به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مراسم رونمایی از کتاب «تجارتخانه صادقی» با حضور منصوره اتحادیه (نظام مافی)، سهیلا ترابی فارسانی، متین صادقی، رقیه آقابالازاده و مریم کاشف‌نیا در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. دبیری نشست نیز بر عهده الهام ملک‌زاده بود.

در ابتدای جلسه با توجه به اهمیت اقتصاد و فعالیت‌های این تجارتخانه متین صادقی از نوادگان این خاندان به ایراد سخنانی پرداخت و گفت: این کتاب با فعالیت آقای نظام مافی چاپ شد، او از ما خواست تا خانم اتحادیه اسناد را بررسی کنند و پس از بررسی مشخص شد که اسناد موجود مدارک خاصی از تاریخ تجارت ایران در یک دوره خاص است، بنده هم با توجه به علاقه پدرم به چاپ این کتاب رضایت دادم، ابتدا مدارک تنها برای من یک تاریخچه از خانواده بود و نمی‌توانستم خیلی از آنها را بخوانم یا متوجه شوم اما زمانی که پروژه آغاز و متوجه متن‌ها شدم این کار برای من جذاب‌تر شد.

خاندان تجارتخانه صادقی افزود: برای من این سوال‌ها پیش آمد که چرا و چطور این کار را شکل و ادامه دادند، این تجارتخانه ۱۷۰ سال پیش تاسیس شد و ما اطلاعات زیادی درباره حاج صادق نداریم و تنها می‌دانیم که او سفرهای زیادی به باکو و عشق آباد داشته است.

او افزود: حاج ابراهیم در آغاز کار پدرش ۱۵ سال داشت و به شهرهای مختلفی در روسیه سفر کرد و موجب تاسیس دفاتر مختلفی در ایران و روسیه شد، علاوه بر این تجارتخانه صادقی در دو نمایشگاه یکی در باکو و دیگری حضور در قدیمی‌ترین و مهم‌ترین نمایشگاه روسیه بود که در ابتدای قرن بیستم قدمتی ۲۰۰ ساله داشت. همان‌طور که گفتم ۳ سوال وجود داشت درباره انتخاب روسیه، بحران‌ها و دلیل ادامه دادن فعالیت‌های آن، جواب سوال نخست به خاطر وسعت روسیه و بازار آن بود و یکی از کشورهای ابرقدرت جهان محسوب می شد، حضور دفتر مرکزی در اردبیل و نزدیکی به دریای خزر دلایلی برای فعالیت بود. با آغاز قرن بیستم شرایط فرق کرد و با شکست روسیه از ژاپن در ۱۹۰۵، جنگ جهانی و انقلاب اکتبر و در نتیجه جنگ داخلی روسیه رخ داد، با این حال یکی از اجداد من در نامه‌ای در سال ۱۹۱۸ به خوبی شرایط اسف‌بار روسیه را در آن زمان شرح می‌دهد و از جزئیات اتفاقات انقلاب بلشویکی صحبت می‌کند.

متین صادقی گفت: پس از پیروزی کمونیست‌ها علاوه بر جنگ داخلی، جمهوری آذربایجان اعلام استقلال می‌کند و در نتیجه جنگی صورت می‌گیرد که منجر به کشته شدن ۲۰ هزار نفر می‌شود، تجارتخانه صادقی علاوه بر مشکلات جنگ با بسته شدن و ملی شدن دفاتر، ساختمان‌ها، تورم شدید، مشکلات اداری، بسته شدن بانک‌ها، قحطی و… رو به رو می‌شود. این مشکلات باعث شد تا مبادلات تنها با سکه طلا صورت بگیرد. در نتیجه با بررسی اسناد معلوم شد ۷۵۰ سکه طلا در دفتر مسکو جمع شده بود آن هم در صورتی که قابلیت انتقال پول و نگهداری در بانک وجود نداشت چرا که کمونیست‌ها طلا را ضبط می‌کردند و بانک‌ها هم نا امن بودند، با این حال فعالیت تجارتخانه ادامه پیدا می‌کند.

وی بار دیگر بخشی از نوشته‌ها و نامه‌های علی صادقی که نوه حاج صادق بود را قرائت کرد و از اوضاع و احوال روسیه در سال ۱۹۲۲ گفت و بیان کرد: تصور می‌کنم خانواده ما تصور می‌کرد که حیف است با وجود تمام زحماتش بخواهد کار را رها کند، با این حال در ابتدای دهه ۳۰ قرن بیستم دفتر در روسیه تعطیل و فعالیت‌ها به شهر هامبورگ در آلمان انتقال پیدا می‌کند، البته مدت زمانی بعد این کشور هم با جنگ جهانی دیگری رو به رو شد.

تاریخچه اقتصادی ایران در اوائل قرن بیستم

در ادامه این مراسم سهیلا ترابی فارسانی که از تاریخ دانان، استادان و نویسندگان محسوب می‌شود به بیان نکاتی پرداخت، او در ابتدای صحبت‌هایش بیان کرد: این کتاب هیجان زیادی در من ایجاد کرد و باید از خانواده صادقی تشکر کنم، چاپ این کتاب می‌تواند آغازگر مسیری برای دیگر خانواده‌ها باشد که با چاپ اسنادشان بیش از پیش ابعاد تاریخ اقتصادی را مشخص کنند.

او ادامه داد: با مطالعه کتاب متوجه چند نکته جالب شدم، پژوهش‌های صورت گرفته در خاندان تجار نشان می‌دهد که ادامه این روند بیش از دو یا سه نسل نیست ولی ما در خانواده صادقی شاهد آنیم که این روند پنج نسل در خانواده صادقی ادامه داشته است و ما شاهد روابط بسیار حسنه‌ای در میان اعضای این خانواده هستیم، نکته دیگر صبر، تحمل و پایداری این خانواده بود که با وجود مشکلات متعدد سیاسی و اجتماعی این خانواده به فعالیت خود ادامه دادند.

ترابی فارسانی درباره اسناد تاریخی گفت: به خوبی شاهد توضیح درباره شیوه اقتصادی و جزئیات تجارت هستیم، ما شاهد ساختار جالبی با وجود نبود حمایت‌های قانونی و وجود ساختار سنتی هستیم، در این گزارش‌ها به قیمت‌ها، روش حمل و نقل، پیش بینی بازار اشاره شده و ما مجموعه‌ای از فعالیت‌هایی را شاهدیم که امروزه توسط بخش‌های مختلف اقتصاد کشور صورت می‌گیرد، علاوه بر اینها گزارش جز به جز اقتصادی از مشکلات تجارت، رخدادهای اقتصادی در بحران‌های سیاسی وجود دارد.

اوا فزود: ما در مکاتبات این خاندان می‌بینیم که افراد و شرکت‌های خارجی درباره تغییرات در ساختار سنتی تجارت نکاتی را گوشزد می‌کنند، ما در اسناد این دوره می‌بینیم که به دلیل نبود توان رقابت میان افراد دخیل در اقتصاد داخل با خارجی‌ها شاهد رشد افراد سیاسی در بحث اقتصاد هستیم، البته این موارد برای پیش از مشروطه است و ما پس از آن دوباره شاهد ادامه روند اقتصاد توسط افراد اقتصادی هستیم همچنین می‌بینیم که فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و در مجموع فعالیت‌های عام‌المنفعه توسط اقتصاد دانان صورت می‌گیرد.

ترابی فارسانی در ادامه به بیان نکاتی درباره تاریخچه اقتصادی ایران در اوائل قرن بیستم و تاثیرات آن در سایر بخش‌ها پرداخت و هچنین از جزئیات تاریخ تجارت و اقتصاد ایران سخن گفت.

اسنادی در زمینه قراردادها، مکاتبات، کتاب و رسیدها

رقیه آقابالا زاده پژوهشگر تاریخ دیگر سخنران این مراسم بود، او با اشاره به جزئیات کتاب گفت: قراردادها، مکاتبات، دفاتر حساب و کتاب، رسیدها و … در این کتاب آمده است، جلد نخست شامل ۱۹۹ سند و جلد دوم درباره دفاتر حساب و کتاب است که با زحمت خانم دولو صورت گرفت، جالب اینجاست که برخی نامه‌ها به ترکی و کلمات روسی نوشته شده بود و همین کار زیادی را در پی داشت، بیشتر نامه‌ها تاریخ داشته و مبدا و مقصد آن مشخص بوده است اما برخی از آنها چنین نبوده است، آنچه که ما بیشتر می‌بینیم مکاتباتی میان اردبیل، مراغه و مسکو هستیم، تا دهه ۳۰ تنها خشکبار صادرات را تشکیل می‌دهد اما پس از آن شاهد تجارت منسوجات هم هستیم.

این پژوهشگر تاریخ در ادامه با روخوانی برخی مکاتبات و بیان جزئیات این اسناد صحبت‌هایش را ادامه داد.

در پایان این نشست پرسش‌هایی توسط دوستداران کتاب مطرح شد و پژوهشگران به آن پاسخ دادند.