سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): در سال‌های اخیر، صنعت نشر در ایران به ویژه در حوزه آثار کودک و نوجوان، رشد چشم‌گیری را تجربه کرده است. ناشران با سرمایه‌گذاری بر تولید محتوای جذاب و متناسب با نیازهای مخاطبان جوان، سعی دارند ضمن ایجاد ارتباط عمیق با نسل جدید، آنان را به کتابخوانی و فعالیت‌های فرهنگی ترغیب کنند. یکی از حوزه‌هایی که در این راستا بسیار مورد توجه قرار گرفته، تولید کمیک‌های ایرانی است؛ آثاری که با بهره‌گیری از داستان و قهرمان‌سازی، توانسته‌اند به نوعی پلی میان ادبیات و هنر گرافیکی بومی و فرهنگ کودکان و نوجوانان ایرانی ایجاد کنند.
این گفت‌وگو با محمدمهدی جلالیان انجام شده است که از روند تولید، بازخوردهای مخاطبان و تلاش‌های صورت‌گرفته برای ایجاد سبک‌های گرافیکی ایرانی در آثار خود صحبت کرده است. در این گفت‌وگو، به چالش‌های تولید کمیک در ایران، نیاز به پژوهش‌های فرهنگی عمیق و استراتژی‌های ناشران برای ایجاد ارزش افزوده و ارتباط مستمر با مخاطبان پرداخته شده است. از تلاش‌های تیم تولید تا راهکار برای گسترش تعاملات دیجیتالی، این ناشر به مخاطبان نشان می‌دهد که تولید محتوا برای کودکان و نوجوانان تنها یک فرآیند صنعتی نیست، بلکه به‌نوعی مسئولیت فرهنگی در قبال آینده این نسل به شمار می‌آید.
- محتوای تصویری شما چقدر با سبک زندگی و فرهنگ کودکان ایرانی هماهنگ است؟ آیا سبک ایرانی در طراحی‌های شما مشهود است؟
وقتی به سبک‌های مختلف گرافیکی نگاه می‌کنیم، مثلاً مانگای ژاپنی یا کمیک‌های کره‌ای و آمریکایی، هرکدام سبک گرافیکی خاص خود را دارند که نمایانگر فرهنگ آن کشور است. هنر نگارگری هر جای دنیا هم دیده شود، ایرانی است. حتی اگر توسط یک هنرمند غیرایرانی کشیده شده باشد، سبکی است که در ایران پایه‌گذاری شده است.
از همان ابتدای چاپ کمیک‌ها، این چالش وجود داشته است که کاراکترها و طراحی‌ها ایرانی به نظر نمی‌رسند. وزیر فرهنگ هم در بازدیدی از این آثار، تنها ایرادی که مطرح کرد این بود که کاراکترها شبیه ایرانیان نیستند. بحث سبک گرافیکی بسیار پیچیده و به نوعی تمدنی است؛ نمی‌توان یک‌باره ادعا کرد که طراحی‌ای کاملاً ایرانی انجام داده‌ایم.
نگاه کنید، مثلاً ژاپن پس از جنگ جهانی برای خلق سبک مانگا به صورت جدی سرمایه‌گذاری کرد و هنرمندانش را به آمریکا فرستاد تا با یادگیری تکنیک‌های جدید، بازگردند و یک استایل گرافیکی ژاپنی ایجاد کنند. این سرمایه‌گذاری‌ها برای ایجاد هویت گرافیکی جدید در ایران انجام نشده است. ما باید سعی کنیم به توانایی‌هایمان تکیه کنیم و یک استایل گرافیکی بومی خلق کنیم. این استایل می‌تواند الهام‌گرفته از آموزه‌های گرافیکی ایرانی باشد، که البته عناصر ژاپنی، آمریکایی و حتی نگارگری نیز در آن دخیل خواهند بود.
حال، به کمیک ایرانی نگاه کنید؛ این کمیک از نظر رنگ‌آمیزی و طراحی کاراکتر ایرانی است. اگر سریع به طرحی نگاه کنید، ممکن است بلافاصله تشخیص دهید که این صحنه از ایران است. از آنجا که هنر ایرانی وابسته به رنگ‌ها و جزئیات خاصی است، حتی مخاطب هم به نگارگری علاقه نشان می‌دهد. بنابراین، من به تیم گفتم که از این سبک در طراحی‌ها استفاده کنند.
چرا این را علنی بیان نمی‌کنیم؟ چون در صورت بیان آن، ممکن است با انتقادات زیادی مواجه شویم که ادعا می‌کنند این سبک ریشه در نگارگری ندارد. با این حال، ما به‌عنوان تیم طراحان ایرانی تلاش کرده‌ایم که سبک خودمان را ایجاد کنیم و ادعا می‌کنیم که این استایل گرافیکی کاملاً ایرانی است.
- کتاب کمیک چگونه در ایران شکل گرفت و چه چشم‌اندازی برای آن دارید؟ آیا در ابتدا نگران واکنش‌ها و بازار بودید و اکنون وضعیت بازار و مخاطبان کمیک در ایران چگونه است؟
قطعاً ترس وجود داشت، هرچند ابتدا متوجه بزرگی این چالش‌ها نبودیم. با ورود به این عرصه فهمیدیم که کار بسیار پیچیده و چالش‌برانگیز است، چون بیشتر در حوزه انیمیشن شناخته شده بودیم. اما در سال ۹۶ تصمیم گرفتیم نیاز به کمیک را در بازار ایجاد کنیم و این هنر را به مردم معرفی کنیم. برای این کار حتی در مدارس هم حضور پیدا کردیم تا مخاطب با این هنر آشنا شود. خوشبختانه اکنون استقبال خوبی از کمیک‌ها می‌شود و بچه‌ها به آن علاقه دارند.
چرا کمیک؟ ما در ابتدا قصد داشتیم کاراکترهای جذاب برای کودکان خلق کنیم و در تمام دنیا، این خلق کاراکتر از طریق بستر کمیک انجام می‌شود. کمیک به ما امکان می‌دهد تا ارتباطی مستمر با مخاطب برقرار کرده و کاراکترها را به‌صورت ارگانیک، رشد دهیم. علاوه بر این، بسیاری از نوجوانان به کتاب خواندن علاقه ندارند؛ اما وقتی به آنها یک کتاب کمیک جذاب می‌دهیم، نه‌تنها بیشتر از متن رمان، بلکه حتی بیشتر از انیمیشن هم جذب آن می‌شوند، چون در کمیک مخاطب با تخیل خود به داستان جان می‌بخشد.
ما همچنین از طریق کمیک توانستیم نیاز به قهرمان‌سازی را برای بچه‌ها برآورده کنیم، اما با قهرمان‌هایی که نزدیک به زندگی امروزی آنها باشند. نوجوان امروز نمی‌تواند با قهرمانانی مانند رستم یا حتی شخصیت‌های مذهبی قدیمی به‌راحتی ارتباط برقرار کند. بنابراین، قهرمان‌های ما شخصیت‌هایی هستند که درگیر چالش‌های مدرسه، دوستان و زندگی روزمره خود هستند و به‌تدریج به قهرمان تبدیل می‌شوند. این کاراکترها همزادپنداری و ارتباط بیشتری با بچه‌ها برقرار می‌کنند.
نتیجه این مسیر، علاقه زیاد مخاطبان و افزایش تیراژ آثار است. مهم‌تر از تعداد فروش، ارتباطی است که مخاطبان با این شخصیت‌ها برقرار می‌کنند. وقتی در نمایشگاه‌ها بچه‌ها را می‌بینم که با شخصیت‌های ایلیا و دیگر کاراکترها ارتباط برقرار کرده‌اند، واقعاً احساس رضایت می‌کنم. برای من تأثیر محتوا و این ارتباط عمیق با مخاطب اهمیت زیادی دارد.
- چگونه برای ایجاد ارزش افزوده و ارتباط پایدار با مخاطبان نوجوان، به‌ویژه از طریق دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی برنامه‌ریزی کرده‌اید؟
ما تقریباً با ۵۰ هزار مخاطب مستقیم ارتباط داریم، که کمیک ها و محصولات ما را خریداری می‌کنند، اگرچه تعداد مخاطبان کل که در دامنه مخاطبان بالقوه ما قرار می‌گیرند، بین ۱۲ تا ۱۶ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. این ارتباط مستقیم بیشتر در رویدادهایی مثل نمایشگاه‌های کتاب تهران و شهرستان‌ها و همچنین نمایشگاه‌های نوشت‌افزار ایجاد می‌شود. البته همچنان شاید به صورت حداکثری با تمام مخاطبان‌مان ارتباط نزدیک نداریم و این یکی از چالش‌های بازار محصولات فیزیکی است.
بیش از ۱۵ نفر به‌صورت تمام وقت روی تولید کتاب‌ها و پروژه‌هایمان کار می‌کنند. برای هر کتاب از طراحان ثابت و همچنین طراحان دورکار استفاده می‌کنیم که با هدایت و راهبری مدیر هنری مجموعه فعالیت می‌کنند. هویت بصری و سبک آثار به‌صورت ثابت و با نظارت دقیق مدیر هنری تعریف می‌شود. به‌علاوه، همواره طراحان جدیدی را آموزش می‌دهیم تا در صورت نیاز، جایگزین اعضای تیم فعلی شوند و روند کار تداوم داشته باشد.
هزینه طراحی کتاب‌های ما بسیار بالاست و از آنجا که چاپ با کیفیت، گلاسه و طرح‌های خاص انجام می‌شود، هزینه‌ها محدود نمی‌شود. اما با تیراژ بالا یعنی حداقل ۵۰ هزار نسخه در سال، هزینه‌ها سرشکن شده و می‌توانیم این کیفیت را حفظ کنیم و با قیمت بسیار پایین نسبت به کیفیت کمیک‌ها را عرضه کنیم.
به عنوان مثال، اکنون غیر از بحث کمیک‌های ایلیا و باقی کاراکترهایمان، مشغول تولید کتاب «دنیای علی» هستیم که سه جلد دارد و برای نوجوانان تهیه شده است. این کتاب به سبک رمان مصور و با تصاویر جذاب، زندگی حضرت علی (ع) را از تولد تا شهادت بازگو می‌کند که بیشتر محوریت آن روی نوجوانی حضرت است. طراحی این کتاب توسط طراحان دورکار انجام شده که تحت راهبری مدیر هنری مجموعه کار می‌کنند و توانسته‌ایم یک سبک منحصربه‌فرد برای آن ایجاد کنیم.
در نهایت، ما برای حفظ و ارتقای تیم، همواره آموزش‌های لازم را برای اعضا فراهم می‌کنیم و اطمینان داریم که کار به دلیل وابستگی به یک نفر متوقف نخواهد شد، زیرا همواره چند نفر به عنوان پشتیبان و جانشین در کنار هم فعالیت دارند.
- آیا می‌توانید درباره بازخورد آثار تازه نشر خود بگویید و اینکه دقیقاً چه عناوینی جدید منتشر شده‌اند؟
در حوزه کمیک، چهار عنوان جدید ارائه کرده‌ایم. یکی از آنها جلد جدید «ایلیا» است؛ ایلیا شماره ۲۰، که مثل همیشه با استقبال خوبی روبه‌رو شده است و تیراژ آن افزایش یافته. تا کنون حدود ۱۰ هزار نسخه فروش رفته و چاپ هفتم آن در دست انجام است.
سه عنوان جدید دیگر نیز رونمایی کرده‌ایم. دو عنوان در نمایشگاه کتاب و یکی در نمایشگاه نوشت‌افزار شهریور ماه رونمایی شد. «جنگاوران خونیرث» و «روشنک» دو عنوان تازه هستند. «روشنک» یک کمیک کاملاً دخترانه با محوریت ابرقهرمان نوجوان است که برای مخاطبان نوجوان طراحی شده. خوشبختانه، استقبال از این کاراکتر جدید بسیار خوب بوده و تاکنون تیراژ این کمیک به ۱۰ هزار نسخه رسیده است. «جنگاوران خونیرث» و «یونا» هم هر کدام بین ۶۰۰۰ تا ۷۰۰۰ نسخه چاپ و به بازار عرضه شده‌اند و فروش خوبی داشته‌اند.
با توجه به بازخوردهای مثبت از بازار، تولید جلد دوم همه این آثار آغاز شده است و امیدواریم تا پایان سال بتوانیم جلدهای دوم این عناوین را نیز روانه بازار کنیم، هرچند فرایند تولید آنها زمان‌بر است.
- با توجه به اینکه ناشران برای بازار نشر کودک باید پیوستگی تولید داشته باشند، چگونه پژوهش را در آثار لحاظ می‌کنید؟
قطعاً تولید آثار کودک نیازمند پژوهش است. ما از دو منظر به این موضوع نگاه می‌کنیم. نخست، پژوهش‌هایی است که برای آماده‌سازی محتوای کار انجام می‌دهیم. دوم، بازخوردگیری و سنجش تأثیر محتوا در مدل سریالی ما است. برای این کار، تیم پژوهشی ما که شامل ۵ متخصص در حوزه‌های تربیت و روان‌شناسی کودک است، به‌طور تخصصی روی مسائل کودک و نوجوان کار می‌کنند.
ما نظام مسائل کودک و نوجوان داریم و هر کتاب پیوست فرهنگی خاص خود را دارد. این پیوست‌ها به فعالان حوزه کودک ارائه می‌شوند تا بدانند داستان سرگرم‌کننده‌ای که می‌بینند، به چه مسائل عمیق‌تری از کودکان و نوجوانان می‌پردازد. همچنین در فاصله بین جلدهای اول و دوم، بازخوردهای دریافتی از نمایشگاه‌ها و مدارس را تحلیل می‌کنیم؛ اینکه کودکان چگونه با داستان‌ها ارتباط برقرار کرده‌اند و چه تأثیری بر آنها داشته است. این بازخوردها به تیم تولید و نویسندگی منتقل می‌شود تا در جلدهای بعدی بهبودهایی انجام گیرد.
پژوهش و محتوای غنی برای ما اولویت اول است؛ هرچند نیاز به سرعت در تولید هم داریم. برای این کار تیمی اختصاصی داریم که شبانه‌روز روی محتوا کار می‌کنند. اگر متوجه ایراد چه در تصویرگری، چه در داستان و محتوا بشویم، اصلاحات لازم را انجام می‌دهیم و چاپ جدید با این اصلاحات وارد بازار می‌شود.
به همین دلیل، کتاب‌ها در چاپ‌های مختلف ممکن است تفاوت‌های زیادی مانند تغییر در رنگ‌آمیزی و داستان با نسخه‌های پیشین داشته باشند. این نشان می‌دهد که ما همیشه در حال بهبود محتوا هستیم.
نظر شما