سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - حمید فریور، کارشناس حوزه چاپ: از من درباره چشم‌انداز صنعت چاپ ایران و جهان در سال ۱۴۰۳ پرسیده‌اند. صنعت چاپ در سال آینده، دست‌کم در بهار، تحت تأثیر نمایشگاه دروپا خواهد بود. نمایشگاهی که پس از ۸ سال، در خردادماه با شعار «ما آینده را می‌آفرینیم» (we create the future) در مرکز نمایشگاهی دوسلدورف آلمان برگزار خواهد شد. اگرچه موضوع این یادداشت نمایشگاه دروپا نیست، اما با نگاه به رویدادهای دروپا، می‌توان آینده صنعت چاپ در دنیا را برای دوره چهارساله پیش‌رو پیش‌بینی کرد.

دروپا همیشه تصویرگر فردای دور و نزدیک صنعت چاپ دنیا، نمایشگر فناوری‌های نوین و سمت‌وسوی کسب‌وکارهای چاپی بوده است. اما دروپای سال ۲۰۲۴ دروپای متفاوتی خواهد بود. این تفاوت از شعار نمایشگاه پیداست؛ دروپایی که در سال ۲۰۱۲ متکبرانه شعار سر می‌داد که «یک جهان یک دروپا» (one world – one drupa)و در ۲۰۱۶ سرخوشانه «لمس آینده» (touch the future) را احساس می‌کرد، اگر چه در ۲۰۲۰ آغوشش از آینده خالی ماند (embrace the future) اما، این بار در ۲۰۲۴ آمده تا با «ما» آینده را بیافریند: we create the future.

«مایی» که در شعار دروپای سال ۲۰۲۴ بر آن تأکید شده، نشان از هم‌افزایی دارد و از بازیگرانِ آینده‌سازِ قدرتمندی در عرصة چاپ خبر می‌دهد. بازیگرانی از چین، ژاپن، هند، آمریکا، ایتالیا، اسپانیا، بلژیک، دانمارک و سوئیس که با پایان پادشاهی آلمان در چاپ افست و خالی شدن غرفه‌های دروپا از هیاهوی ماشین‌های عظیم‌الجثه آن، نقش‌های اول و اکشن! در چاپ فلکسو و دیجیتال بازی خواهند کرد (با برندهایی همچون گالوس، وین‌مولر، اُمِت، مارک‌اندی، کامکسی، بابست، اپسون، کانن، زایکون، اچ‌پی و …).

در طول این سال‌ها، بارها خبرهایی از خرید و فروش سهام شرکت‌های درجه یک چاپ یا شراکت‌هایی در سطح بین‌المللی شنیده‌ایم. این راز سر به مُهری نیست که امروزه ادغام، یکی شدن و خرید شرکت‌های کوچک اما فن‌آور و دانش‌بنیان، براساس یک استراتژی درست، مدلی از توسعه است که می‌تواند حیات شرکت‌ها، رشد سهم بازار و پیشرفت و گسترش آنها را به ارمغان بیاورد. کونیگ‌اندباوئر نمونه‌ای از شرکت‌هایی است که با سرمایه‌گذاری در چاپ دیجیتال و فلکسو و خریدهای فناورانه در این زمینه، ماشین‌هایی را در دروپای ۲۰۲۴ به نمایش می‌گذارد که شگفتی‌ساز است. در حالی که از این پس، رولند با «نوستالژی» سرگرممان خواهد کرد و هایدلبرگ هم شاید با کوموری ژاپن به تثبیت سهمشان از بازار ماشین‌های چاپ افست بسنده کنند. با این همه، چراغ جادوی صنعت آلمان، به‌عنوان سومین یا پنجمین صنعت برتر دنیا، همواره می‌تواند در هر نمایشگاهی غافلگیرمان کند.

می‌توان پیش‌بینی کرد که چین، آتشفشان خاموش دروپا را پس از ۸ سال گدازان خواهد کرد. چین با خرید سهام شرکت‌های بزرگ و صاحب‌نامِ صنعت چاپ در اروپا و آمریکا، و همچنین نقشی که در تأمین مواد مصرفی صنعت چاپ دارد، غرفه‌های بی‌شماری را در دروپا با پرچم سرخ و پنج ستارة طلایی‌اش زیور خواهد داد.

در دروپای ۲۰۲۴، که چشم‌اندازی روشن بر آیندة صنعت چاپ است؛ کهن‌ترین ماشین‌سازها تا جدیدترین آن‌ها، رویکرد دیجیتال خواهند داشت. از لفظ «دیجیتال» مقصودی فراتر از «چاپ دیجیتال» دارم؛ چاپ دیجیتال در سال آینده با خیالی آسوده از کیفیت غیرقابل رقابت چاپ خود، آنهم بر هر سطح چاپ‌شونده‌ای و با هر اسپشیال‌افکتی، درصدد اثبات «صنعتی بودن» و «اقتصادی بودن» این مدل از چاپ در تیراژ انبوه و نامحدود است. رویکرد دیجیتال ماشین‌سازها یعنی ما شاهد ماشین‌هایی در صنعت چاپ خواهیم بود که در ادامة ماشین‌های چاپ دیجیتال قرار می‌گیرند و در حالی که «صنعتی» هستند اما برای تکمیل فرایند تولید کالای چاپی متنوع از یک عدد تا بی‌شمار، مناسب‌سازی شده‌اند. اتفاقی که با انواع نرم‌افزارها، انقلاب هوش مصنوعی و بازوهای هوشمند رخ می‌دهد و جلوه‌ای تازه از فرایند اتوماسیون ماشین‌آلات خواهد بود.

و بالاخره می‌توان انتظار داشت که در آینده صنعت چاپ دنیا به محیط زیست و مواد زیست‌تخریب‌پذیر و میزان آلایندگی فرایندهای تولید محصول چاپی بیش از پیش توجه شود و در دروپای ۲۰۲۴ به‌ویژه در زمینة حلّال‌ها و پوشش‌های پلیمری، دستاوردهای امیدوارکننده‌ای را شاهد باشیم.

چشم‌انداز صنعت چاپ ایران

اما در ایران، و در چشم‌انداز صنعت چاپ در سال ۱۴۰۳، نسبت ما با آنچه در دروپا و جهان رخ می‌دهد حسرت و غریبگی است. صنعت چاپ ما گرفتار حاشیه‌هایی است که از متن پررنگ‌تر است.

نه اینکه روزنه نوری نباشد؛ همچون همیشه، در سال آینده کسب‌وکارهای بزرگ چاپ به رشد فردی خود ادامه خواهند داد. رشدی که کاملاً بر پایه برنامه و استراتژی مالکان هر واحد است و نمی‌توان آن را به «توسعه صنعت چاپ ایران» تعبیر کرد. همان‌گونه که در یادداشت نقد تحلیلی و آسیب‌شناسانه جشنواره صنعت چاپ کشور با نام «فرایندهای ناهموار و برایندهای ناهویدا» در مجله صنعت چاپ شماره ۵۰۲ نوشتم؛ به‌نظر می‌رسد در بدنه چاپ ایران در فقدان یک راهبرد مدونِ توسعه‌مدار و فراگیر، (چه در بخش دولتی و چه در بخش صنفی) شکاف عمیق سرمایه‌گذاری، آموزشی، مدیریتی، فناورانه و مهارتی رخ داده است. به گمانم این شکاف در آینده بیشتر خواهد شد و فاصله بزرگی بین کمّیت و کیفیت واحدهای چاپی ایران رخ خواهد داد. مدیریت این شکاف عظیم در بدنه صنعت چاپ ایران که از زیرپله‌ای در دل یک پاساژ تا مجتمعی چند هکتاری در شهرکی صنعتی را شامل می‌شود، کاری سخت و صعب است که با قوانین و روش‌های فعلی و بی‌برنامگی، نشدنی خواهد بود.

از طرفی سبد وعده و وعیدهای متولی دولتی و مدیریت صنفی چاپ هم پُر شده است. بعد از دو سه سال نشستن و برخاستن و فیلم پُرکردن و گفتن و نوشتن از بانک اطلاعات چاپ و ادغام و تجمیع و شهرک صنعتی چاپ و تسهیلات و معافیت و انستیتو چاپ و تغییر متولی چاپ و خانه چاپ و چه و چه‌های دیگر، حالا نوبت عمل است. می‌توان امیدوار بود به‌زودی کاری صورت پذیرد؛ چراکه در نیمه دوم سال آینده انتخابات هیئت‌مدیره بزرگترین اتحادیه صنعت چاپ ایران در تهران برگزار خواهد شد و قطعاً مدیریت صنفی چاپ به دنبال خروجی مطمئن و رضایت‌بخش برای تضمین آرای خود است. متولی دولتی صنعت چاپ ایران هم با توجه به روند طولانی و فرسایشی گردش‌کارها در سیستم دولتی، فرصت چندانی برای عمل به وعده‌های خود ندارد. چیزی که حتمی است، هرکدام سرعت عمل بیشتری داشته باشند، برگ برنده را در همراهی و همدلی صنعت چاپ از آنِ خود خواهند کرد.

در چهار فصل صنعت چاپ ایران، روزمرگی‌هایی مثل برگزاری نمایشگاه‌های کوچک و بزرگ یا جشن‌های باشکوه غیرمختلط! (منظور اختلاط دولتی و صنفی است)، یا برگزاری سمینارها و جشنواره‌هایی با کلی حرف خوب، همیشه و همواره بوده و در آینده هم خواهد بود. امسال، شاید غافلگیر شویم با تولید یکباره پلیت! خودکفایی دوباره کاغذ، تغییر چندباره قوانین مالیاتی و حتی محدودیت استفاده از بسته‌بندی‌های پلیمری! کسی چه می‌داند.