سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): حتماً درباره کتابخانه اسکندریه، بزرگ‌ترین مرکز آموزش و نسخ خطی در جهان باستان شنیده‌اید. گفته می‌شود زمانی بیش از ۷۰۰ هزار طومار پاپیروسی در اختیار داشت که قدمت آن به دوران باستان بازمی‌گردد و شاید تخریب اسرارآمیز این کتابخانه در حدود ۱۵۰۰ سال پیش، بزرگ‌ترین فقدان شناخته‌شده فرهنگ بشری در تاریخ جهان باشد.

کتابخانه باستانی اسکندریه را دمتریوس فالئون، سیاستمدار آتنی که از قدرت سقوط کرد و به مصر گریخت، تأسیس کرد. در آنجا به دربار سلطنتی پادشاه بطلمیوس یکم که بین سال‌های ۳۲۳ تا ۲۸۵ پیش از میلاد بر مصر حکومت می‌کرد، پناه برد. بطلمیوس که تحت تأثیر دانش گسترده و یادگیری عمیق دمتریوس قرار گرفته بود، وظیفه ایجاد یک کتابخانه را به او محول کرد. ماموریت آن‌ها تولید مخزن تمام دانش شناخته شده برای بشر در آن زمان بود.

کتاب‌های موجود در این کتابخانه به موضوعات زیر تقسیم می‌شدند:

«بلاغت»، «قانون»، «حماسه»، «تراژدی»، «کمدی»، «غزل»، «تاریخ»، «پزشکی»، «ریاضیات»، «علوم طبیعی» و «متفرقه». این کتابخانه حدود ۷۰۰ هزار کتاب را در خود جای داده است که بین دو شعبه کتابخانه تقسیم شده است.

در ابتدای تاسیس، کتاب‌ها از طریق خرید در آتن و رودس، دو بازار اصلی کتاب در مدیترانه باستان و از طریق کپی یا مصادره کردن کتاب‌ها برای این کتابخانه به‌دست آمد.

با گذشت زمان، یک دانشکده پزشکی نیز در کتابخانه تأسیس شد، که در آن ابتدا تشریح‌های علمی انسانی انجام شد. این عمل به تنهایی دانش ارزشمندی را در اختیار دنیای پزشکی قرار داد.

کتاب‌های کتابخانه باستانی اسکندریه عمدتاً به زبان‌های یونانی و مصری و یک زبان آفریقایی-آسیایی (که اکنون منقرض شده است) نوشته می‌شدند. گفته می‌شود که کل مجموعه ادبی یونان باستان همراه با آثار ارسطو، سوفوکل و اوریپید و دیگران در این کتابخانه نگهداری می‌شد. کتاب‌های مصری نیز کتاب‌هایی درباره سنت‌ها و تاریخ مصر باستان بودند.

این کتابخانه دارای موزه است و محققانی که در موزه اسکندریه کار می‌کردند از این کتابخانه برای طبقه‌بندی تاریخ مصر باستان به ۳۰ سلسله استفاده کردند که برای مطالعه تاریخ باستان استفاده می‌شد؛ همچنین نخستین ترجمه کتاب مقدس عبری، معروف به Septuagint، در این کتابخانه قرار دارد. تا به امروز، از این ترجمه کتاب مقدس عبری، متون مهم مطالعات انتقادی کتاب مقدس باقی مانده است.

کتابخانه باستانی اسکندریه در دو مناسبت مختلف تخریب شد. شعبه اصلی کتابخانه در کاخ سلطنتی در اسکندریه، نزدیک بندر قرار داشت. هنگامی که ژولیوس سزار در جنگ داخلی بین کلئوپاترا و بطلمیوس سیزدهم مداخله کرد، سزار کشتی‌های بندر را به آتش کشید. گمان می‌رود این آتش‌سوزی به کتابخانه نیز سرایت کرده و آن را به‌طور کامل نابود کرده باشد.

شعبه دوم کتابخانه در داخل معبدی قرار داشت که به «خدای سراپیس» اختصاص داشت. سال ۳۹۱ پس از میلاد، امپراتور روم تئودوسیوس مسیحیت را تنها دین قانونی روم اعلام کرد و دستور داد تمام معابد بت‌پرستان تخریب شوند. معبد سراپیس در اسکندریه به‌طور کامل ویران و به همراه آن شعبه دوم کتابخانه نیز تخریب شد.

کتابخانه اسکندریه سال ۲۰۰۲ در شهر اسکندریه افتتاح شد. حمایت زیادی از سوی رئیس جمهور وقت مصر و سازمان یونسکو برای ساخت یک کتابخانه جدید در دانشگاه اسکندریه وجود داشت. طی دو دهه بعد، بودجه و طرحی برای کتابخانه تامین شد و این ساختار عظیم و جاه‌طلبانه شروع به شکل‌گیری کرد. پس از هفت سال ساخت، «کتابخانه اسکندریه» سال ۲۰۰۲ با هزینه یک‌چهارم میلیارد دلار افتتاح شد. این کتابخانه، یک کتابخانه تحقیقاتی و مرکز فرهنگی است که به مناسبت بزرگداشت کتابخانه باستانی و با هدف تبدیل مجدد اسکندریه به شهر یادگیری جهانی مشهور ایجاد شد. کتابخانه اسکندریه بزرگ‌ترین مجموعه دیجیتالی از نسخ خطی تاریخی و همچنین بزرگ‌ترین مخزن کتاب‌های فرانسوی در قاره آفریقا را در خود جای داده است.

خود کتابخانه، مجموعه‌ای از ساختمان‌ها است که در دریای مدیترانه واقع شده است، این کتابخانه دارای یک آسمان‌نما، سالن سخنرانی ۲ هزار نفری، مجموعه‌های تخصصی، فضای نمایشگاهی و بزرگ‌ترین سالن مطالعه در جهان، به مساحت بیش از ۷۰۰ هزار فوت مربع است؛ همچنین کتابخانه اسکندریه دارای یک دستگاه چاپ بزرگ برای چاپ کتاب است.

هزینه هنگفت کتابخانه برای دولت مصر مانع از توسعه این مجموعه شده است. این کتابخانه دارای ظرفیت ۸ میلیون جلد کتاب را دارد که به دلیل کمبود بودجه برای چندین دهه ظرفیت آن بیشتر نخواهد شد. با این حال، کتابخانه اسکندریه یادبودی برای تاریخ دانش‌پژوهی در منطقه و تعهدی به آینده است.

.

مترجم: بهاره گل‌پرور

منبع: