به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «نقد و ارزیابی منابع آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان (آزفا)» در سه محور مرور نظام‌مند پژوهش‌های ارزیابی منابع آزفا، مروری بر مفاهیم کلیدی در تدوین منابع آزفا و بررسی چالش‌های مدرسان آلفا با منابع در سرای ملل نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

در ابتدای این نشست، احمد رمضانی، با اشاره به اینکه بخشی از مقالات پژوهشی به نقد و بررسی کتاب‌های آموزش زبان فارسی به فارسی آموزان (آزفا) اختصاص دارد، تاکید کرد: در تدوین و تالیف این کتاب‌ها واقعیت زبان فارسی وجود ندارد و جملات ساده و مصنوعی هستند. از سوی دیگر تاکید بیش از حد بر آموزش دستور فارسی بیشتر این کتاب‌ها را غیر جذاب کرده است.

این عضو هیئت علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و شورای نشر بنیاد سعدی، خاطرنشان کرد: غیرملموس بودن از لحاظ فرهنگی برای فارسی‌آموزان از دیگر مشکلات این کتاب‌هاست. بخشی از فرهنگ ایرانی که عمدتاً هم فراگیر نیست، در این کتاب‌ها مورد تاکید قرار گرفته و قرار نیست زبان‌آموز فارسی از طریق این کتاب‌ها با بخش‌هایی از فرهنگ ما که اتفاقاً معمول هم نیست، آشنا شود.

وی افزود: این کتاب‌ها از نظر واژگانی دو مسئله دارند؛ اول اینکه دایره واژگان آنها بسیار ضعیف است و دوم اینکه گاه واژگان تخصصی دارند، بنابراین فراگیر نمی‌تواند این واژگان را به هم پیوند دهد و در خدمت بیان خاص خود از آنها استفاده کند.

رمضانی با انتقاد از کمبود کتاب‌هایی با فعالیت‌های هدفمند یادگیری تصریح کرد: البته کتاب‌های اخیر این مشکل را تا حدودی برطرف کرده‌اند ولی می‌توان با طراحی فعالیت‌های هدفمند بحث ارتباط و یادگیری را به شکل بهتری دنبال کرد و با فعالیت‌های هدفمند به گفتن و نوشتن همزمان پرداخت ولی ما در طراحی کتاب‌های آموزشی عمدتاً سبک‌های یادگیری مختلف را رعایت نمی‌کنیم و بنابراین ارائه محتوا به صورت چند رسانه و متنوع با لحاظ کردن سلایق و علایق مختلف یادگیرنده در کتاب‌های ما دیده نمی‌شود.

رمضانی همچنین گفت: زبان واقعی و کاربردی باید در اختیار فارسی‌آموزان قرار بگیرد؛ زبانی که آنان بتوانند از طریق روزنامه‌ها و مقالات و رسانه‌های متنوع آن را دنبال کنند، یعنی ما نیازمند محتوایی واحد و فراگیر برای آموزش زبان فارسی به فارسی‌آموزان هستیم.

در ادامه نشست، افسانه غریبی، مدیر امور پژوهشی بنیاد سعدی عنوان کرد: یکی از مشکلات مولفان آموزش زبان فارسی این است که مدام خود و دیگران را تکرار می‌کنند؛ بنابراین با وجود فراوانی نسبی این کتاب‌ها، تنوعی در آنها دیده نمی‌شود.

مدیر امور پژوهشی بنیاد سعدی تاکید کرد: وضعیت موجود را باید با نگاه نقادانه مورد کنکاش و بازنگری قرار داد و اگر تاکنون شیوه انتخاب متن‌ها را سلیقه‌ای دنبال می‌کردیم؛ باید این روند را کنار بگذاریم و باید از مفاهیم رایج در نگارش متون استفاده کنیم. اصرار بر اینکه ما بخواهیم بخشی از تاریخ و فرهنگ خود را یکباره در کتاب‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان منتقل کنیم؛ غلط است. باید دست از تعصب نسبت به برخی از موارد کم‌اهمیت برداریم و به وضعیت امروز خود نگاه نقادانه‌ای داشته باشیم و خود را به اصول نگارش نوین آموزش زبان مجهز کنیم.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به فعالیت‌های پژوهشی در زمینه آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان با تاکید بر اینکه ما باید سلیقه غیرایرانی را در سراسر کشورها بشناسیم و متناسب با این مخاطبان کتاب‌های آموزشی تألیف و تدوین کنیم، خاطرنشان کرد: پژوهش‌های زیادی در زمینه آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان انجام شده است. ما در بنیاد سعدی تلاش کرده‌ایم با نگاه نقادانه به این پژوهش‌ها بپردازیم. در پژوهش خود نزدیک ۶۰۰ منبع را شناسایی کردیم اما متاسفانه این پژوهش‌ها خالی از اشکال نبودند، به گونه‌ای که بعضاً پژوهشگران صرفاً به دنبال ارزیابی بودند.

غریبی یادآور شد: از مجموعه پژوهش‌های مختص به آموزش زبان فارسی از سال ۱۳۷۰ حدود ۱۵۰ مقاله در سمینارها، همایش‌ها و نشریات صرفاً به بررسی منابع آموزشی در آموزش زبان فارسی پرداخته بود و در این مجموعه پژوهش‌ها از ۳۱ منبع بهره برده بود. این موضوع باعث شده که کتاب‌های صفار مقدم با ۲۷ بسامد بیشترین فراوانی پژوهش‌ها را به خود اختصاص دهد ولی مجموعه کتاب مینا فقط چهار بار توسط پژوهشگران و آن هم فقط مجلدهای اول و دوم بررسی شده بود.

این محقق گفت: متاسفانه هدف این پژوهشگران هم از پرداختن به کار پژوهش صرفاً ارزیابی بوده است نه تحلیل و توصیف؛ به گونه‌ای که بر طبق آن آمار ۹۸ درصد این پژوهش‌ها ارزیابی بوده یعنی با نگاهی صرفاً نقادانه به این موضوع پرداخته‌اند؛ یعنی این نگاه که این کتاب‌ها خوب یا بد هستند. همچنین نصف این پژوهش‌ها با تکیه بر شاخص‌های فردی پژوهشگران ارزیابی شده‌اند یعنی با شاخص‌بندی و روشمندی ضعیف نتایج بزرگی گرفته‌اند.

امیررضا وکیلی‌فرد، دانشیار زبانشناسی کاربردی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، دیگر سخنران این نشست اظهار کرد: ما به تنوع یادگیرندگان خیلی توجه نمی‌کنیم؛ کتاب آموزشی باید فراگیر باشد و همه پذیر ولی محتوای کتاب‌های ما هویت‌های مختلف را با پیشینه‌های متکثر بازنمایی نمی‌کنند.

دانشیار زبانشناسی کاربردی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) بر یادگیری تلفیقی محتوا و زبان تاکید کرد و گفت: در حوزه آموزش زبان فارسی ارزیابی کتاب‌ها نقش کلیدی دارند و معیارها و روندهای شکل‌گیری آموزش زبان متغیر شده است. ارزیابی موضوعی چند وجهی در بحث آموزش زبان حایز اهمیت است؛ همچنانکه تمرکز روی توانش ارتباطی نکته کلیدی است.

وی افزود: تمرکز روی توانش ارتباطی نیازمند گفت‌وگوی اصیل و به کارگیری عملی زبان در جهان امروز است؛ امروز مهم است که از ابزارهای دیجیتال در بحث آموزش استفاده شود. کتاب‌های آموزش زبان فارسی برای اغلب یادگیرندگان جذابیتی ندارد؛ آگاهی‌های میان فرهنگی خیلی مهم است و توانش میان فرهنگی را باید مورد تاکید قرار داد. بسیاری از کتاب‌های آموزش فارسی تک‌بعدی هستند و صرفاً نگاه ما را منتقل می‌کنند. در کنار همه اینها، هنوز کتاب‌های شنیدن و خواندن جدا هستند در حالی که در آموزش زبان تأکید بر آموزش همزمان هر چهار مهارت است.

امیر زندمقدم، معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی و دانشیار زبان‌شناسی کاربردی دانشگاه علامه طباطبائی نیز در این نشست با طرح این سوال که آیا برای آموزش زبان نیازمند مواد آموزشی هستیم یا خیر؟ تصریح کرد: ما معتقدیم محتوایی باید باشد که بتوانیم آن را به بحث و نقد هم بگذاریم؛ نیاز به محتوای آموزشی استاندارد داریم تا بتوانیم بر طبق اصول آموزشی استاندارد توانش ارتباطی فارسی‌آموزان را ارتقا دهیم.

معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی تصریح کرد: اکثر کتاب‌های موجود بر طبق شم زبانی مؤلفان تدوین شده‌اند و نه یک پیکره علمی و واقعی؛ همچنان که خیلی از آنها بر طبق نیازسنجی تالیف و تدوین نشده‌اند. در حالی که نیازسنجی قدم اول در تدوین کتاب‌های آموزشی است و پس از آن باید اهداف مشخص شود و اهداف ما باید به واقعیت نزدیک باشد تا بتوانیم طراحی درستی برای آموزش داشته باشیم و سپس تولید محتوا کنیم.

این دانشیار زبانشناسی کاربردی دانشگاه علامه طباطبائی تاکید کرد: بر اساس پژوهش‌های انجام شده تمرکز اغلب پژوهش‌ها در بعد دستوری و واژگانی بوده در حالی که در تالیف کتاب‌های آموزشی باید توانش‌های دیگر هم مورد توجه قرار گیرد یعنی توانش‌های گفتمانی، میان‌فرهنگی و منظورشناختی و بر همین اساس قصد داریم نقدنامه‌ای را در حوزه محتوای کتاب‌های آموزش زبان فارسی در دستور کار خود قرار دهیم و از همه استادان می‌خواهیم تا نقدهای خود را درباره کتاب‌های بنیاد سعدی و سایر کتاب‌های آموزشی رایج در حوزه آموزش زبان فارسی در اختیار ما قرار دهند.

به گزارش ایبنا؛ سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت (۱۴۰۳) در محل مصلی امام خمینی(ره) به شکل حضوری برگزار می‌شود و سامانه ketab.ir فضای مجازی نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ است.

اطلاعات کامل نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ تهران را اینجا بخوانید.