سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهام بهروزی: نهم مردادماه، سالروز بازدید مقام رهبری از صداوسیما در سال ۱۳۷۵ به‌عنوان روز ملی صدا و سیما از سوی این سازمان نامگذاری شد. این روز بهانه‌ای شد تا به بررسی نقش این رسانه در ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی و همچنین حضور و نمود کتاب در برنامه‌های آن بپردازیم؛ چراکه صدا و سیما به‌عنوان رسانه ملی مخاطبانی بی‌شمار از طیف سنی مختلف با سلایق و ذائقه‌های گوناگون دارد. بی‌شک حضور و نمود کتاب در این رسانه می‌تواند نقش شگرفی را در توسعه و فراگیری فرهنگ مکتوب و کتابخوانی در جامعه‌ای که بیشتر مجذوب شنیدن و دیدن است و همچنان دل در گروی فرهنگ شفاهی دارد، ایفا کند.
به عقیده شاهین بهرام‌نژاد، مجری و گوینده پرکار جنوبی که نگاه ویژه‌ای به مقوله کتاب و کتابخوانی دارد، «همه ما اهالی رسانه باید در کنار هم به بالا رفتن سرانه مطالعه در کشور کمک کنیم.» وی در مرکز صدا و سیمای بوشهر، در حال حاضر اجرای برنامه‌های متعددی چون «سی مو، سی‌تو»، «گنجینه خلیج فارس»، «تارمه»، «شونشینی» و… را برعهده دارد. بهرام‌نژاد در تمام این سال‌ها در مرکز صدا و سیمای مرکز بوشهر از معرفی کتاب و گفت‌وگو با اهالی قلم استان بوشهر غافل نشده است و اهتمام ویژه‌ای در خوانش اشعار محلی بوشهری و استفاده از گویش بومی دارد.
او پیش از هر اجرایی که دارد، به‌منظور گریز از تقلید از دیگران، مطالعه می‌کند، کتب مختلفی را برگ می‌زند و می‌خواند، از بوشهر و از تاریخ و جغرافیایش می‌خواند، از ایران عزیز و فرهنگ دیرینه و اصیلش می‌خواند تا با بیانی شیواتر، اجرایی دلنشین‌تر و اطلاعاتی تازه‌تر از طریق صفحه جادویی به دیدار هم‌استانی‌ها و هموطنانش بیاید. روز ملی صدا و سیما را بهانه‌ای قرار دادیم تا با این مجری ادب‌دوست کتابخوان درباره یار مهربان و تلاش مرکز صدا و سیمای بوشهری در توسعه فرهنگ کتابخوانی و اهمیت ادبیات بومی به گپ و گفت بنشینیم.
-به عنوان یک گوینده و مجری، مطالعه کتاب را در اجرای باکیفیت یک برنامه تا چه میزان راهگشا می‌دانید؟
ببینید گوینده و مجری هوشمند همیشه مراقب است که در دام لودگی و مهمل‌گویی‌ها نیفتد تا بتواند اعتماد مخاطب را به خود جلب و برای رسانه نیز اعتبار کسب کند که این خود راز موفقیت رسانه‌های معتبر جهان است. برای تقویت گفتار و تامین پشتوانه سخن، لازم است گوینده و مجری با برنامه‌ریزی منظم، ساعتی از شبانه روز را به مطالعه کاربردی اختصاص دهد و مطالب گزیده را ثبت کند تا مجبور به تقلید از دیگران نشود و سخن خویش را عاریتی نکند! در واقع مطالعه، گوینده و مجری را مؤلف بار می‌آورد.
-خود شما پیش از هر اجرا، بیشتر چه کتاب‌هایی را مطالعه می‌کنید و بیشتر کدام بعد مطالعاتی خود را با مخاطب به اشتراک می‌گذارید؟
مطالعات جامعی در حوزه‌های مختلف فارق از مطالعه اختصاصی برای هر برنامه دارم؛ ولی لازم است پیرامون موضوع و پیرنگ برنامه‌ای که قرار است اجرا کنیم، اطلاعات پیرامونی را حتماً کسب کنیم.
شما تا چه میزان اهتمام دارید در برنامه‌هایی که اجرا می‌کنید، کتابی را معرفی کنید و بدین‌شکل فرهنگ کتابخوانی را از صفحه جادویی به جامعه توصیه کنید؟
بسیار و نسبت به این کار هم حساسیت ویژه‌ای دارم. در رادیو و در برنامه‌هایی چون «سی‌مو، سی‌تو»، گنجینه «خلیج‌فارس» و در تلویزیون در برنامه‌های «شونشینی»، «تارمه» و «شور و شین» مرتبط با موضوعات برنامه کتاب‌هایی را معرفی می‌کنم که غالباً اثر نویسندگان هم‌اقلیمی ماست و گاه با حضور خود این عزیزان در برنامه به معرفی اثرشان می‌پردازیم.
-اشاره کردید در برنامه «شونشینی» معرفی کتاب‌های بومی را با حضور نویسندگان و شاعران آنها انجام می‌دهید، حضور این نویسندگان آیا در شناسایی نویسندگان و آثار امروزی استان موثر هم بوده است؟
بی‌تردید حضور این هنرمندان در چنین برنامه‌هایی نه تنها یک نیروی محرکه برای ادامه مسیر خود این عزیزان است؛ بلکه دیگر جوانان و نوجوانانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند با تماشای این گفت‌وگوها ترغیب و تشویق می‌شوند برای کیفیت بخشیدن به کارشان و صلابت قدم در مسیر پیش‌رویشان، به این معنی که ملتفت می‌شوند که هنرشان مورد توجه قرار می‌گیرد و آثارشان رصد می‌شود.
-مرکز صدا و سیمای بوشهر تا چه میزان به ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی اهتمام دارد؟
در این سال‌ها با نگاه ویژه‌ای به توسعه این فرهنگ پرداخته است تا جایی که در بعضی مناسبت‌ها مثل هفته کتاب و کتابخوانی حجم زیادی از برنامه‌ها به این مهم اختصاص می‌یابد ولی به‌صورت ثابت هم در بعضی از برنامه‌ها در تمام طول سال این مهم جایگاه دارد. مثلاً در برنامه «دو نیمه سیب» روزهای چهارشنبه بخش کافه کتاب با اجرای همکارم پیمان زند وجود دارد یا در برنامه‌های ویژه جوانان و نوجوانان و حتی برنامه‌های مذهبی با خواندن بخشی از کتاب مرتبط با موضوع برنامه، کتاب هم معرفی می‌شود.
-از دید شما مراکز صدا و سیما چگونه می‌توانند در ارتقای سرانه مطالعه مردمی که همچنان مجذوب فرهنگ شفاهی و بومی هستند، نقش‌آفرینی کنند؟
سرزمین عزیز ما ایران، با داشتن گستره فرهنگی و زبانی متنوع نیازمند رسانه‌های محلی قوی و توانمندی است تا بتواند ضمن حفظ هویت ملی و ابعاد مختلف آن نظیر هویت سیاسی، هویت فرهنگی و هویت زبانی در عرصه جنگ نرم به رقابت با تهاجم فرهنگ‌های وارداتی بپردازد. نظیر ترویج بی‌اخلاقی‌هایی که در مراسم افتتاحیه المپیک پاریس دیده شد و اعتراض بسیاری از کشورها را به همراه داشت.
سازمان صداوسیما، متولی اصلی رسانه‌های صوتی و تصویری، با راه‌اندازی شبکه‌های استانی تلاش کرده است حضور مؤثری در عرصه رسانه‌های محلی در ایران داشته باشد تا بتواند با پرداختن به فرهنگ بومی و محلی هر استان رضایت مخاطبان را جلب کند. این حضور از این نظر مهم است که در طول عمر ایجاد رسانه‌های جمعی، شبکه‌های محلی، یکی از مؤثرترین رسانه‌ها برای برقراری ارتباط با مخاطبان یک منطقه خاص بوده‌اند و صاحبان مجموعه‌های رسانه‌ای سعی کرده‌اند در کنار رسانه‌های سراسری و ملی، با استفاده از رسانه‌های محلی به مخاطبان یک منطقه جغرافیایی نزدیک شوند و اثری عمیق‌تر بر این مخاطبان بگذارند.
بی‌شک وجود رسانه‌های محلی از این منظر اهمیت پیدا می‌کند که در کشورهایی که از تنوع فرهنگی و قومی برخوردارند، نمی‌توان به اندازه کافی و شایسته در رسانه‌های ملی به فرهنگ اقوام پرداخت. مرکزگرایی رسانه‌های بزرگ و ملی، به‌تدریج باعث فراموش شدن فرهنگ‌های محلی و بومی می‌شود، از طرفی برخی مسائل منطقه‌ای هستند که برای مخاطبان یک جغرافیا اهمیت دارد؛ اما برای مناطق دیگر از اهمیت خاصی برخوردار نیست، یعنی مسائلی که یک رسانه ملی نه می‌تواند آنها را پوشش دهد و نه می‌تواند پوشش ندهد. این امر اهمیت توجه به رسانه‌های محلی را بیشتر نشان می‌دهد؛ پس موفقیت شبکه‌های استانی سازمان صداوسیما به عنوان قوی‌ترین رسانه‌های محلی، برای دغدغه‌مندان فرهنگ از اهمیت خاصی برخوردار است؛ اما شبکه‌های استانی، به عنوان یک سیستم سازمانی، برای موفقیت خود نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت هستند تا بتوانند به اهداف خود برسند. باید توجه داشت که «این یک واقعیت معروف و پذیرفته شده است که افراد و سازمان‌هایی که از پیش برنامه‌ریزی کنند، بیشتر احتمال دارد آن چیزی شوند که دوست دارند بشوند». (دیوید، ۳۱۹۱: ۱۱)
-، مجریان و گوینده‌های ما در شبکه استانی برای توسعه فرهنگ بومی چقدر از گویش محلی و خوانش اشعار بومی شاعران دیارمان وام می‌گیرند؟
شعار شبکه‌های استانی صدا و سیما، فرهنگ بومی و توسعه استانی است. به‌طور کل استفاده از ظرفیت‌های فرهنگ بومی از سوی یک مجری، یک امتیاز ویژه تلقی می‌شود. هویت‌های قومی و نسبت آن با هویت ملی، یکی از مسائل اساسی در کشورهای چند قومیتی به‌شمار می‌آید.
چگونگی رابطه و مناسبات میان این دو نوع هویت اجتماعی می‌تواند روی همبستگی و انسجام ملی در این کشورها تاثیر بگذارد. حفظ و ترویج عناصر فرهنگی اقوام مختلف کشور از مهمترین اهداف راه‌اندازی شبکه‌های استانی صدا و سیما بوده است. به همین خاطر تلاش من و سایر همکارانم بهره‌بردن از این دریای ادبیات بومی است. البته که تسلط بر گویش و لحن اثر هم از الزامات است که مجریان و گویندگان برای اینکه در ورطه غلط‌خوانی اسیر نشوند لاجرم باید بر این لهجه محیط باشند.
-همین‌طور است که اشاره کردید؛ دوباره برگردیم به بحث شیرین کتاب، شما در ابتدای گفت‌وگو گفتید که در برنامه گنجینه خلیج فارس مانند سایر برنامه‌های دیگرتان به معرفی کتاب می‌پردازید، بخش‌هایی از این برنامه در دوره‌ای دنبال کردم و شما در این برنامه به معرفی یکی از کتب معتبر استان؛ یعنی کتاب معماری بناهای تاریخی بوشهر و گفت‌وگو با فراز غلامزاده پرداختید، بازخوردی که از این برنامه گرفتید، چقدر نتیجه‌بخش بود؟
اینجا لازم است اشاره کنم در برنامه گنجینه خلیج فارس، پیش‌تر کتاب «معماری بوشهر، سمفونی رنگ، باد و نور» اثر دکتر ایرج نبی‌پور و کتاب «شکوه ابوشهر» نوشته سام رسایی کشوک را معرفی کرده بودیم.
با چاپ کتاب معماری بوشهر اثر آقای غلام‌زاده‌جفره که اثر در خور و کاملی بود، باز هم به ویژگی‌های منحصربه‌فرد معماری بیت‌میلانی بوشهر و معرفی این کتاب از زبان خود صاحب‌اثر پرداختم که خدا را شکر بسیار مورد اقبال واقع شد. بی‌شک اتفاقی که امروز در بافت تاریخی بوشهر در حال رخ دادن است، مرهون تلاش این نویسندگان و فرهیختگان است؛ کوچه پس‌کوچه‌هایی که روزگاری پر از سرنگ و جانوران موذی بود و در حال فرسایش و ریزش، خوشبختانه امروز رو به مرمت و احیا گذاشته تا جایی که حتی از شهرهای دیگر برای سرمایه‌گذاری در این بافت، مشتری پیدا شد است!
-این نشان می‌دهد که یک گوینده یا یک مجری در محتواسازی، فرهنگ‌سازی، مطالبه‌گری و مقبولیت یک برنامه و برقراری ارتباط مخاطب با آن نقش پررنگی دارد، این‌طور نیست؟!
ببینید مجری از یک سو خواهان موفقیت حرفه‌ای و کسب رضایت مدیران و جذب مخاطب است و از سوی دیگر، موفقیت حرفه ای او, مرهون چگونگی رفتار ارتباطی و تعامل اخلاق‌مدار او با محیط درونی و بیرونی رسانه خواهد بود. موضوع اخلاق حرفه‌ای مجری از همین تعامل‌های ارتباطی سرچشمه گرفته و بایدها و بایستگی‌های اخلاقی این حرفه، به چگونگی مدیریت رفتار ارتباطی او با صاحبان حق این حرفه بر می‌گردد.
مجری رادیو و تلویزیون با کسب دانش اخلاق حرفه‌ای و شناخت مسئولیت‌های اخلاقی خود، می‌تواند در مسیری متعالی گام بردارد. لازمه شناخت این مسئولیت‌های اخلاقی شناخت صاحبان حق در هر حرفه است. صاحبان حق حرفه مجری‌گری درواقع فرد,، گروه یا هر عنصری است که از او اثر می‌پذیرد و مجری بایستی در قبال نحوه رفتار خود با او پاسخگو و ملزم به رعایت حقوقش شود. مخاطب تا زمانی که درک کند مجری و گوینده برای او نقش بازی نمی‌کند، در کلیشه قرار نگرفته و با او صادق است، ارتباطش را حفظ می‌کند. اجرا در شبکه‌های استانی حساسیت خاص‌تری دارد؛ چرا که در شهر و استان کم‌جمعیت‌تر نسبت به مرکز، مردم که همان مخاطبان باشند، تو را می‌شناسند و هر گونه تغییر رفتاری در مقابل دوربین یا پشت میکروفن باعث پس زدن شما می‌شود.
-افزون بر نقش‌آفرینی مجری و گوینده، دکور و صحنه‌آرایی، نورپردازی، تصویربرداری و کارگردانی برنامه‌ها تا چه میزان در جذب مخاطب و مخاطب‌سازی موثر است؟
اهمیت جذب مخاطبان در رقابت میان رسانه‌ها از طریق توجه به نیازهای آنان در تولید برنامه و از طرف دیگر، استقبال مخاطبان از برنامه‌های سرگرم‌کننده به‌دلیل نیاز به آرامش و نشاط؛ همچنین ضرورت انتقال پیام‌های آموزشی لازم به مخاطبان، باعث شده است که متصدیان رسانه با بهره‌گیری از تمام مؤلفه‌های در اختیار، گونه جدیدی از برنامه‌سازی را برای جذب و ارتباط مخاطب ایجاد کنند. راهبرد سرگرم‌آموزی به‌عنوان یک راهبرد ارتباطی در برنامه‌های تلویزیونی، از همین مؤلفه‌هایی که اشاره کردید بسیار تأثیرگذار است. در واقع مکمل یک اجرای خوب می‌شود. لازم و ملزوم یکدیگرند. بی‌تردید در هر کدام نقصانی وجود داشته باشد، بر پیکره اصلی برنامه صدمه وارد می‌کند.
-با این اوصاف، در برنامه‌های مرتبط با کتاب یا برنامه‌های گفتگومحور با نویسندگان بی‌شک استفاده از کتاب و کتابخانه یا المان‌های آن می‌تواند در حساس کردن نگاه مخاطب به کتاب موثر باشد، این مهم در طراحی برنامه‌های مرکز صدا و سیمای بوشهر چقدر مورد توجه قرار می‌گیرد؟
تحقیقاً بر اساس موضوع اصلی هر برنامه طراحان دکور، طرح‌هایی را که هم به لحاظ فرم و هم محتوا همخوانی داشته باشد، اتود می‌زنند تا به طرح نهایی برساند که در شاکله خود جدا از هویت بصری، جذابیت و هماهنگی با شکل اجرایی برنامه را دارا باشد. در برنامه‌هایی با موضوع کتاب و کتابخوانی بی‌تردید مؤلفه اصلی همین یار مهربان است.
نظر شما