به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در مشهد، علیرضا آزاد در جلسه نقد و بررسی کتاب «ایرانیان و رویای قرآن پارسی» که در کافه کتاب آفتاب مشهد برگزار شد، گفت: محمود فتوحی با نوشتن این کتاب توانست یکی از خلاءهایی که در عرصه پیوند بین الهیات و ادبیات در کشور ما وجود داشت را پر کند. در فصل سوم این کتاب می‌خواهم از منظر الهیات به نقد وارد شوم. در این فصل از کتاب فتوحی به دو مسئله پرداخته است. یکی در مورد ترجمه قرآن به زبان فارسی و مسئله دوم در ارتباط با چگونگی هماوردی و به نوعی الهام بخشی از طرف قرآن برای شاعران فارسی است.

وی افزود: در ترجمه قرآن به فارسی در کتاب زیاد به این مسئله پرداخته نشده بود. مسئله تفسیر روضه الجنان، روح الجنان ابوالفتاح رازی است متوفی ۵۵۶
ما در قرن ششم تفسیری داریم که تماماً به فارسی نوشته شده است و هم اکنون یکی از مراجع متن کلاسیک فارسی است که اخیراً تجدید چاپ شد و در بیست جلد بحث مفصلی را بیان می‌کند به این مضمون که ما از مرحله ترجمه گذر کرده بودیم.
قبل از آن بخش‌هایی از کتاب طبری را ترجمه کرده بودیم و در این کتاب به خوبی به آن اشاره شده است. ولی واقعیت این‌است که با اینکه ترجمه ها و تفاسیرهای قرآن به فارسی صورت گرفته بود اما فراگیر نشده بود. الان هم در موزه ها قرآن‌های کهن فراوانی را می‌بینیم اما ترجمه‌های کهن قرآن کمتر دیده می‌شود.

این مدرس فلسفه ادامه داد: این مسائل در این کتاب به‌خوبی دیده می‌شود و آقای فتوحی به این مسائل پرداخته‌اند. مسئله دیگری که در این کتاب به آن پرداخته شده، مسئله دعوی اعجاز در نظم فارسی است. قرآن بارها خود را از برچسب شاعرانگی مبرا دانسته در عین حال برای افراد تجربه شاعرانگی و شاعری نزدیکترین تجربه به وحی است.

این دین‌پژوه گفت: به همین خاطر بارها در قرآن و در ایات مختلف آن اشاره شده که مشرکان حضرت محمد را مجنون و شاعر خوانده‌اند و می‌گفتند آنچه که به صورت وحی بر پیامبر نازل می‌شود از طرف جن الهام می‌شود. از این‌رو به ایشان مجنون می‌گفتند و آیات قرآن را چون شعر می‌دانستند. مجنون خواندن پیامبر به معنای دیوانگی نیست و به معنای الهام گرفتن این سخنان زیبا از طرف جن است و مجنون شدن به معنای جن زده شدن است.

علیرضا آزاد ادامه داد: شاید آنچه که در زبان فارسی تحت عنوان دیوان اشعار است هم غیر از آن ریشه دبیری و دیوانداری به این تلقی الهام شاعرانه از سوی دیو و جن برگردد که به آن مجموعه دیوان می‌گویند. وقتی این گونه در نظر بگیریم و این الهام‌های شاعرانه را در کنار الهام وحیانی از طرف خدا ببینیم در این صورت ادعای قرآن پارسی به معنای رقابت با قرآن نیست بلکه به معنای نزدیک شدن شاعر پارسی به تجربه وحیانی است.

این مدرس دانشگاه گفت: سخنی که در یک قالب شاعرانه بیان می‌شود باید با فهم شاعرانه درک شود. اینکه شاعران ما ادعای پیامبرگونه و ادعای الهام و دریافت معنا را داشته اند به این معنا نیست که بخواهند بگویند ما پیامبریم. اگر صحبت از قرآن پارسی می‌شود به این معنا نیست که بخواهیم بگوییم شاعران قرآن عربی را قبول نداشته و به دنبال قرآن پارسی هستند بلکه به این معناست که الهام گرفتن از قرآن و برساختن متن‌هاییست که همانند قرآن توانایی ساختن جامعه و انسان، پردازش کلام اسطوره‌های یک فرهنگ و نظایر آن را داشته باشد.

در ادامه یوسف بینا، نویسنده شاعر و روزنامه نگار مشهدی گفت: این کتاب وارد فاز تازه‌ای از مطالعات ادبی شده و از این رو، از اهمیت بالایی برخوردار است. آقای فتوحی از زمانی‌که صدسال عشق مجازی را نوشته‌اند و بعد از آن کتاب صور خیال متعالیه را در بررسی تطبیقی فلسفه ملاصدرا با تصویرگری در شعر صائب و بعد از آن این کتاب را نوشته اند.

وی افزود: در حقیقت مطالعاتشان را به سوی مسیر تازه‌ای از مطالعات ادبی قدیم پیش بردند. مطالعه ادبیات به مثابه مطالعه تاریخ اندیشه است و نگاه به آثار مهم ادبیات فارسی به عنوان آثاری که فقط ادبیات، شکل و فرم نیستند راه تازه‌ای بود که باید با روش‌های مطالعاتی جدید و روش های علمی جدید دوباره از سر گرفته می‌شد و فصل تازه‌ای در مطالعات ادبیات آغاز می‌شد که این سه کتاب اخیر آقای فتوحی از همین جنس هستند.

بینا گفت: آثار مهم ادبیات فارسی فقط ادبیات نیستند اگر چه روش‌هایی که ما برای مطالعه ادبیات آموختیم و به عنوان روش های نقد ادبی می‌شناسیم بسیار کارا هستند و ادبیات و مطالعه آن را در ایران نو کرده‌اند، اما یادمان باشد که ارسطو در باب برخی آثار یونانی می‌گوید که این آثار فراتر از شعر هستند و همپای فلسفه‌اند. به این خاطر که حقیقت مانندیشان بسیار زیاد است، آثار مهم ادبیات فارسی نیز از این دسته‌اند.

این منتقد ادبی ادامه داد: یعنی شاهنامه فردوسی، مثنوی یا غزلیات سعدی و دیوان حافظ که در این کتاب یاد شده‌اند به هیچ وجه آثاری نیستند که با مطالعه فرمی و شکلی بتوانیم از کنار آنها بگذریم لذا قطعاً آثار بزرگی هستند و باید با نگاه متفاوتی به این آثار بزرگ ادبی نگاه کنیم.

این شاعر و روزنامه‌نگار گفت: این نوع نگاه، بسیار مهم و کیمیا است که آقای فتوحی در این کتاب این نگاه راه داشته است. یکی از روش‌های نوین مطالعه ادبیات، تاریخ و هویت متن است. درباره شاهنامه فردوسی، مثنوی معنوی و دیوان حافظ به شکل جدی این موضوع را مطرح کرده‌اند و در تاریخ نشان دادند که چگونه ایرانیان در رویای ساختن مفهوم قرآن پارسی بوده‌اند.

یوسف بینا اظهار کرد: کتاب «ایرانیان و رویای قرآن پارسی» کتابی است که وقتی بحث نظری آن را مطالعه می‌کنیم به مبحث زیست و زادمان متن یعنی جایی که متن به وجود آمده و پژوهش‌های کلاسیک ادبی بر روی آنها انجام شده و تاریخ متن اشاره شده است.

وی با اشاره به دیگر ویژگی‌های این کتاب گفت: درباره متن‌های مقدس که آقای فتوحی فرِمتن را برای آن انتخاب کرده‌اند و این عبارت فرّه و فرّهی را برای زبان و برای متن و اَبَر متن و شاهکار بارها به‌کار برده‌اند به این معناست که این فرّهی و شاهکار شدن را جامعه مخاطبان تاریخی کتاب به اثر داده‌اند. درحالیکه به این پرداخته نشده که این مخاطبان تاریخی اثری را انتخابی کرده‌اند.

بینا گفت: مثلاً اگر این شاهکار حماسی در تاریخ به شاهنامه اطلاق نمی‌شد آیا ما در تاریخ‌مان اثر دیگری در ژانر ادبیات حماسی سراغ داریم که هم شان شاهنامه باشد که بتوان به آن لقب شاهکار اعطا کرد و به شاهنامه نکرد؟ به نظر به این سوال‌ها می‌توان جدی تر پرداخت. البته ویژگی هر پژوهش بزرگ و مهم این است که سوالاتی که مطرح می‌کند بیشتر از پاسخ‌هایی‌است که می‌دهد و این ویژگی در اثر بسیاری از نویسندگان نیست و بسیار غنیمت است اگر نویسنده و پژوهشگری این‌گونه کتاب نوشته باشد. این کتاب هم سوالات بسیاری را برای شما مطرح می‌کند.