سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – زهره مظفری‌پور، نویسنده، محقق و پژوهشگر ادبی: عطار با زیرکی کامل هنگامی که تمام پرندگان را یک جا جمع می‌کند به انتخاب خود چند پرنده را مورد خطاب قرار می‌دهد و ضمن معرفی کامل آن پرنده عیب‌ها و خوبی‌هایش را برمی‌شمارد، سپس با لحنی زیبا آنها را پند می‌دهد و از آنها می‌خواهد عیب‌های خود را کنار بگذارند و در واقع نفس خود را قربانی کنند تا بتوانند همراه راهنما به مقصد خود حرکت کنند و در نهایت به «سیمرغ» که هدف غایی و نهایی این سفر است دست یابند.

اولین پرنده‌ای را که عطار مورد خطاب قرار می‌دهد هدهد است وی به تعریف و تمجید هدهد و معرفی کامل او می‌پردازد:

مرحبا ای هدهد هادی شده

در حقیقت پیک هر وادی شده

ای به سرحد صبا سیر تو خوش

با سلیمان منطق الطیر تو خوش

و از هدهد به عنوان راهبر و راهنما نام می‌برد و وی را به خاطر تاجی که در سر دارد مورد فخر پرندگان قرار می‌دهد و صاحب اسرار حضرت سلیمان می‌داند:

صاحب سرّسلیمان آمدی

از تفاخر تاج ورزان آمدی

عطار همزمان به هدهد پند می‌دهد که:

دیو را در بند و زندان بازدار

تا سلیمان را تو باشی رازدار

دیو را وقتی که در زندان کنی

با سلیمان قصد شادروان کنی

اگر می‌خواهی که همدم و محرم اسرار سلیمان شوی باید که نفس خود را (دیو را) دربند و زندان نگه داری و پیرو او نباشی.

آری عطار هنرمندانه هدهد را به خاطر تاج شاهی که بر سر دارد به دیگر پرندگان راه برتری داد. در داستان‌های بعد خواهیم خواند که هدهد رهبر مرغان می‌شود و در تمام مراحل سیر و سلوک عارفانه و تا رسیدن به انتهای سفر و گذشتن از هفت وادی خطرناک آنها را راهنمایی می‌کند و در کنارشان می‌ماند اما اینک مرغان همه جمع‌اند و عطار زیرکانه به توصیف و پند پرندگان ادامه می‌دهد.‌

دیگر پرنده‌ای که مورد خطاب شیخ عطار قرار می‌گیرد موسیچه است (۱) جایگاه او در کوه تور است. عطار ضمن تعریف و تمجید از صدای زیبای موسیچه که آهنگی موزون می‌نوازد او را هم‌تراز حضرت موسی می‌داند که چون آتشی از دور می‌بیند و در کوه تور خداوند را ملاقات می‌کند.

موسیچه هم به همین دلیل بر کوه تور جایگاه و آشیان ساخته و نوایی آسمانی دارد:

خه خه ای موسیچه موسی صفت

خیز موسیقار زن در معرفت

کرد از جان مرد موسیقی شناس

لحن موسیقی خلقت را سپاس

همچو موسی دیده‌ای آتش ز دور

لاجرم موسیچه‌ای بر کوه تور

اما ضمن تعریف، همزمان او را پند می‌دهد که این صدا را با گوش جان بشنو و ظاهر را رها کن، منظور نفس خودپرست هست و نوایی که سر می‌دهی از درون پرشور و عشق به خداوند باشد و فقط نوایی ظاهری نباشد تا به میقات آیی و خداوند را ملاقات کنی آنچنان که حضرت موسی خداوند را در کوه تور ملاقات کرد:

هم ز فرعون بهیمی دور شو

هم به میقات آی و مرغ تور شو

پس کلام بی زفان و بی خروش

فهم کن بی‌عقل بشنو نه به گوش

آری! اوج هنر عطار همین است ابتدا شروع به شمردن زیبایی‌ها می‌کند سپس در کنار آن خلق و خو و رفتار ناپسند را ذکر می‌کند و از آنها می‌خواهد که ترک عادت‌های زشت کنند و درون خود را بسازند تا بتوانند به سیمرغ دست یابند و این هنری بی‌مثال است.

(۱). موسیچه نخستین پرنده‌ای است که با هدهد گفتگو می‌کند.

با شنیدن نام این پرنده نخستین نامی که به ذهن می‌رسد موسی است که شیخ عطار این نکته معنوی را در معرفی موسیچه نیکو به کار برده است و موسیچه را همچون موسی می داند که در جستجوی حق است.

ایرانیان به این پرنده کوچک که در خانه مردمان آشیان می‌سازد، یاکریم، یاهو، موسی‌کوتقی نیز می‌گویند.