به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، عبدالمهدی مستکین، معاون فرهنگی سازمان یونسکو در ایران دوشنبه ۵ شهریورماه ۱۴۰۳ در آیین رونمایی از کتاب «تهران، جهان شهری پایدار» که در سالن سرای قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد، گفت: نام این کتاب بر پایه تحقیق در مورد محله «صفا» در تهران است، محله‌ای که در گذر زمان به آن جفا شده است.

وی افزود: بنیانگذاران محله صفا قاعدتاً الگوهایی از زیبایی و روشنایی برای آن پیش چشم داشتند اما اکنون آلودگی‌های بصری و ارتباطی در آن به چشم می‌خورد. با یک مثال شروع می‌کنم؛ سفری به سپاهان داشتم، شلوغی و صدای بسیار مغشوش ماشین‌ها و خودروها آزاردهنده بود. شهردار یکی از منطق شرح می‌داد که عبور و مرور خودرو را در این منطقه ممنوع کردیم. بعد از گذشت چند ماه، صدای پرندگان به گوش رسید. گفتیم چقدر این نگاه می‌تواند ارزشمند باشد که منطقه‌ای با برنامه‌ریزی درست از عبور ماشین به عبور بلبلان و پرندگان تغییر کند.

مستکین بیان کرد: شهرسازی باید معنامحور باشد و اگر معنامحور نباشد، پشیزی نمی‌ارزد. سیطره نگاه ماتریالیستی و مادی برخی از دست‌اندرکاران سبب شده است تا به آرامش افراد ساکن در یک شهر توجه نکنند. وقتی از نزدیک پاریس را دیدم، دریافتم کسانی که پاریس قدیم را چهارچوب‌بندی کردند، اندیشه‌ای داشتند که بگویند این شهر بر بنیاد فرهنگ و هنر بنا شده است و شهر جدیدی که قرار است بنا شود باید دورتر از شهر قدیمی بنا شود و اکنون همین‌گونه است.

وی در ادامه گفت: چند شهر در کشور ما دارای ژنوم هستند؛ مثلاً شیراز با آب رکناباد، گلگشت مصلا، باغ‌های قصرالدشت و… ژنوم دارد. باغ‌ها را در شیراز به گونه‌ای می‌ساختند تا باد صبا که از شرق به شمال می‌وزید، بوی بهارنارنج را به کل شهر بیاورد، اما در شهرسازی جدید این ژنوم را دستکاری کرده‌اند. باید کسانی را به مسند امور بگماریم که بفهمند این بنایی که بزرگان نهاده‌اند، چگونه بوده است که شعرها جاری می‌شد و حافظ و سعدی شیراز را به گونه‌ای زیبا توصیف کرده‌اند.

مستکین با بیان اینکه درختان خیابان ولیعصر را بلندمرتبه‌سازی‌ها بلعیده است، افزود: با این کار انگار روح فرهنگ را خراش می‌دهند، شهر یزد هم دارای ژنوم است. خوشبختانه اکنون در برخی از شهرها توجه به ژنوم در حال شکل‌گیری است. نزاع بین سیمان و ایمان باید بر چیرگی ایمان بدل شود، اگر سیمان بر ایمان چیره شود، حال و هوای افراد ساکن در آن فضا و منطقه دژم خواهد شد. متاسفانه کار به دست کسانی سپرده شده است که اندیشه درست شهری ندارند. معماران شهر باید سعدی و حافظ را بشناسند و اگر سعدی و حافظ را نشناسند، موفق نمی‌شوند.

وی بیان کرد: اکنون شهر تهران در ستیز با آدمی است. در گذشته تهران ۱۲ دروازه داشت که هر یک از این دروازه‌ها هویت محلی داشتند، ساکنین هر دروازه ویژگی‌های خاص خود را داشتند. اگر کسی بدون داشتن بنیان ادبی وارد حوزه معماری و شهرسازی شود به شهر جفا کرده است. تزریق لطافت به وجود یک انسان از طریق فرهنگ می‌تواند منظومه را زیبا کند. چیرگی ایمان بر سیمان در خانه‌های قدیم سبب شده بود که از این خانه‌ها افرادی همچون زنده‌یاد فروزانفر، محمدعلی موحد و ذبیح‌الله صفا بیرون بیایند، چون آن معماری چهارچوبی داشت. بیرون آمدن چنین بزرگانی از این خانه‌ها به دلیل معماری درست بنا بود. امروزه به جای اینکه در صبح با صدای اذان بیدار شویم، با صدای دزدگیر ماشین از خواب برمی‌خیزیم! معماری امروز ما را پریشان و بی‌خبر کرده است.

مستکین در ادامه گفت: در گذشته مردم یک محل همه همدیگر را می‌شناختند و از حال هم با خبر بودند. افراد در هر سنی چهارچوب خاصی داشتند، برای خواستگاری رفتن کافی بود که بگویی از کدام محله هستی تا ویژگی‌های شخصی را بدانند. باید به سرچشمه‌های اصیل فرهنگ برگردیم. امیدوارم این تحقیق خوبی که انجام گرفته و به صورت کتاب منتشر شده است، محققانه و با حوصله در محله «صفا» اجرا شود، محله صفا به صفای قدیم برگردد و معنا و ایمان از دل این فرهنگ چیره شود. هنوز هم راه‌هایی که نیاکان ما در ۲۵۰۰ سال قبل بین شهرها طراحی کردند، بهترین راه‌هایی است که برای ارتباط می‌توان در نظر گرفت. امید که کشور ما پر از معماری‌های زیبا شود.

کتاب «تهران، جهان شهری پایدار» راه پایداری شهرها را نشان می‌دهد

در ادامه این آیین رونمایی محمدحسن طالبیان، استاد تمام معماری و شهرسازی دانشگاه تهران گفت: حمل و نقل شهری چه برون‌شهری و چه درون‌شهری به ویژه برای کشوری با سابقه تاریخی طولانی موضوع مهمی است. بسیاری از این آثار تاریخی برای حمل و نقل ساخته نشده است و موضوع حمل و نقل سبب شده است تا مراکز تاریخی دچار گسست شود. کشور هزینه زیادی را در قالب حاشیه‌نشینی و… پرداخت و عدم عدالت و تعادل در اسکان افراد مشکلاتی از جمله خشکسالی، زلزله و مرزنشینی را سبب شد و حاشیه شهرها را دچار مشکل کرد و با این مشکلات امنیت جامعه به خطر افتاد.

وی افزود: کتاب «تهران، جهان شهری پایدار» جهان شهر ناپایدار را مدنظر دارد و راه پایداری را نشان می‌دهد. چه کنیم تا حمل و نقل شهری به هوشمندسازی، به موضوعات سبز، به مسائل محیط‌زیست و… کمک کند. باید با دقت در حوزه‌های مراکز تاریخی از تجربه گذشتگان بهره بگیریم که چگونه بافت تاریخی با بافت جدید ارتباط دارد.

طالبیان بیان کرد: چاره‌ای جز این نداریم که بتوانیم از ساختارهای جغرافیایی و طبیعی بهره بگیریم. حمل و نقل کمک می‌کند تا آرام‌سازی شود و مردم همدیگر را ببینند. در شهرهایی که لجام گسیخته توسعه یافته‌اند، توسعه انسانی نیز فراموش شده است. این کتاب سعی کرده است تا TOD (توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی)، محور پایه و جابجایی هوشمند را مطرح کند تا همه به خوبی از اینها بهره‌مند شوند و شهروندها از مراکز آرام شهری بهره بگیرند.

وی در ادامه گفت: فرونشست‌ها اکنون از ابرچالش‌ها چه در تهران و چه در شهرهای دیگر است، شهرها باید با هوشمندی توسعه پیدا کنند. باید به تمام مولفه‌ها به طور کامل توجه شود. مدیریت یکپارچه شهری بسیار اهمیت دارد، سندها پویاست و مرتب پایش می‌شود که آیا تمام ذی‌مدخلان به آن وفادارند یا خیر؟

طالبیان افزود: مراکز تاریخی که در فهرست جهانی ثبت می‌شوند، منظر شهری کمک می‌کند تا از زوایای مختلف مولفه‌های مختلف مورد بازنگری قرار بگیرد. کتاب «تهران، جهان شهری پایدار» در حد یک محله است اما کار خوبی انجام شده است و امیدوارم یک درسنامه خیلی خوب برای پژوهش‌های بعدی باشد.

بافت فرسوده دغدغه چند دهه اخیر تمام شهرسازان دنیاست

همچنین در این آیین رونمایی الهام نجومی، مولف کتاب «تهران، جهان شهری پایدار» گفت: کتاب حاصل پژوهشی است که یکی از معضلات را مورد بحث قرار داده است. بافت فرسوده دغدغه چند دهه اخیر تمام شهرسازان دنیاست و تهران نیز از این قضیه مستثنی نیست.

وی افزود: شهر تهران از درون خالی و فرسوده شده است. توجه به بافت‌های مسئله‌دار و احیاء و بهسازی آن در جهت دستیابی به اهداف، مدنظر قرار گرفته است. رویکردها و شاخص‌ها هر یک به صورت کامل در کتاب بیان شده است. در این کتاب طرح توسعه حمل و نقل محور به عنوان یک بافت فرسوده در محله‌ای با نام «صفا» مورد بررسی قرار گرفت که پتانسیل زیادی برای این طرح داشت.

نجومی بیان کرد: برداشت‌های میدانی و داده‌های آماری به مدت دو سال به طول انجامید. TOD (توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی) در محله صفا به دلیل پتانسیل‌های بالای محله می‌تواند نقطه مثبتی در آن منطقه باشد.