری ما برای دوره‌های آموزشی تا دوره لیسانس، باید به بحث رویکرد تاریخ شهر بپردازد.