به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، شنبه ۶ مرداد ۱۴۰۳ برابر با ۲۷ ژوئیه در چهل و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در دهلی نو پرونده هگمتانه ایران با اجماع جهانی به ثبت رسید.
علی دارابی، قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور در یادداشتی چنین نوشته است: هگمتانه، محوطه‌ای بی نظیر و برخوردار از ارزش‌های اصیل فرهنگی و تمدنی ایرانی و جهانی است. حفاظت از هگمتانه زین پس امری مهم در عرصه استانی، ملی و جهانی است.️
ایران سرزمین تاریخ است و مفتخر است که سابقه تمدنی آن به بیش از هفت هزار سال پیش باز می گردد.️ تمام تلاش ما این است که سوابق فرهنگی و تمدنی نظیر هگمتانه را به خوبی حفاظت کرده و به آیندگان بسپاریم.️ هگمتانه یادگاری برجسته از دوران با شکوه تمدن ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و اسلامی است، هگمتانه که باستان شناسان آن را به معنای مکانی برای گرد هم آمدن و اجتماع کردن اقوام مختلف تفسیر کرده‌اند، شاهدی برجسته از توسعه دانش شهرسازی و فرهنگ شهرنشینی از سه هزار سال پیش در ایران است.️
همدان امروزی که هگمتانه را در خود دارد، شهری است که در کوچه‌هایش شخصیت‌های برجسته جهانی همچون ابن سینا قدم نهاده و زندگی کرده‌اند. لذا باید گفت ثبت جهانی هگمتانه ثبت شهری باستانی است که بر تارک فرهنگ و تمدن منطقه ایستاده است. ️ثبت جهانی هگمتانه ظرفیتی غنی و ارزشمند برای دیپلماسی فرهنگی ایران است که در ترسیم چهره فرهنگی ایران در اذهان جهانی جایگاه تمدنی ایران را بیش از پیش غنا می‌بخشد. ️
جهانی شدن هگمتانه، مولدی مؤثر بر توسعه گردشگری فرهنگی در سطح منطقه ای و ملی است و می تواند همدان را تبدیل به یکی از قطب های شناخته شده گردشگری در سطح منطقه کند.️ پیشینه شهرسازی در هگمتانه نشان می دهد سرزمین ایران برخوردار از دانش سه هزار ساله شهرسازی و شهرنشینی است. دولت و مقامات استانی باید با بهره گیری از ظرفیت های ناشی از ثبت جهانی هگمتانه این موفقیت را به کام مردم فرهنگ دوست ایران شیرین کنند.
عظمت تاریخ و تمدن ایران با خلق روایت‌های جذاب
علیرضا تابش، دبیر جشنواره بین‌المللی چند رسانه‌ای میراث فرهنگی نیز در یادداشتی چنین نوشته است: در چهل و ششمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر دهلی‌نو، محوطه باستانی «هگمتانه» ثبت جهانی شد، این محوطه مهم تاریخی با آثار و شواهدی بی‌نظیر از دوره ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی به عنوان بیست و هشتمین میراث ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
پس از ثبت جهانیِ هگمتانه، این میراث ارزشمند به مردم جهان تعلق دارد و «میراث بشری» است، من نیز این دستاورد را به مردم عزیز ایران و همدانی‌های با فرهنگ تبریک می‌گویم. ثبت‌های جهانی، مسئولیت دولت، تشکل‌ها، پژوهشگران و فعالان هنر و رسانه را در توسعه «سواد میراث فرهنگی» سنگین‌تر می‌کند.
مسئولان شهر و استان همدان (استانداری، شهرداری، صدا و سیما و…) از این جهت در موقعیت مهمی قرار گرفته‌اند. پژوهشگران و هنرمندان نیز برای معرفی خلاقانه گوشه‌ای مهم از مدنیت، فرهنگ و تاریخ ایران به جهانیان، نقش به سزایی دارند. عظمت تاریخ و تمدن ایران را با خلق روایت‌های جذاب، هنرمندانه و متمایز می‌توان به مخاطب امروزی معرفی کرد.
هگمتانه مادر شهرهای باستانی تمدن پارسی است
علی دارابی، قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور گفت: محوطه باستانی هگمتانه به عنوان بیست و هشتمین میراث ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
وی که به منظور حضور در چهل و ششمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در دهلی نو هندوستان در راس هیاتی عالی از وزرات میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی حضور دارد، گفت: محوطه باستانی هگمتانه با شواهدی بی نظیر از دوره ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی با اجماع اعضای کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید.
معاون میراث فرهنگی کشور ادامه داد: در بررسی اولیه نهاد ارزیابی کمیته میراث جهانی (ایکوموس) پرونده پیشنهادی ایران با عنوان «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» که شامل دو بخش محوطه باستانی و بخش مرکز تاریخی شهر همدان بود، اصطلاحاً دیفر اعلام شده بود، از این رو با تدبیر معاونت میراث فرهنگی و اخذ مشورت های کارشناسی از متخصصان ذیربط اصلاح راهبرد روایت تدوین پرونده پیشنهادی در دستور کار قرار گرفت و پس از رایزنی های فراوان با ثبت جهانی محوطه باستانی هگمتانه موافقت شد و این اثر به عنوان بیست و هشتمین میراث جهانی ایران به ثبت یونسکو رسید.
علی دارابی افزود: بر اساس مصوبه کمیته میراث جهانی هیچ محدودیتی برای ثبت بخش مرکز تاریخی شهر همدان در آینده وجود ندارد، با این توضیح که هم اکنون نیز این بخش در پهنه حریم محدوده ثبت جهانی قرار داشته و تحت حفاظت و حمایت یونسکو خواهد بود.
معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تصریح کرد: هگمتانه نام کهن شهری باستانی از دوره ماد بوده و به عبارتی مادر شهرهای باستانی تمدن پارسی است.
او ادامه داد: از این محوطه باستانی، آثار بسیار ارزشمندی از دوره هخامنشی، ساسانی و شواهدی بی نظیر از شهرسازی دوره اشکانی یافت شده است.
معاون میراث فرهنگی کشور در پایان ثبت محوطه باستانی هگمتانه را به ملت شریف ایران و به ویژه مردم استان همدان تبریک گفت و خاطرنشان کرد: بر اساس قانون برنامه هفتم توسعه کشور، برنامه منظمی برای ارتقای کیفی و کمی ثبت جهانی ایران تدوین شده که ان شاالله در دولت جدید محقق خواهد شد.
اولین پایتخت تمدن ایران، شهر هگمتانه بود
کتاب هگمتانه تألیف نیما زعفرانچی‌زاده اقدم، شهر باستانی همدان را معرفی می‌کند و جاذبه‌های گردشگری، تاریخی و طبیعی این شهر را به خواننده نشان می‌دهد. این راهنما، تاریخچه‌ی شهر قدیمی هگمتانه را مرور می‌کند، در مورد دو تن از مفاخر این شهر یعنی باباطاهر و ابوعلی سینا سخن می‌گوید و نشان می‌دهد که چرا این منطقه به پایتخت تاریخ و تمدن ایران معروف است.
اولین پایتخت تمدن ایران، شهر هگمتانه بود. به نظر می‌رسد قدمت این شهر به حدود ۳۰۰۰ سال پیش، یعنی دوره‌ی مادها باز می‌گردد. بنا به نظر هرودت یونانی، دیاکو، پادشاه مادها این شهر را بنا کرد و به‌عنوان پایتخت امپراتوری خود برگزید. سال‌ها بعد این سلسله از هخامنشیان شکست خورد و فروپاشید، ولی این شهر همچنان برپا ماند. کوروش هگمتانه را به‌عنوان پایتخت تابستانی خود انتخاب کرد. در دوره‌ی جنگ‌های فرسایشی ایرانیان و یونانیان، این منطقه در میان یونانی‌ها هم معروف بود و آن را به نام اکباتان می‌شناختند. شواهد زیادی هست که همدان امروزی همان هگمتانه‌ی سابق است. این سرزمین در دوره‌ی اسلامی نیز همچنان مهم و منشأ اثر بود و از درون آن چهره‌های ادبی، علمی و فرهنگی بزرگی ظهور کردند.
برای آشنایی با این شهر تاریخی، منابع خیلی زیادی در دسترس است. یکی از آثاری که تلاش کرده جاذبه‌های متعدد آن را معرفی کند، کتاب هگمتانه تألیف نیما زعفرانچی‌زاده اقدم است. این اثر بر روی دو شخصیت مهم همدان یعنی باباطاهر عریان و ابوعلی سینا متمرکز می‌شود و زندگی و تأثیرات آن‌ها را نشان می‌دهد.
آنچه امروز از هگمتانه افسانه‌ای باقی‌مانده، تپه‌هایی باستانی است. حفاری‌هایی که در چند دهه‌ی گذشته در این تپه‌ها انجام شده، نتایج شگفت‌انگیزی را نشان داده؛ این شهر طرحی مهندسی و دقیق داشت. معابرش سنگ‌فرش‌ها و تزیین‌شده بود. حتی در آنجا سیستم آب‌رسانی بزرگی مشاهده شد. ساختار شهر کاملاً تودرتو و پیچیده بود که به شکل قابل‌توجهی آن را از معماری شهری یونانی و رومی متمایز می‌کرد. این تپه‌ی پر از شگفتی برای هر گردشگری می‌تواند جذاب باشد و او را به گذشته‌های باشکوه این سرزمین ببرد. اما این تنها جاذبه‌ی همدان نیست. گنبد علویان، آرامگاه باباطاهر عریان، آرامگاه ابوعلی سینا و موزه‌ی مردم‌شناسی از دیگر مکان‌هایی هستند که می‌توانند برای هر بیننده‌ای خوشایند باشند. نیما زعفرانچی‌زاده اقدم در کتاب هگمتانه، به همه‌ی این موارد اشاره می‌کند و آن‌ها را به‌تفصیل توضیح می‌دهد. او در این راهنمای توریستی، تاریخچه و سرگذشت همدان را به شکلی فشرده مرور می‌کند و نشان می‌دهد که چرا این شهر کهن را پایتخت تمدن و فرهنگ ایرانی می‌دانند. اگر می‌خواهید با جاذبه‌های گردشگری و باستانی شهر همدان آشنا شوید، این راهنما به شما کمک خواهد کرد.
در بخشی از کتاب هگمتانه می‌خوانیم: مردم روستای علی صدر و روستاهای اطراف، از قدیم‌الایام به وجود این غار پی برده بودند و از آب آن بهره‌برداری می‌کردند. علاوه بر این، در صد سال گذشته، اهالی ده با هدایت مازاد آب نهر سراب به غار علیصدر، از آن به عنوان مخزن و سدی برای استفاده در فصل گرما بهره می‌برده‌اند و همین موضوع باعث شده بود تا سطح آب در قسمت شرقی غار تا ارتفاع ۲٫۲۰ متر یعنی تا نزدیکی دهانه ورودی غار بالا بیاید و امکان دسترسی به غار را تا سال‌ها غیرممکن کند؛ تا اینکه با وقوع زلزله مخرب فارسینج در ۲۲ آذرماه ۱۳۳۶، و ایجاد شکاف در کف غار سراب، آب نهر سراب به یکباره قطع شد و طی ۶ سال یعنی حدود سال ۱۳۴۲ سطح آب غار علیصدر به ارتفاع طبیعی خود رسید و ورود به غار میسر گشت و به تدریج پای کوهنوردان به درون غار باز شد
اولین کاوش حرفه‌ای و برنامه‌ریزی شده به غار علیصدر در ۵ مهرماه ۱۳۴۲ شمسی توسط گروهی ۱۴ نفره از اعضای هیئت کوهنوردی همدان انجام شد که توانستند با کسب اطلاعات قبلی و همراه بردن تجهیزات لازم برای حرکت روی آب، با عبور از دریاچه، از شعبات و تالارهای مختلف آن بازدید کنند و زیبایی و عظمت داخل آن را ببینند و اولین اطلاعات را از وسعت و ژرفای دریاچه و طول و عرض و عمق و ارتفاع غار بدست آورند. علی‌رغم انتشار خبر این بازدید و بازدیدهای متعاقب، تا سال ۱۳۵۲ دهانه غار تنگ و در حدود ۵۰ سانتیمتر بود و دسترسی به داخل غار تنها توسط کوهنوردان حرفه‌ای ممکن بود؛ تا اینکه عبدالله حاجیلو که از سال ۱۳۴۱ ریاست هیئت کوهنوردی همدان را بر عهده داشت و از جلب توجه مقامات برای توسعه غار مأیوس شده بود، شخصاً دست به کار شد و با مقبولیتی که در شهر و استان داشت با کمک مردم محلی و استفاده از بازوی هیئت کوهنوردی و انجمن شهرستان و استان، سرانجام دهانه غار در اردیبهشت ماه ۱۳۵۳ به عرض ۵ متر و ارتفاع ۳ متر باز شد. در سال بعد، با بتون‌ریزی قسمتی از کف غار، مسیر خشکی نیز برای راهپیمایی در غار ایجاد شد و سپس با تجهیز غار به چند قایق و نیز تأمین روشنایی داخل آن، در تاریخ ۴ خردادماه ۱۳۵۵، غار علیصدر به بهره‌برداری رسید و بلیط‌های چاپ شده برای بازدید گردشگران تحویل اداره تربیت‌بدنی همدان شد.
نظر شما