سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه خداوردی: شعر از آن‌دست هنرهایی است که در هر دوره‌ای نقش ویژه‌ای در فرهنگ و زندگی انسان‌ها ایفا کرده است؛ اما هنگامی که این هنر به نوجوانان می‌رسد، معنای دیگری پیدا می‌کند؛ زیرا نوجوانی دوره‌ای پر از احساس، هیجان و کشف‌های تازه است. به این سبب، شعر در این سن‌وسال می‌تواند به یکی از نزدیک‌ترین همراهان روح و ذهن نوجوانان تبدیل شود.
نوجوانان با شعر، زبان تازه‌ای می‌یابند؛ زبانی که می‌تواند سرشار از حس آزادی، تخیل و در عین‌حال بیانگر دغدغه‌های شخصی و اجتماعی آن‌ها باشد. شعر در این سن، بیش از هر چیز به آن‌ها کمک می‌کند تا احساسات گاه پیچیده خود را بفهمند و بیان کنند. در شرایطی که گاهی صدای نوجوانان کمتر شنیده می‌شود، شعر به آن‌ها فضایی می‌دهد تا با کلمات خود سخن بگویند و دنیا را به شیوه‌ای که می‌خواهند بازسازی کنند.
اما سرودن شعر برای نوجوانان چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
شعر نوجوان، برخلاف تصور بسیاری که شاید آن را با شعر بزرگ‌سالان مقایسه کنند، دنیای خاص خود را دارد. این اشعار باید ساده و صمیمی باشند؛ اما این سادگی به معنای سطحی‌بودن نیست. نوجوانان به شعری نیاز دارند که به زبان خودشان نزدیک باشد؛ اما همزمان افق‌های جدیدی را به رویشان بگشاید. ریتم، موسیقی کلمات و تصویرسازی قوی در این اشعار نه‌تنها جذابیت را افزایش می‌دهد بلکه تخیل آنان را نیز پرورش می‌دهد. موضوعاتی چون هویت، دوستی، عشق، طبیعت و حتی مسائل اجتماعی می‌توانند در اشعار نوجوانان نقش برجسته‌ای ایفا کنند.
یکی از جذابیت‌های شعر نوجوان، امکان بازی با خیال است. در این دوره سنی، تخیل و احساسات در اوج خود قرار دارند و شعر می‌تواند این دو را به بهترین شکل ممکن به هم پیوند دهد. در واقع، شعر برای نوجوانان می‌تواند همچون آینه‌ای باشد؛ آینه‌ای که احساسات‌شان را بازتاب می‌دهد و به آن‌ها نشان می‌دهد که دنیا چقدر وسیع‌تر و پر از شگفتی است.
حالا چگونه می‌توان نوجوانان را به شعر علاقه‌مند کرد؟
اولین قدم این است که نشان دهیم شعر، پدیده‌ای قدیمی و متعلق به گذشته نیست. بسیاری از شاعران معاصر، شعرهایی سروده‌اند که دقیقاً برای نوجوانان امروز و مطابق با دغدغه‌های آن‌ها نوشته شده است. این اشعار نه‌تنها با زبان و نگرانی‌های نوجوانان هم‌خوانی دارند بلکه آن‌ها را به جهان وسیع‌تری از ادبیات نیز متصل می‌کنند.
علاوه‌بر این، روش‌های خلاقانه دیگری نیز می‌تواند مؤثر باشد؛ همچون شعرخوانی‌های جمعی، کارگاه‌های شعر و حتی استفاده از رسانه‌های نوین مانند پادکست‌ها یا ویدئوهای کوتاه در شبکه‌های اجتماعی. اگر نوجوانان مشاهده کنند که شعر می‌تواند بخشی از زندگی روزمره‌شان باشد، به آن نزدیک‌تر خواهند شد.
در کنار همه این‌ها، یکی از بهترین راه‌ها برای علاقه‌مندکردن نوجوانان به شعر، ترویج و معرفی کتاب‌های شعری است که برای این گروه سنی سروده یا ترجمه شده‌اند. این کتاب‌ها علاوه‌بر اینکه منبعی برای مطالعه هستند، به‌عنوان دروازه‌ای به دنیای خیال و احساس نیز عمل می‌کنند. نوجوانان با مطالعه این کتاب‌ها می‌توانند تجربه‌ای شخصی و عمیق از شعر داشته باشند و واژه‌ها را با سرعت و ریتم دلخواه خود بخوانند و حس کنند.
در نهایت، شعر برای نوجوانان چیزی فراتر از یک هنر یا سرگرمی است. شعر برای نوجوانان هم‌نشینی خیال و کلمه است. این قالب ادبی، فرصتی است برای شناخت بهتر خود و دنیای اطراف. شعر به آن‌ها کمک می‌کند که جسور باشند، به کلمات اعتماد کنند و از بازی با زبان لذت ببرند. شاید به همین دلیل است که شعر نوجوان جایگاه ویژه‌ای در ادبیات کودک و نوجوان دارد؛ زیرا هم خیال و احساس را تقویت می‌کند و هم ذهن را به چالش می‌کشد.
در این گزارش، به معرفی پنج کتاب شعر تألیفی پرداخته‌ایم که هر یک می‌توانند همراهی دلنشین برای نوجوانان در مسیر کشف این دنیای شگفت‌انگیز باشند. البته این تنها نمونه‌ای از آثار موجود است و در حقیقت، کتاب‌های بسیار خوبی در این حوزه وجود دارند که هر یک می‌توانند تجربیات متفاوت و جالب توجهی را برای نوجوانان فراهم کنند.
«بهار از کوچ برگشت»
این کتاب، مجموعه‌شعری است دارای ۱۹ سروده با عناوین «کوچ»، «هوای او»، «رزمگاه»، «دیدار»، «پلنگ آزاد»، «بگردم»، «چگونه»، «کاش»، «جشنواره»، «روز ناب»، «دهکده»، «برق و باد»، «پرواز»، «تماشا»، «مترو»، «چه خبرها»، «یلدا»، «اگر» و «زمین آرزوها» که هر یک از شعرها دارای مفاهیم خاص هستند. از موضوعات اشعار می‌توان به مهربانی، شور و نشاط زندگی، امیدداشتن، نیکی‌کردن، سفر، طبیعت، مسائل اجتماعی، زندگی و دوست‌داشتن اشاره کرد. تنوع در قالب‌های مختلف شعری مانند چهارپاره، نیمایی، غزل، مثنوی و… که گاه در کتاب‌های کودک و نوجوان کمتر استفاده می‌شود، در این مجموعه مشاهده می‌شود. زبان سالم و یکدست و پرداخت‌های عمیق با کشف‌های شاعرانه جدید و زیبا موجب برتری این کتاب شده است.
در بخشی از شعرهای این مجموعه می‌خوانیم:
دوست دارم جهان را بگردم
جاده‌های جوان را بگردم
سایه‌ی جنگل و روشن دشت
نیلی آسمان را بگردم
وقت پیوند باران و خورشید
باغ رنگین‌کمان را بگردم
رد رود روان را بگیرم
میهن ماهیان را بگردم
دوست دارم که با مشعل ماه
شب‌به‌شب کهکشان را بگردم
تا که پیدا کنم شادی‌ام را
هم‌زمین همزمان را بگردم
کتاب «بهار از کوچ برگشت» سروده بابک نیک‌طلب با تصویرگری بهنام زنگی در ۲۳ صفحه از سوی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای گروه سنی بالای ۱۲ سال منتشر شده است. این اثر برگزیده بخش شعر نخستین جشنواره ملی و بین‌المللی کتاب کودک و نوجوان سال ۱۴۰۳ است.
«آسمان مگر تمام می‌شود»
این کتاب مجموعه‌ای از اشعار است که برای گروه سنی نوجوان سروده شده. نوجوانی معمولاً دوره‌ای مملو از استرس، دلهره و گاه غم و اندوه برای نوجوانان است. در این کتاب تلاش شده است تا چراغی از امید و روشنایی برای نوجوان روشن شود. محتوای این کتاب، اشعاری نویدبخش برای نوجوانان است. در این اشعار دعوت به صبر، تلاش و نویدِ آینده‌ای روشن بیان شده است. تمام اشعار این کتاب حول امیدآفرینی سروده شده‌اند.
عناوین این مجموعه شعر عبارت‌اند از: «چندتا پرنده، چندتا درخت؟»، «ابر روی دفترم»، «پدربزرگ»، «به سمت بی‌کران»، «نامه‌ای برای من»، «شهر»، «شادی»، «سنگ»، «جاذبه»، «پشت ویترین زندگی»، «یک روز دیگر»، «دوست دارمت»، «مترو»، «روبه‌رو»، «هدیه‌ی تولد»، «من شبیه نقطه‌ام»، «پاییز رنگ‌ها»، «آدمی که ما ندیده‌ایم»، «دیدن» و «چرا خسته‌ای».
در بخشی از شعرهای این مجموعه می‌خوانیم:
صبح زود
جز تو هیچ‌کس به یاد من نبود
با زبان یک کلاغ
با نسیم پاک باغ
با نوازش قشنگ آفتاب
گفته‌ای: «تولدت مبارک است»!
می‌شود مگر
مهربانی تو را ندید؟
دوستم خدا!
هدیه‌های تو رسید.
کتاب «آسمان مگر تمام می‌شود؟» سروده منیره هاشمی با تصویرگری مینا معصومی است که در ۵۱ صفحه به کوشش انتشارات مؤسسه فرهنگی منادی تربیت برای کودکان بالای ۱۵ سال منتشر شده است. این اثر شایسته تقدیر بخش شعر نخستین جشنواره ملی و بین‌المللی کتاب کودک و نوجوان ۱۴۰۳ شده است.
«چک چک چلچله از سقف بهار»
سهراب سپهری یکی از شاعران نام‌آشنای شعر معاصر است که با خلق شعرهای زیبا و عمیق، تأثیر بسیاری بر ادبیات و فرهنگ ایران گذاشته است. او از جمله شاعرانی است که نوجوانان با آثارش در کتاب‌های درسی آشنا شده اما کمتر از سروده‌های زیبا و اندیشه‌های ناب سپهری بهره برده‌اند و این اشعار همچنان بزرگ‌سالانه مانده‌اند.
«کودکی می‌بینی
رفته از کاج بلندی بالا، جوجه بردارد از لانه نور
و از او می‌پرسی
خانه دوست کجاست.»
زلالی و روانی ذهن و زبان در شعر، ارتباط معصومانه با اجزای طبیعت پیرامون و سادگی واژگان و تعابیر سهراب سپهری، دلایل خوبی برای معرفی این شاعر به کودکان و نوجوانان و دعوت از آن‌ها برای خواندن آثار و شعرهای او، لذت‌بردن از زیبایی‌های اشعار و آشناشدن با ادبیات و فرهنگ ایران است.
در ابتدای کتاب، پیشگفتارهایی از ایرج پارسی‌نژاد و دکتر علی یزدی‌نژاد می‌خوانید و در ادامه، بندهای پرمخاطبی را که از اشعار سهراب سپهری گلچین شده، با تصویرگری هدا حدادی که با استفاده از تکنیک کُلاژ، دنیای رنگی سهراب سپهری و نگاه او به طبیعت و اطراف خود را که به تصویر کشیده است، مشاهده می‌کنید. با تورق این کتاب متوجه نزدیکی روایت تصویرگر به شعر می‌شوید و به همین دلیل است که خوانش اشعار سپهری در کنار دیدن تصاویر کتاب، خیال‌انگیز و آرامش‌بخش به نظر می‌رسد.
کتاب «چک چک چلچله از سقف بهار» از سهراب سپهری با تصویرگری هدا حدادی در ۵۶ صفحه مصور از سوی انتشارات میرکا (واحد کودک و نوجوان میرماه) برای گروه سنی «ج» منتشر شده و در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.
«سی‌شعر: اخوان»
مجموعه «سی شعر» پنجره‌ای به دنیای پُررمز و راز شعر فارسی است. هر کتاب از این مجموعه شما را به مهمانی یکی از شاعران برجسته ایران می‌برد و با روایتی جذاب و ساده از زندگی و دنیای این شاعران می‌گوید.
تاکنون هشت جلد از این مجموعه وارد بازار کتاب ایران شده‌اند که عناوین آن‌ها عبارت‌اند از: «سی شعر: حافظ»، «سی شعر: سعدی»، «سی شعر: مولانا»، «سی شعر: اخوان»، «سی شعر: نیما یوشیج»، «سی شعر: فروغ»، «سی شعر: فردوسی» و «سی شعر: خیام».
کتاب «اخوان» که راهنمایی است برای ورود شما به دنیای شاعرانه مهدی اخوان ثالث، ۳۰ پاره‌شعر برگزیده از او را هم پیش روی شما می‌گذارد که با تحلیل، زندگی‌نامه و راهنمای خواندن همراه است.
مهدی اخوان ثالث، متخلص به «م. امید»، شاعر ناامیدی‌ها نام دارد. برای شناخت بهتر اشعار او ابتدا باید وضعیت جامعه آن دوره را بررسی کنیم؛ زیرا وقایع سیاسی آن دوره، تأثیر بسیار مهمی بر ادبیات و هنر گذاشت. بخشی از شعرهای شاعرانی چون مهدی اخوان ثالث، بازتاب همین شرایط سیاسی بود. او در شیوه شعرگفتن از نظر قالب و بافت زبانی بسیار به نیما یوشیج نزدیک بود و نوع نگاه او را در شعر گسترش داد.
در بخشی از متن این کتاب می‌خوانیم:
«بچه به دنیا آمده است. دختر است. اسمش را چه بگذاریم؟ شاعر می‌گوید: اسمش را بگذاریم تنسگل.
شما از کسی که اسم دخترش را «تنسگل» می‌گذارد انتظار دارید چه جور شاعری باشد؟
احتمالاً اول از همه اینکه او شاعری «سخت‌خوان» است، یعنی وقتی نمی‌شود اسم دخترش را به راحتی خواند، پس دیگر نمی‌شود توقع داشت شعرش راحت‌خوان باشد. (درباره‌ی سخت‌خوان بودن شعر او در فصل بعد گفت‌وگو می‌کنیم.) تنسگل نام میوه‌ای از خانواده‌ی آلوهاست. درشتی آن به اندازه ی هلو و زردآلوست، اما طعم شیرین آن در رسیده‌ترین حالت هم رگه‌هایی از ترشی دارد و به قول قدیمی‌ها میخوش است». این اسم از دل فرهنگ خراسان آمده، جایی که شاعر در آن به دنیا آمده است. پس به نظر می‌رسد او به چیزهای غریب و خاص در فرهنگ بسیار علاقه‌مند است.
می‌گویند تنسگل یعنی «تن از گل». پس احتمالاً او لطافت و زیبایی را هم در حد عجیبی درک می‌کند. اگر کمی این نام را با خودتان تکرار کنید یا به آن فکر کنید، می‌بینید که در این اسم «اندوهی» هم نهفته است. نه؟ شاید باید این اندوه را در وجه دیگری از زندگی این شاعر جست‌وجو کرد.
سرنوشت تنسگل، دختر شاعر، این بود که در چهارروزگی از دنیا رفت. شاعر انگار این اندوه را بو کشیده بود؛ نام شاعر «مهدی اخوان‌ثالث» است. او به «اشراق شاعرانه» باور داشت. اشراق شاعرانه یعنی تو که شاعر هستی ارتباط غریبی با جهان داری. حس‌هایت هوشیارتر است. تو تأثیرپذیرتری، تأثیرگذارتری. وقتی شاعری بزرگ هستی، وقتی اخوان ثالث هستی، نبوغی داری که تو را زیر درخت عجیبی می‌نشاند: درخت معرفت. به نظر شما میوه این درخت چیست؟
ای درخت معرفت، جز شک و حیرت نیست بارت
یا که من باری ندیدم، غیر از این بر شاخسارت
انتشارات شهر قلم، کتاب «اخوان» از مجموعه «سی شعر» به قلم حدیث لزرغلامی را در ۱۳۴ صفحه برای مخاطبان بالای ۹ سال منتشر کرده است. این اثر به فهرست چهل‌وسوم لاک‌پشت پرنده راه یافته و نشان «۴ لاک‌پشت پرنده پاییز ۱۴۰۰» را دریافت کرده است.
«دیدار در فصل آلبالو»
کتاب «دیدار در فصل آلبالو» مجموعه‌ای از اشعارِ الهام فرجی، راضیه احمدی، سمیه آورند، شهرزاد شهرجردی و سمانه شجاعی است که برای نوجوانان سروده شده است.
این کتاب با زبانی ساده و شاعرانه به موضوعات انسانی مثل عشق، امید، انتظار و روابط خانوادگی و دوستانه می‌پردازد. نکته جالب توجه در مورد این کتاب، تنوع موضوعات و نگاه منحصربه‌فرد هر شاعر به مسائل است. اشعار کوتاه و تأثیرگذارند و با تصویرسازی‌های خلاقانه، مفاهیم عمیقی را منتقل می‌کنند؛ این مسئله باعث می‌شود خواننده نه‌تنها از خواندن لذت ببرد بلکه گاهی هم به فکر فرو برود. تصاویر جالب توجهی نیز که امین سلیمانی برای این کتاب طراحی کرده تجربه خواندن را کامل‌تر می‌کند.
«دیدار در فصل آلبالو» نمونه‌ای از ادبیاتی است که با زبانی ساده می‌تواند احساسات عمیق را به مخاطب منتقل و آن‌ها را به دنیای شعر نزدیک‌تر کند.
در بخشی از متن این کتاب می‌خوانیم:
اگرچه عاشق رودخانه
اما
دست در دست جاده بود
تکه‌آهنی که
پل عابر پیاده بود
انتشارات علمی و فرهنگی (کتاب‌های پرنده آبی)، کتاب «دیدار در فصل آلبالو» سروده جمعی از شاعران با تصویرگری امین سلیمانی را در ۵۴ صفحه برای نوجوانان منتشر کرده است. این اثر به فهرست چهل‌وششم لاک‌پشت پرنده راه یافته و نشان «۳ لاک‌پشت پرنده تابستان ۱۴۰۱» را دریافت کرده است.
نظر شما