سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سیدمحمود نجاتی حسینی (خراسانی)، مدیر گروه دین انجمن انسان‌شناسی ایران: طبق تعاریف سازمان بین‌المللی یونسکو اکنون عصر سواد رسانه‌ای است تا سواد کلاسیک (خواندن و نوشتن). این به یک معنا درست است چون ما در جهان رسانه مجازی زیست می‌کنیم و شکل خاصی از کتاب هم یک رسانه مجازی شده است. و اما به یک معنا درست نیست چون طبق آمار برنامه توسعه سازمان ملل متحد، درصد قابل توجهی از جمعیت جهان (حدود ۱۵ درصد، به ویژه درجوامع توسعه‌نیافته یا به اصطلاح شیک آن، جوامع درحال توسعه (!) هنوز سواد خواندن و نوشتن ندارند. (در ایران ما هم این رقم ۱۵ درصد است)
لذا سواد کلاسیک هنوز هم باید مهم باشد. این یادآوری از دو جهت با بحث مختصر ما مرتبط است: «کتاب» برای خوانده شدن در فضای واقعی و مجازی نیازمند خواننده باسواد است؛ واینکه باید «کتاب» برای خوانده شدن وجود داشته باشد.
چرا کتاب نمی‌خوانیم؟
این پرسشی جامعه‌شناختی از خودمان و دیگران است. اما قبل از آن باید پرسشی فلسفی کرد از جنس «فلسفه خواندن» و پرسید «چرا و چگونه باید کتاب خواند؟» و «چه کتابی باید خواند؟».
«چرا کتاب نمی‌خوانیم؟» چون با وجود رسانه و اینترنت و ماهواره دیگر به کتاب نیاز نداریم! اما «چرا باید کتاب بخوانیم؟» چون رسانه و اینترنت و ماهواره فقط اطلاعات می‌دهند و سرگرمی اما کتاب، آگاهی و روشنگری و خودآگاهی و دیگرآگاهی می‌دهد و نوع نگاه و نحوه شناخت و فهم و تحلیل ارائه می‌کند. «چه کتابی باید خواند؟» کتابی که روشنگری کند و بینشی انتقادی و راهبردی برای زیستنی با معنا عرضه کند. «چگونه باید کتاب خواند؟» باید مسئله‌ای داشت درخور زیستنی که با معنا است و سپس به سراغ کتاب‌هایی رفت که این مسئله ما را خوب و درست کاویده‌اند، خواه این کتاب در فرمت شعر و نمایشنامه و سناریوی فیلم باشد و یا در فرمت رمان و نوول و داستان کوتاه و مینیمال و یا حتی در ژانر اتوبیوگرافی و بیوگرافی و تاریخ شفاهی و تاریخ‌نگاری مستند.
پیشنهادهایی برای خواندن
به یاد داشته باشید که برای فهم «فلسفه زیستن» جمعی تعاملی تفاهمی توافقی در جهان مدرن، کتاب‌های فلسفه و الاهیات و نیز برای یادگیری و تمرین «نحوه زیستن» جمعی تعاملی تفاهمی توافقی در جهان مدرن، کتاب‌های علمی در دانش‌های علوم انسانی اجتماعی (از تاریخ و جغرافیا تا اقتصاد وسیاست و حقوق و انسان‌شناسی جمعیت‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی و مطالعات فرهنگی و ملکه همه آنها «جامعه‌شناسی» هم چنان در اولویت‌اند برای خواندن و خوانده شدن.
به اصطلاح ژیژکی کلمه: «از کتاب خواندن‌تان لذت ببرید!».
اما پیشنهاد می‌شود یک برنامه مطالعاتی به شرح زیر برای خواندن این کتاب‌ها داشته باشید. این توصیه بیشتر برای دانش‌پژوهان و دانشجویان و پژوهش‌گران و علاقمندان به علوم انسانی–اجتماعی است. اما عموم هم می‌توانند از آن استفاده کنند.
۱. علوم انسانی، علوم استراتژیک‌اند، دانش‌هایی‌اند برای بهزیستی مادی معنوی اخلاقی عقلانی مدنی. پس با تاریخ اندیشه شروع کنید که سرآغازها وسازوکارهای شکل‌گیری علوم انسانی را نشان می‌دهند. لذا به سراغ این دو کتاب مبنایی مقدماتی جامع بروید:
*بومر، فرانکلین لوفان (۱۳۹۷) جریان های بزرگ در تاریخ اندیشه غربی، حسین بشیریه، تهران، انتشارات چاپخش.
*برونوفسکی، ج و مازلیش.ب (۱۳۹۳) سنت روشنفکری در غرب، لی لا سازگار، تهران، نشرآگاه.
۲. هم زمان «درباره انسان» که سوژه علوم انسانی است نیز بخوانید. خواندن این دو کتاب مبنایی توصیه می‌شود:
*توماس، رابرت موری (۱۳۸۵) نظریه های تحول انسان، حامد برابادی و حمید رضا اقا محمدیان، تهران، نشر نی.
*رایش هولف، یوزف.ه (۱۳۹۹) پیدایش انسان، سلامت رنجبر، تهران، نشر آگه.
۳. سپس به سراغ متن‌هایی در تاریخ اندیشه بروید که حاوی تحلیل‌های دقیق و عمیق از شکل‌گیری علوم انسانی اجتماعی در یک صد سال اخیر هستند. مطالعه شاهکار سه جلدی زیر توصیه می‌شود:
* هیوز، استوارت (۱۳۸۶) آگاهی و جامعه، عزت‌الله فولادوند، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.جلد اول.
* هیوز، استوارت (۱۳۸۱) راه فروبسته، عزت‌الله فولادوند، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.جلد دوم.
*هیوز، استوارت (۱۳۸۹) هجرت اندیشه اجتماعی، عزت‌الله فولادوند، تهران، انتشارات طرح نو.جلد سوم.
۴. مکمل این سه اثر، کتاب مبنایی زیر در حوزه تاریخ نظریه اجتماعی است. این کتاب هم خواندنی است:
*کالینیکیوس، آلکس (۱۳۸۳) درآمدی تاریخی بر نظریه اجتماعی، اکبر معصوم بیگی، تهران، نشر آگه.
۵. ادامه این کتاب را در کتاب زیر پی‌گیری کنید که تحلیلی درخشان و فشرده و دقیق از ۲۰۰ سال نظریه‌پردازی اجتماعی در علوم اجتماعی است:
*سیدمان، استیون (۱۳۸۶) کشاکش آرا در جامعه‌شناسی، هادی جلیلی، تهران، نشر نی.
۶. سیر مطالعاتی‌تان را برای فهم متنوع از ماهیت چند وجهی و متکثر و چند ضلعی علوم انسانی اجتماعی و تاریخ اندیشه در جهان کتاب به صورت زیگزاگی و سینوسی دنبال کنید. یعنی بین گذشته و حال تردد کنید. پس به سراغ مطالعه این چند کتاب مبنایی دیگر در تاریخ اندیشه و علوم انسانی بروید:
*فروند، ژولین (۱۳۷۲) آرا و نظریه‌ها در علوم انسانی، محمد علی کاردان تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
*وینچ، پیتر (۱۳۸۱) ایده علم اجتماعی و پیوند آن با فلسفه، ترجمه زیر نظر سمت، تهران، سمت.
*آرون، ریمون (۱۳۹۰) مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی، باقر پرهام، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
۷. اکنون می‌توانید مبنایی‌ترین کتاب جهانی در معرفی «جامعه‌شناسی» یعنی ملکه علوم انسانی و اجتماعی را که نوشته یکی از برجسته‌ترین جامعه‌شناسان زنده است بخوانید:
*گیدنز، آنتونی (۱۳۸۹) جامعه‌شناسی، حسن چاووشیان، تهران، نشر نی.
۸. فهم جامعه‌شناسی وابسته به مطالعه کتاب‌هایی است که درباره دیگر علوم اجتماعی نوشته شده است. پس به سراغ کتاب‌هایی بروید که شما را با علم اقتصاد و سیاست و حقوق و تاریخ آشنا می‌کنند. خواندن چند کتاب مبنایی زیر توصیه می‌شود:
* منکیو، گریگوری (۱۳۹۰) مبانی علم اقتصاد، حمید رضا ارباب، تهران، نشر نی.
*هی وود، آندره (۱۳۹۳) علم سیاست، عبدالرحمن عالم، تهران، نشر نی.
*داوید، رنه (۱۳۷۹) نظام‌های بزرگ حقوقی معاصر، سیدحسین صفایی و همکاران، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
*استفورد، مایکل (۱۳۹۲) درآمدی بر تاریخ‌پژوهی، مسعود صادقی، تهران، سمت.
۹. رشته دانش نوظهور «مطالعات فرهنگی» به لحاظ تنوع نظری و روشی و موضوعی مکمل مناسبی برای علوم اجتماعی کلاسیک و مدرن است. در این حوزه متون خوبی ترجمه شده است. برای شروع خواندن این متن جامع توصیه می‌شود:
* بارکر، کریس (۱۳۹۶) مطالعات فرهنگی: نظریه و عملکرد، مهدی فرجی و نفیسه حمیدی، تهران، موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
۱۰. در همین سویه دانش «انسان‌شناسی» و مطالعه متون تخصصی آن نیز جذاب و خواندنی است. از این منظر کتاب زیر توصیه می‌شود:
* ریویر، کلود (۱۳۹۰) درآمدی بر انسان‌شناسی، ناصر فکوهی، تهران، نشر نی.
۱۱. در علوم اجتماعی مسئله «جمعیت»، «دانش» و «جمعیت‌شناسی» نیز مهم است. دو کتاب زیر مبنایی‌اند:
*لوکاس، دیوید و میر، پاول (۱۳۸۴) درآمدی بر مطالعات جمعیتی، حسین محمودیان، انتشارات دانشگاه تهران.
*کرتزر، دیوید.ای و فریک، تام (ویراستاران )(۱۳۹۷) جمعیت‌شناسی انسان‌شناختی، مهدی رضایی، تهران، موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور.
۱۲. در میانه جامعه‌شناسی که علم شناخت جامعه است و روان‌شناسی که علم شناخت فرد است یک دانش پل زن وجود دارد به نام «روان‌شناسی اجتماعی» که مناسبات بین فرد و جامعه و گروه و تعاملات اینها را در سطح زندگی اجتماعی را وارسی می‌کند. از این منظر خواندن کتاب زیر توصیه می‌شود:
*تایپا، کلود (سر ویراستار )(۱۳۸۶) درآمدی بر روان‌شناسی اجتماعی، مرتضی کتبی، تهران، نشر نی.
۱۳. دانش مدرن برای شناخت مکان و محیط و محل و فضا و نسبت انسان اجتماعی با این سازه‌ها دانش «جغرافیا» است که دانشی است مهم از خانواده بزرگ علوم اجتماعی. برای شروع متن تخصصی زیر در جغرافیای فرهنگی خواندنی است:
*اتکینسون، دیوید و همکاران (۱۳۹۵) جغرافیای فرهنگی، نرگس خالصی مقدم، تهران، انتشارات تیسا.
۱۴. ما سیر مطالعاتی خواندن در علوم انسانی اجتماعی را با «تاریخ اندیشه» شروع کردیم که سرآغازها و سازوکارهای اندیشه‌ورزی را نشان می‌دهد؛ و اکنون می‌توانیم با پایه‌ای‌ترین دانش‌های بشری که قله شناخت و داشتن و آگاهی و خودآگاهی از انسان و جهان و خداوند و هستی و متافیزیک است یعنی «فلسفه» و «الاهیات»، بحث را خاتمه دهیم. به این منظور چند متن خوب ومبنایی و تحلیلی برای خواندن معرفی خواهد شد که هم برای فهم «بنای فلسفی علوم اجتماعی» سودمندند و هم برای شناخت خود فلسفه و چند فلسفه مضاف مهم دیگر که مرتبط با علوم انسانی اجتماعی‌اند- یعنی «فلسفه دین» و «فلسفه اخلاق» و «فلسفه علم» و «فلسفه حقوق» و «فلسفه سیاسی» و «فلسفه تاریخ» - مطالعه آنها ضروری است.
*پریست، گراهام (۱۳۹۲) منطق، بهرام اسدیان، تهران، نشر ماهی.
*آزبورن، کاترین (۱۳۹۰) فلسفه پیش سقراطی، گلناز صالح کریمی، تهران، نشر ماهی.
*کریچلی، سایمون (۱۳۹۰) فلسفه قاره‌ای، خشایار دیهیمی، تهران، نشر ماهی.
*هاسپرس، جان (۱۳۸۷) درآمدی بر تحلیل فلسفی، موسی اکرمی، تهران، طرح نو.
*دیرکس، هانس (۱۳۸۰) انسان‌شناسی فلسفی، محمدرضا بهشتی، تهران، نشر هرمس.
*راین، آلن (۱۳۸۱) فلسفه علوم اجتماعی، عبدالکریم سروش، تهران، شرکت انتشارات علمی وفرهنگی.
*دیکسون، تامس (۱۳۹۴) علم و دین، محمد دهقانی، تهران، نشر ماهی.
*اوکاشا، سمیر (۱۳۸۷) فلسفه علم، هومن پناهنده، تهران، نشر فرهنگ معاصر.
*استامپ، النور و دیگران (۱۳۸۹) در باره دین، مالک حسینی و دیگران، تهران، نشر هرمس.
*اتکینسون، ار.اف (۱۳۹۱) فلسفه اخلاق، سهراب علوی نیا، تهران، نشر هرمس.
*جیکوبز، لزلی (۱۳۸۶) درآمدی بر فلسفه سیاسی نوین، مرتضی جیریایی، تهران، نشر نی.
*ویکس، ریموند (۱۳۸۹) فلسفه حقوق، فاطمه آبیار، تهران، انتشارات رخداد نو.
نظر شما