سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) -الهه شمس: مایکل هارت و آنتونیو نگری، با نوشتن کتاب «ثروت مشترک: بدیلی فراسوی سرمایه»، سه‌گانه‌ای را به پایان می‌رسانند که با کتاب «امپراتوری» آغاز شده و با کتاب «انبوه خلق» ادامه یافته بود. این کتاب با بحث درمورد جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، آغاز شده است. با همه ویرانی‌ها، ناکامی‌ها، رنج‌ها، بحران‌ها و فجایعی که به یمن «کاپیتالیسم فاجعه» هرروزه گوشه‌ای از دنیا را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد. درست در همین جهان و در همین جامعه است که امکان‌ها و کنش‌هایی در راستای تولید یک هستی جدید و جامعه‌ای سعادتمند رخ می‌نماید.
کانون اصلی مباحث این کتاب «امر مشترک» است که بناست جایگزین تقابل «امر خصوصی» و «امر عمومی» شود و مبنایی برای طرح جمهوری جدیدی متفاوت با «جمهوری مالکیت» فراهم سازد. هدف نویسندگان مفصل‌بندی پروژه‌ای اخلاقی است، اخلاقی ناظر به کنش سیاسی دموکراتیک در درون و در برابر امپراتوری. مفهوم «اشتراک» در این اثر تبیین شده است. مایکل هارت و آنتونیو نگری عقیده دارند که ما فقط در منابع طبیعی اشتراک نداریم؛ بلکه در زبان، سنت‌های فرهنگی و اجتماعی و بسیاری از چیزهای دیگر اشتراک وجود دارد.
کتاب «ثروت مشترک» ضمن دفاع از «ضدمدرنیته»، در مقام پروژه‌ای در خصوص آزادی درونِ مدرنیته، دارای همزیستی با مدرنیته، و مقدم بر مدرنیته، به طرح مفهوم سومی می‌پردازد که بساط دیالکتیک مدرنیته و ضدمدرنیته را برهم می‌زند: دگرمدرنیته.
فواد حبیبی، عضو هیئت علمی دانشگاه کردستان و نویسنده و مترجم در حوزه فلسفه و اندیشه سیاسی که ترجمه این کتاب را به عهده داشته است در پاسخ به این پرسش که چه خلاء یا نیازی در این حوزه حس کردید که منجر به انتخاب کتاب «ثروت مشترک» برای ترجمه شد، به خبرنگار ایبنا گفت: «بگذارید از همین آغاز از منظری ایجابی بنگریم. چراکه مسئله وجود نوعی خلاء یا نیاز برآورده شده نیست. هر امر مولد و سازنده‌ای، از جمله یک کتاب، نه واکنش یا پاسخ، که خودش کنش و پرسشی است که به صورت ایجابی زاده می‌شود. «ثروت مشترک» بیان میلی است به مقابله با تاراج دائمی و فزایندۀ آنچه در تولید زیستی‌سیاسی آفریده می‌شود به دست مالکیت خصوصی و عمومی و این کنش ایجابی و بدیع پیش نهادن پرسشی است در مقابل افق تخیل سیاسی اجتماعی ما. آیا می‌توان خارج از دوگانۀ رایج و تکراری خصوصی و عمومی به هستی اجتماعی، به تولید، به مدیریت حیات جمعی اندیشید؟
او ادامه می‌دهد: ««ثروت مشترک» حتی یک شق سوم در مقابل این دوگانه نیست. بلکه به پرسش کشیدن آن و بریدن آن‌ها از وسط برای عبور به افقی فراسوی این رقص دیالکتیکی، حوصله‌سربر و فرسایشی است. «ثروت مشترک» ترجمه شد زیرا برخلاف اندوه ناشی از سیطره وضعیت استثنایی و وضعیت جهانی جنگی، یا در مقابل، لذت بردن از پیروزی فاشیسمِ خرد و کلان، کماکان می‌توان به ساخت جامعه‌ای شادمان و سعادتمند امید داشت و اندیشید».
حبیبی همچنین درباره ویژگی‌هایی که احتمالاً باعث شد داوران کتاب را به عنوان نامزد کتاب سال در حوزه جامعه‌شناسی برگزینند، گفت: «متأسفانه نه شناختی از داوران محترم دارم و نه اطلاعی از نظرات آن‌ها. بنابراین، نمی‌توانم پاسخ دقیق و درستی به این پرسش بدهم. اما اگر از من بپرسید چه مؤلفه‌هایی می‌تواند باعث شود کتاب «ثروت مشترک» نظر کسی را به خود جلب کند، خواهم گفت آمیزهای از بیان ساده، شیوا و روان از پیچیده‌ترین، بغرنج‌ترین و گیج‌کننده‌ترین مسائل معاصر جامعه بشری. زبانی که البته هرگز پیچیدگی مسائل را قربانی سادگی بیان نمی‌کند. «ثروت مشترک» اثر سوم از مجموعه آثار مشترکی است که دو فیلسوف معاصر آنتونیو نگری و مایکل هارت، پس از «امپراتوری»، «انبوه خلق» و پیش از «اسمبلی»، طی بیش از دو دهه به رشتۀ تحریر درآوردند تا نشان دهند برخلاف بسیاری از داعیه‌های رایج، خواست سعادت جمعی نه از دل یوتوپیاگروی، بلکه از بطن خود زندگی، فعالیت و تولید مشترک می‌آید».
او در ادامه اشاره می‌کند: «سادگی و شیوایی «ثروت مشترک» در عوض تن دادن به گفتار روزمره، رتوریک خطابی و تهییج‌کننده، یا هر چیزی از این دست، ماحصل شرح دقیق و مفصل سویه‌های مختلف مسائلی است که گریبان انسان معاصر را چسبیده. همچنین، «ثروت مشترک» یک کتاب اخلاق است. شاید پس از «آنتی‌ادیپ» دلوز و گتاری جامع‌ترین و بدیع‌ترین کتاب اخلاقی که دربارۀ حیات در جامعۀ کاپیتالیستی نوشته شده است».
مترجم کتاب «ثروت مشترک» خاطرنشان می‌کند: «اگر اخلاق، چنان‌که اسپنوزا می‌گفت، ژانری است که بیفروگذاشت و با نهایت سردی و دقت نحوه کار کردن یک بدن را می‌کاود و می‌رسد، «ثروت مشترک» نقد استعلایی بر سلطه مالکیت و قانون را به کایروس، به زمان گسست و تأسیس، امر نو گره می‌زند، بحث از زیست‌سیاست رخداد را به عشق در مقام عاطفه‌ای سیاسی و انقلابی، و تبارشناسی سیاست کلان‌شهری به سیاستی مبتنی‌بر پایه‌ریزی شادمانی تبدیل می‌کند. ای‌بسا آنچه «ثروت مشترک» در هر خواننده‌ای می‌تواند برانگیزد نه‌تنها عقل زیستی‌سیاسی، بلکه شوری برای بازستانی ثروت مشترک و زیستی خردمندانه و شادمانه است. باشد که این گزینش صدای فراخوان «ثروت مشترک» را به طیف گسترده‌تری از مخاطبان درخور چنین شور و خردی برساند.
این استاد جامعه‌شناسی دانشگاه کردستان در خصوص پیام اصلی کتاب «ثروت مشترک»، گفت: «نفی نقد محزون. تأیید نقد شادمانه. خوش‌بینی خرد، بدبینی اراده. دفاع از رئالیسم سیاسی، دفاع از دیسیوتوپیا. تحلیل انتقادی وضع موجود، پیشنهاد مسیرهایی به سوی وضعیت‌های ممکن. علیه سوژه‌سازی رئال پولتیک، علیه طرد سوبژکتیویتۀ انبوه خلق. کایروس رخداد علیه کرونوس گاه‌شماری. دگرمدرنیته در برابر مدرنیتۀ مسلط. دیسپوزیتیف سوبژکتیویته علیه آپاراتوس‌های سوژه‌سازی. نفی درون‌ماندگاری لخت و حرکت به سوی سازماندهی درون‌ماندگاری. بی‌اعتنایی آشکار به نقد ایدئولوژی و برجسته‌سازی شیزوکاوی میل به آزادی و …. البته همچنان می‌توان به نقاط کانونی و میدان‌های نبرد مفهومی دیگری نیز اشاره کرد که در قلمروی «ثروت مشترک» ترسیم شده، اما خود هر کدام از این ستیزه‌ها یا یورش‌های درخور شرح و واکاوی، بخشی از سازه مفهومی و نظری اثری است که، نهایتاً، اما، در همان پیشگفتار علیه نیهیلیسم اعلام جنگ می‌کند، بدان امید که اخلاق سیاستی مداخله‌گرانه و رزمنده را مفصل‌بندی کند که اخگروار قلمروی حیات جمعی را در نور ایجابیت و خلاقیت غرق سازد».
او همچنین در مورد تأثیر این کتاب بر گروه‌های خاصی از مخاطبان بیان کرد: «همچنان و همانند پرسش قبلی من دسترسی خاصی ندارم به مخاطبان «ثروت مشترک». پس، به‌ناچار، دست به دامان تخیل و گمانه‌زنی می‌شوم، و به‌خوبی می‌دانم که چه‌بسا فاصله بین تصور من و واقعیت پیچیده و چندبعدی خوانش یک کتاب چندان اندک نباشد. «ثروت مشترک»، از دید من، هر آن کسی را لمس و متأثر می‌کند که از شرح‌های ابژکتیو، ولو انتقادی، از وضعیت رضایت ندارند. هر آنکس که فکر می‌کند سیطره یا حتی پیشروی فزاینده جنگ، بهره‌کشی و طرد نه توجیهی برای ماتم‌گرفتن یا کناره‌گیری از هستی، بلکه دلیلی محکم برای مداخله جدی‌تر و دائمی در بطن آن است. هرچند فکر نمی‌کنم نکات جمعیت‌شناختی چندان در این میانه واجد اهمیت باشد، فیگور جوانی همیشه برای فلاسفه واجد اهمیت بوده است. اما جوانی بی‌شک نه دالی ناظر بر سال‌های حضور شخص بر کره خاکی، بلکه موضعی معرفتی و عملی است؛ موضعی ناظر بر گشودگی، پرسشگری و رزمندگی. بنابراین، اگر جوانی را موضع اخلاقی سیاسی بدانیم و نه عددی برآمده از سال‌های حیات کرنولوژیک شخص، نه‌فقط «ثروت مشترک» بلکه هر اثر انتقادی و مؤسسی مخاطبش را در میان جوانان می‌جوید و می‌یابد، میان آن‌ها که ابایی از به پرسش گرفتن اصول مسلم و بدیهی انگاشته‌شده ندارند، آن‌ها که مترصد گره زدن پرسش انتقادی به عمل مؤسس‌اند. و «ثروت مشترک» موتور مولد انبوهی از این پرسش‌هاست. اگر کتاب را خوانده باشید حتماً تصدیق می‌کنید که با کتاب عجیبی طرفیم، از همین‌روست شاید که آیزاک هولیواک، منتقد کتاب، با اشاره به مواضع بدیع کتاب، نشان می‌دهد که چگونه «ثروت مشترک»، نیز همانند «اخلاق» اسپینوزا، منبع تأثیرات گوناگون و شدیدی است که از نفرت تا فرار را در برمی‌گیرد».
حبیبی در پاسخ به این سوال که چه تفاوتی بین این کتاب و آثار مشابه وجود دارد که به این اثر جایگاه منحصربه‌فردی می‌بخشد؟ گفت: «واقعیت این است که دقیق نمی‌دانم، اما شاید تفاوت‌های این کتاب را بتوان در سبک بیان، مضامین اصلی، اهداف تحلیلی، و همچنین موقعیتی که در برابر وضعیت مسلط و آثار انتقادی مشابه اتخاذ می‌کند، جستجو کرد. «ثروت مشترک» در پروژۀ عظیم هارت و نگری نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در واقع، دقیقاً در اینجا است که می‌فهمیم در نبرد میان امپراتوری و انبوه خلق، چه چیز در حال رخ دادن است و نبرد واقعاً بر سر چیست».
او ادامه داد: «این مسئله شامل مکان و زمان این نبرد، ویژگی‌های نیروهای معارض، مؤلفه‌های اساسی ماشین جنگی انبوه خلق، و نحوه تأثیر و تأثرهای آن‌ها می‌شود. «ثروت مشترک» به نقشه‌نگاری سیلان‌های قوانین، پول و زور، و در مقابل، عشق، شادمانی و خردمندی می‌پردازد و تمام ابعاد درون‌ماندگار هستی اجتماعی را دقیقاً و با جزئیات بررسی می‌کند».
این استاد جامعه‌شناسی در انتها به استراتژی تحلیلی کتاب اشاره کرد و گفت: «این کتاب با تأسی به انقلاب شیزوکاوی، هیچ تمایزی را میان سطوح فردی و جمعی، اقتصادی و سیاسی، زیربنا و روبنا، به رسمیت نمی‌شناسد و به‌دقت نشان می‌دهد که چگونه ماشین‌های اجتماعی نه‌تنها در سطح استعلایی قانون و مالکیت، بلکه در سطح درون‌ماندگار شورها، عواطف و عقلانیت نیز دخالت می‌کنند و آن‌ها را به خدمت خود درمی‌آورند در عوض افسوس و مویه بر چنین حملات جانکاهی که همواره جزء جدایی‌ناپذیر تکنولوژی‌های قدرت بوده، «ثروت مشترک» همصدا با توماس پین اعلام می‌کند که ما این قدرت را داریم که جهان را یکبار دیگر و از نو آغاز کنیم. اگرچه در این مسیر رنج خواهیم برد، آسیب خواهیم دید و اشک خواهیم ریخت، اما همچنان خواهیم خندید. می‌توان یوغ کهن را با خنده دفن کرد و ثروت مشترک را در راستای شادمانی، خردمندی و توان‌مندی جمعی بازستاند».
کتاب «ثروت مشترک: بدیلی فراسوی سرمایه»، نوشته مایکل هارت و آنتونیو نگری با ترجمه فواد حبیبی یکی از نامزدان چهل و دومین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی است که در ۵۰۴ صفحه و با قیمت ۳۲۰ هزار تومان از سوی انتشارات ققنوس روانه بازار نشر شده است.
نظر شما