سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم، از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ با اجرای ماموریت‌های خود در حوزه کتاب، کارنامه درخورتوجهی از اقدامات مختلف در عرصه سیاست‌گذاری و اجرا را ثبت کرد.

همان‌طور که در مقدمه کتابچه «گزارش اهم اقدامات معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» آمده است؛ «آنچه در ادامه می‌آید مجملی از مفصّل و مختصری از برنامه‌های مبسوطی است که در ارتباط با ماموریت‌های معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌صورت نمایه و اطلاعات تصویری ارائه شده است تا امکان بازیابی و توسعه و تعالی برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی را در آتی تسریع و تسهیل سازد.»

این گزارش در ۲۶ عنوان تدوین شده است.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

بخش نخست این گزارش به بزرگترین رویداد فرهنگی کشور؛ نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اختصاص دارد و با رویکردی آماری به سه دوره این رویداد؛ دوره‌های سی‌وسوم، سی‌وچهار و سی‌وپنجم پرداخته شده است.

نخستین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم برگزار کرد؛ با مشارکت ۱۹۰ ناشر خارجی و ۲۸۰۰ ناشر داخلی و الگوی مجازی و فیزیکی در مصلای بزرگ امام خمینی (ره) و شعار «با کتاب سلامتیم» برپا شد. در این رویداد، فروش بیش از ۲۱۱ میلیارد تومانی و خرید ۳ میلیون نسخه کتاب براساس اطلاعات ثبت شده سامانه نمایشگاه مجازی به ثبت رسید. با توجه به اینکه مشمولان دریافت یارانه، اجازه هزینه‌کرد این یارانه در نمایشگاه مجازی را داشتند؛ نخستین‌بار همه یارانه دولت برای خرید کتاب از این رویداد برای خرید کتاب هزینه شد.

جانمایی همه ناشران در فضای مسقف مصلا که برابر با ۹۰ هزار متر مربع بود از دیگر ویژگی‌های نمایشگاه سی‌وسوم است.

نمایشگاه سی‌وچهارم

این دوره از نمایشگاه با شعار آینده خواندنی است با مشارکت ۵۱ ناشر خارجی و ۲۷۰۰ ناشر داخلی و ۱۲۰ هزار متر مربع فضای نمایشگاهی در مصلا برگزار شد. ناشران در این دوره ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نسخه کتاب فروختند. نخستین‌بار کتابفروشان نیز کنار ناشران در نمایشگاه البته به شیوه مجازی حاضر شدند. در مجموع و براساس اعلام مسئولان نمایشگاه فروش این دوره با احتساب فروش بخش فیزیکی ۴۰۱ میلیارد تومان شد.

نمایشگاه سی‌وپنجم

نمایشگاه کتاب سال ۱۴۰۳ نیز با حضور ۳۰۰۰ ناشر داخلی و خارجی و شعار «بخوانیم و بسازیم» در مصلا برپا شد. مجموع فروش این دوره نیز عدد ۲۳۲ میلیارد تومان در بخش مجازی و ۳۶۰ میلیارد تومان در بخش فیزیکی را نشان می‌دهد. در این دوره ۱۱۵ هزار و ۵۷۵ دانشجو و طلبه، ۱۷ هزار و ۶۴۶ اعضای هیئت علمی و استاد حوزه و دانشگاه برای خرید از بخش نمایشگاه مجازی یارانه دریافت کردند.

دستاوردهای نمایشگاه بین المللی کتاب تهران

۱- تبدیل نمایشگاه در طی سه سال از یک فروشگاه بزرگ به یک نمایشگاه بین‌المللی فرهنگی

۲- امکان خرید از سراسر کشور حتی بدون حضور در نمایشگاه به دنبال اضافه شدن بخش مجازی و کتاب‌فروشان

۳- امکان شفافیت و خودکفایی مالی با توجه به ظرفیت‌های فراهم شده در نمایشگاه

۴ - تحول در کارکرد بین‌المللی با توجه به رایزنی‌ها در سطح بین‌الملل و حضور کتابفروشی‌های مختلف

طراحی سامانه بازار کتاب با هدف حمایت هدفمند از کتابفروشان

این سامانه با هدف حمایت همزمان و هدفمند از کتابفروشان و خریداران کتاب طراحی شده است. این سامانه به منزله بازارگاهی است که کتابفروشان، کتاب‌های خود را با فرمت مشخصی که در اختیار ایشان قرار می‌گیرد، بارگذاری می‌کنند.

حمایت از کتابفروشان به‌عنوان حلقه آخر صنعت چاپ و نشر و اطمینان از مصرف هدفمند یارانه کتاب در محلی که سیاستگذار در نظر داشته است از مزایای این سامانه به حساب می‌آید.

برخی اطلاعات سامانه «بازار کتاب»

حدود ۹۰ درصد محصولات فروش‌رفته قیمتی کمتر از ۲۵۰ هزار تومان داشتند

تعداد نسخ تالیفی فروش‌رفته ۳۴ درصد بیشتر از ترجمه‌ای‌هاست

۷۶ درصد نسخه‌ها در شاخص موضوعی بزرگسال است

• احتمالاً یکی از دلایل عدم امکان احراز هویت افراد زیر ۱۸ سال باشد بیش از ۶۰ درصد فروش مربوط به فروشندگان چهار استان قم، تهران، خراسان رضوی و اصفهان است

تعداد نسخ خریداری شده ازسوی مردان بیش از یک و نیم برابر بانوان است

آمارهای تخصیص یارانه کتاب در دولت سیزدهم

یارانه کتاب؛ کمک دولت به خرید کتاب از طریق جبران بخشی از قیمت تمام شده کتاب است که با هدف ترویج فرهنگ مطالعه و ارتقا سطح کتاب و کتابخوانی صورت می‌گیرد در دولت سیزدهم یارانه کتاب در بخش مجازی و در سامانه نمایشگاه مجازی کتاب و بازار کتاب که هرکدام اقشارهدف و مخاطبان خود را دارند توزیع شد.

توزیع کاغذ

بعد از استقرار دولت سیزدهم و با توجه به رویکرد معاونت امور فرهنگی مبنی بر اینکه موضوع تخصیص کاغذ به دلیل تاثیر در تولید و نیز تعارض منافع موجود با مجریان و اختلافات و شکایات متعدد و عدم شفافیت در عملکرد و نیز توجه به این موضوع که این مسئله جزو سیاست‌های حاکمیتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است؛ تصمیم بر این شد که تخصیص و توزیع کاغذ به حوزه معاونت امور فرهنگی برگردد وبرهمین اساس معاون محترم امور فرهنگی، مسئولیت دبیرخانه کمیته تخصیص و توزیع کاغذ را به موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران به‌عنوان مجری واگذار نمود موسسه نسبت به طراحی و تشکیل ساختار دبیرخانه تخصیص و توزیع کاغذ از قبیل تعداد نیروی انسانی مورد نیاز، امکانات زیرساختی اداری و همچنین تجدید نظر در دستورالعمل تخصیص توزیع و نظارت بر نحوه مصرف کاغذ و تعیین انبارهای امین طرف قرارداد، اقدام کرد. پس از تصویب شدن دستورالعمل مورد اشاره توسط معاون محترم امور فرهنگی وظایف یکایک اعضای دبیرخانه مشخص و بلافاصله جلسات کمیته تخصیص برگزار شد.

کاغذ داخلی

از ابتدای شروع فعالیت دولت سیزدهم یکی از راهبردهای اصلی و جدی در موضوع کاغذ استفاده از توان و ظرفیت‌های بالقوه موجود در کشور برای تولید کاغذ ایرانی بود. به موازات توزیع کاغذ دولتی و تاکید دولت محترم و کارگروه کاغذ و نشر مستقر در ریاست جمهوری مبنی بر فعال شدن صنایع کاغذسازی کشور تکالیفی مشخص برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و آموزش و پرورش به منظور خرید کاغذ ایرانی ابلاغ شد؛ از این رو موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران به نمایندگی از معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تفاهم‌نامه خرید کاغذ با صنایع چوب و کاغذ مازندران و صنایع خمیر و کاغذ دیبا شوشتر منعقد کرد و دنبال آن قرارداد خرید کاغذ به میزان ۷ هزار و ۴۰۰ تن بین طرفین تفاهم‌نامه به امضا رسید.

شفافیت در حمایت

با توجه به عدم شفافیت و عدالت سازوکار حمایتی، در آذرماه سال ۱۴۰۰ کارگروه مشارکت‌های فرهنگی به همت معاونت امور فرهنگی و در اداره کل مطالعات برنامه‌ریزی فرهنگی و کتابخوانی تشکیل و شروع به کار کرد. رویکرد کارگروه، گسترش و تنوع حمایت بود. برای رسیدن به این مهم و با توجه به کمبود منابع و اعتبارات و افزایش درخواست‌ها رویکرد حمایتی خود را تبدیل به رویکرد مشارکت کرد.

از ابتدای آذرماه سال ۱۴۰۰ تا تیرماه سال ۱۴۰۳ این کارگروه ۳۶ جلسه برگزار کرده است؛ یعنی به‌طور متوسط هر ۲۶ روز یک جلسه.

از چه کتاب‌هایی حمایت می‌شود؟

معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه سیاست کلان ترجمه و انتشار کتاب نویسندگان ایرانی در دیگر کشورها، طی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ با اولویت کتاب در حوزه‌های کودک و نوجوان، اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی، ادبیات معاصر و هنر از ناشران خارجی علاقه‌مند به ترجمه کتاب نویسندگان ایرانی حمایت کرد.

نمایشگاه‌های خارجی

معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم سی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ در مجموع زمینه حضور ناشران و پدیدآورندگان ایرانی در ۴۳ نمایشگاه را فراهم کرد. در این رویدادهای بین‌المللی ۱۶ هزار و ۵۱۸ کتاب عرضه و معرفی شد.

محورهای عملکرد و حضور در نمایشگاه‌های خارجی

۱ - معرفی و نمایش آخرین دستاوردها و تولیدات شاخص صنعت نشر جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌ها و موضوعات گوناگون

۲. دیدار و ملاقات با مدیران و مسئولان نمایشگاهی و فرهنگی کشور مقصد

۳- برگزاری روز فرهنگی ایران در سالن اصلی نمایشگاه مقصد

۴- حمایت از حضور مستقیم ناشران نویسندگان مترجمان و تصویرگران فعال حوزه بین‌الملل در نمایشگاه‌های خارجی کتاب

۵- معرفی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و طرح گرنت برای ناشران و مخاطبین

۶ - معرفی جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران با هدف ارسال آثار

۷- برگزاری مراسم رونمایی از جدیدترین آثار ایرانی ترجمه شده به زبان کشور مقصد

۸- ایجاد بستر مناسب برای رایزنی ناشران حاضر ایرانی در نمایشگاه مقصد برای تبادل حق و نشر آثارشان

۹- تجلیل از ایران‌شناسان کشور مقصد و نیز سایر فعالان فرهنگی حوزه ایران اعم از ناشران و مترجمان کشور مقصد

۱۰ - برگزاری نشست‌های تخصصی در داخل و خارج نمایشگاه نظیر دانشگاه‌ها و موسسه فرهنگی کشور مقصد

۱۱- مذاکره مذاکره و رایزنی برای عقد و امضای تفاهم‌نامه همکاری میان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و نمایشگاه کتاب کشور مقصد

اهل قلم

واحد اهل قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران از سال ۱۳۸۱ تاکنون با چشم‌انداز تبدیل شدن به اصلی‌ترین پایگاه تولید پردازش و ارائه اطلاعات و همچنین توسعه نقد و تحقیق در حوزه کتاب و فرهنگ فعالیت می‌کند و مسئولیت ثبت اطلاعات و ارائه خدمات اهل قلم را به‌عنوان مجری معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر عهده دارد این واحد شامل دو بخش خدمات اهل قلم و سرای اهل قلم است.

سرای اهل قلم

در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران دارای رویکردهای زیر است؛

- استفاده از ظرفیت مکان‌های مختلف در جذب مخاطب

- گفت‌وگوهایی با اهالی قلم و خانواده نشر

- تمرکز روی کتاب‌های مرتبط با مناسبت‌های تقویمی

- شناسایی و معرفی کتاب‌های شاخص در هر حوزه

- نقد کتاب‌هایی که محتوای درستی ندارند

- برگزاری جشنواره‌های مختلف ادبی

معاونت شعر و ادبیات داستانی

روی موج کتاب با کتاب tv

از اهداف ایجاد شبکه اینترنتی کتاب، ایجاد انگیزه و آموزش نویسندگان نوقلم

ترویج فرهنگ خرید و تبادل کتاب و رونق صنعت نشر

معرفی نویسندگان مترجمان تصویرگران ویراستاران و ناشران

کشف استعدادهای بین رشته‌ای میان کتاب و رسانه

معرفی و ترویج کتاب‌های مفید

تولید و پخش برنامه‌های کتاب‌محور

ترغیب مخاطب به امر کتابخوانی

پاسداشت زبان و ادبیات فارسی است.

فعالیت‌های تلویزیون کتاب شامل برنامه‌های «تولیدی» برنامه‌های «مشارکتی» و برنامه‌های «تامینی» است.

رسانه کتاب؛ خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)

خبرگزاری کتاب ایران اولین و تنها خبرگزاری تخصصی کتاب است که فعالیت خود را به طور رسمی از ۲۴ آبان ماه سال ۱۳۸۵ آغاز کرده است. هدف از این خبرگزاری اطلاع‌رسانی خبری در حوزه کتاب و کتابخوانی و سایر موضوعات مرتبط، نظیر چاپ نشر و گرافیک است. این خبرگزاری علاوه بر نشر خبر به انتشار گزارش‌ها و گفت‌وگوها و بررسی و تحلیل عملکردهای گوناگون دولتی و غیردولتی در حوزه کتاب و کتابخوانی است.

خبرگزاری کتاب ایران از تاریخ اول مهر سال ۱۴۰۰ تا آخر خرداد سال ۱۴۰۳ در مجموع ۵۶ هزار و ۱۶۹ محتوا منتشر کرده است. آمار بازدید از سایت خبرگزاری کتاب ایران در این بازه زمانی برابر است با ۱۱۰ میلیون و ۴۴۷ هزار و ۲۷۰ بازدید.

جوایز کتاب؛ از کتاب سال تا کتاب و رسانه

صنایع فرهنگی

• جایزه فیروزه

جایزه فیروزه در دولت سیزدهم هم از وجه کیفی و هم از منظر کمی شاهد رشد و پویایی بود. جوایز برندگان این جشنواره فرهنگی در سال ۱۴۰۲ نسبت به ۱۴۰۰ بیش از دو و نیم برابر شد. این جشنواره همچنین شاهد گسترش دامنه فعالیت و تنوع در موضوعات و برنامه‌ها بود در سال ۱۴۰۲ سرفصل جدیدی به فعالیت‌های مرتبط با کالاهای فرهنگی با عنوان «صنایع فرهنگی» افزوده شد که امکان برنامه‌ریزی برای موضوعات مرتبط با جایزه فیروزه و کالاهای فرهنگی در سطحی بالاتر و بهتر را به وجود آورد طی این فرایند دبیرخانه صنایع فرهنگی ایران تاسیس و زمینه لازم برای صدور مجوز فعالیت موسسه فرهنگی تک‌منظوره با محوریت صنایع فرهنگی مهیا شد.

رویدادهای ترویج کتابخوانی

انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران

ازجمله رویکردهای اتخاذ شده در این دوره طراحی بومی این رویداد و توجه به ظرفیت‌های مردمی موجود در شهرهای شرکت‌کننده در این رویداد بوده است. فرایند انتخاب در این رویداد بدین گونه است که یک شهر به‌عنوان پایتخت کتاب از بین شهرهای نامزد، انتخاب و معرفی می‌شود. انتخاب اگرچه با محوریت کتاب انجام می‌شود اما برنامه‌ای است که در آن مشارکت‌جویی تمرکززدایی توجه به نظام برنامه‌ریزی و تدوین برنامه‌های بلندمدت فرهنگی نیز در سطوح محلی تمرین می‌شود. برنامه‌های هر شهر در زمینه ترویج کتابخوانی با محوریت فعالیت‌های خرد و کوچک شکل گرفته و با همکاری دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی تدوین و با امضای شهردار و رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه می‌شود.

رویداد روستاها و عشایر دوستدار کتاب

اهتمام به حفظ و تقویت فعالیت‌های ترویجی کتابخوانی شکل‌گرفته در ادوار گذشته و ایجاد یک نظام معین و مشخص در فعال‌سازی هسته‌های کتابخوان از اولویت‌های معاونت امور فرهنگی با هدف تکمیل و تقویت چرخه نشر بوده است. برهمین اساس و برابر با رویکرد کلی دولت سیزدهم و برای تقویت هویت ایرانی اسلامی، امیدبخشی توسعه کسب و کارهای فرهنگی و هنری محلی و بومی و محرومیت‌زدایی با محوریت فرهنگ در میان روستاییان و عشایر سراسر کشور رویداد روستاها و عشایر دوستدار کتاب به‌عنوان یکی از چند رویداد کتابخوانی در معاونت امور فرهنگی مورد توجه ویژه قرار گرفت.

جام باشگاه‌های کتابخوانی

معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم رویداد باشگاه‌های کتابخوانی را با اهداف ذیل دنبال کرد؛

کمک به افزایش سرانه مطالعه میان کودکان و نوجوانان

تقویت فرهنگ گفت‌وگو و استدلال و مهارت در بحث و قدرت تحلیل و تفکر انتقادی در کودکان و نوجوانان

بالا بردن اعتماد به نفس کودکان و نوجوانان با شرکت آنان در بحث‌های گروهی

تشویق کودکان و نوجوانان به خواندن همراه با درک مطلب

عادت دادن دانش‌آموزان برای مراجعه به کتابفروشی

گسترش فرهنگ همکاری و مشارکت در انجام یک کار گروهی

پیشرفت تحصیلی از راه برنامه‌ای سرگرم‌کننده میان کودکان و نوجوانان

کمک به تاسیس و تقویت کتابخانه‌های کوچک کلاسی، مهدکودکی، کانونی، آپارتمانی، محلی و مسجدی

هفته کتاب

حمایت از حقوق ناشر و مخاطب

ازجمله اقدامات معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه:

- احیای هیئت نظارت بر ضوابط نشر کتاب کودک و بزرگسال و برگزاری منظم آن

- بررسی بیش از ۲۱۸ عنوان کتاب معادل ۶۴ میلیون صفحه کتاب

- بازآرایی پالایش و تقویت نظامات و فرآیندهای ممیزی

- تشکیل ستاد سامان‌دهی بازار کتاب و نشر و راه اندازی سامانه پایش و رصد کتاب های عرضه شده در فضای مجازی

- راه‌اندازی سامانه نظارت مردمی

آمار نشر کتاب

بانک اطلاعات خانه کتاب و ادبیات ایران جامع‌ترین و معتبرترین و روزآمدترین منبع کتاب کشور به شمار می‌رود و فعالیت‌هایی نظیر تصویربرداری اجزای مختلف کتاب ثبت بیش از ۴۰ قلم اطلاعاتی برای تک‌تک کتاب‌ها و نیز استخراج و ارائه آمارها و اطلاعات متعدد و متنوع از وضعیت نشر کشور به نحوی که برای بسیاری از رویدادهای ملی و محلی ازجمله نمایشگاه کتاب تهران و نمایشگاه‌های استانی جایزه کتاب سال و جشنواره‌های مرتبط با کتاب مبنا و معیار قرار می‌گیرد، در این بانک انجام می‌شود. در مرکز پردازش اطلاعات و آمار کتاب، روزانه بیش از ۵۰۰ عنوان و سالانه بیش از ۱۱۰ هزار عنوان کتاب، فرایند ثبت و پردازش را طی می‎کنند و اطلاعات آن از طریق سایت‌های مختلف ازجمله خانه کتاب، اهل قلم، شابک و ناشران بازار کتاب و سامانه‌های مرتبط دیگر در اختیار گروه‌های پُرشمار مخاطبان و خدمات‌گیرندگان، ازجمله پدیدآورندگان ناشران کتابفروشان و فعالان صنعت نشر قرار می‌گیرد.

تکتا؛ تصویر کتاب ایران

سامانه صدور مجوز فعالیت‌های فرهنگی شامل نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها و مسابقات می‌شود

نظارت محتوایی در صدور مجوز صادرات و واردات محصولات چاپی

صادرات و واردات شامل انجام نظارت محتوایی شامل نام، علائم و نشانه تناسب نوشتاری در صدور مجوز واردات ثبت سفارش و ترخیص و نیز صادرات بر بستر سامانه‌های الکترونیکی توسعه تجارت و امور گمرکی است که در این راستا تعداد ۵ هزار و ۵۲۲ مجوز صادرات و واردات محصولات چاپی صادر شد و تعداد ۱۳ هزار و ۷۲ طرح و نمونه بررسی شد.