به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، انتشارات ایلاف به کوشش نصراله کریمی و حلیمه غلامی کتاب «قلعه‌های کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج‌فارس و دریای عمان» را منتشر کرد. این اثر تقدیم شده است به مردان و زنان دریادل و سخت‌کوش جنوب ایران آنانی که در پاسبانی از مرزهای جنوبی در صف اول مبارزه با استعمار بوده‌اند؛ تا بوده چنین بوده و تا باد چنین باد؛ زیرا پاسبانی از مرزها را از نیاکانشان قوم پارس به ارث برده‌اند.
این اثر تاریخی و انسان‌شناسی، گستردگی مناسبی را پوشش داده و به نکات ریز موضوع پرداخته است. این کتاب یک یگانگی در رابطه با قلعه‌ها و عمارت‌ها در منطقه کرانه‌های شمال و جنوب خلیج‌فارس و دریای عمان را به خوبی در برگرفته و بیش از این به پس‌کرانه‌ها رفته و پژوهش جامعی انجام داده است؛ مضافاً اینکه جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان را هم دربرگرفته است. از روش تاریخی به خوبی استفاده شده و ابزار و مستندات کمیابی به کار گرفته است.
از ویژگی‌های این پژوهش عمیق بودن آن و ملاحظه جنبه‌های ریز پدیده مورد بررسی است. تقریباً پژوهشگران نکته‌ای را از چشم به دور نگذاشته‌اند و نمونه بارز یک پژوهش انسان‌شناختی را انجام داده‌اند.
در پیشگفتار این کتاب می‌خوانیم: دیری است که در اندیشه خویش، بر آن بودیم که در استمرار تالیفات گذشته و نقب زدن در تاریخ ماندگار میهن اسلامی و ترمیم گوشه‌ای از فراموشی‌های این تمدن بزرگ، چابک‌تر قلم زنیم و از پستوی تاریخ نقل تازه‌ای به شیوه نوشتار -تصویر تقدیم داریم.
آنچه در این اثر فراهم شده است که به شکل نوشتار و تصویر عمارت‌ها و قلعه‌ها روایت می‌شود، به تناسب توان خویش و مبتنی بر آثار موجود از قلعه‌های کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خوزستان شروع شده و تا مقصد سیستان و بلوچستان ادامه یافته و سپس به قلعه‌های کرانه‌های آن سوی خلیج‌فارس از کشور کویت تا کشور عمان و قلعه‌های جزایر آن نیز رسیده است.
هر چند که پرداختن به این اسناد ارزشمند و سترگ مام میهن، عمری به سالمندی این بناها می‌طلبد، لیکن به فراخور حال و اندک سواد خویش بسنده کردیم تا شاید نسبت به تاریخ کهن، ادای وظیفه کرده باشیم و سبب و انگیزه‌ای باشیم برای ابنای حال و آیندگان.
کتاب «قلعه‌های کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج‌فارس و دریای عمان» تالیف نصراله کریمی و حلیمه غلامی در چهار فصل به «قلعه‌ها و عمارت‌های کرانه‌های شمالی خلیج‌فارس و دریای عمان»، «قلعه‌ها و عمارت‌های کرانه‌های جنوبی خلیج‌فارس و دریای عمان»، «قلعه‌ها و عمارت‌های پس‌کرانه‌های شمالی خلیج‌فارس» و «قلعه‌ها و عمارت‌های جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان» پرداخته است.
گفتنی است در شرح «قلعه‌های کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج‌فارس و دریای عمان» ذیل هر یک عکس‌های مناسب تاریخی نیز آورده شده که به شناخت بهتر این بناها کمک می‌کند. در ادامه این گزارش به شرح چند قلعه از این اثر می‌پردازیم:
قلعه حصار بندر دیلم
قلعه حصار، قلعه‌ای تاریخی واقع در روستای حصار، بخش امام حسن شهرستان بندر دیلم بوشهر و یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است. این قلعه در «قلعه حصار آقا خان لیراوی» دیلم قرار دارد. حدود ۱۱۰ سال پیش توسط آقا خان لیراوی و حاکم دهقان لیراوی ساخته شده است.
مساحت قلعه ۴ هزار متر مربع است و چهار برج دارد که محل نگهبانی تفنگچیان خارک بوده است. قلعه دارای ۱۵ اتاق و یک حمام است که حمام دارای خزینه بوده و همیشه آب گرم داشته است. پوشش سقف از بوریا و چوب بسیار محکمی به نام چندل جهت تیرپوش استفاده شده است. اتاق‌ها از چوب ساج بوده و از ملاتی محلی به نام چاری نیز استفاده شده است. در قسمت پایین ساختمان، زیرزمین‌هایی درست شده که مخصوص مرغ و خروس و قسمتی مربوط به نگهداری گندم و جو برای سال آینده بوده است. این ساختمان که در حقیقت حیاط اندرون خان بوده، دارای چندین قسمت مختلف می‌باشد. قسمت آشپزخانه، نان پختن خدمتگزاران، قسمت مخصوص تهیه ماست و جمع‌آوری روغن و کره و قسمتی نیز مخصوص زندگی سپاهیان بوده است. ارتفاع ساختمان بیش از هفت متر است. این بنا از قلاع زیبای حاشیه خلیج‌فارس است که در بزرگی و وسعت چشمگیر است.
عمارت رئیس علی دلواری
رئیس علی دلواری در سال ۱۲۶۱ خورشیدی در روستای دلوار از توابع تنگستان متولد شد. دلوار امروزه شهری در شهرستان تنگستان از توابع استان بوشهر است. مادر رئیس علی به نام شهین اهل تنگستان و پدرش زائر محمد از کدخدایان اهل دلوار بود. بعد از زائر محمد، پسرش به عنوان کدخدای دلوار انتخاب شد. شهید رئیس علی دلواری از فرماندهان ضداستعمار بریتانیا در بوشهر بود و خانه او محل استقرار مجاهدین بود.
خانه رئیس علی دلواری در جنوب شرق دلوار در شهرستان تنگستان و استان بوشهر قرار گرفته است. خانه رئیسعلی دلواری دوره قاجاریه بنا شده است. مساحت آن ۳۷۵۰ مترمربع است. این خانه تاریخی از سوی فرزندان رئیس علی به سازمان میراث فرهنگی بوشهر داده شد و در حال حاضر به عنوان موزه مردم‌شناسی از آن استفاده می‌شود. فضای داخلی موزه شامل برخی اشیا و تصاویر است که دوره تاریخی مبارزات ضداستعماری مردم جنوب علیه استعمار انگلستان در تاریخ معاصر ایران را به تصویر می‌کشد. این اثر در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۹۴۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه بندر خمیر
این قلعه، یکی از زیباترین و مستحکم‌ترین قلعه‌ها در منطقه است و از آثار تاریخی شهر خمیر به شمار می‌آید، که در بخش شمال‌شرقی خمیر قدیم، در کنار کاروان‌سرایی قدیمی قرار دارد. این قلعه از لحاظ معماری با بقیه قلعه‌هایی که در منطقه وجود دارند، متفاوت بوده است. قلعه بندر خمیر دارای چهار برج در چهار گوش بوده که فاصله بین برج‌ها حدود ۱۰۰ متر بوده است. دارای دیواری بلند از سنگ و ساروج و در میانه هر دیوار، دری برای ورود به قلعه تعبیه شده بود. در میانه قلعه کمی متمایل به غرب برجی بلند و دو طبقه به نام «نارنج برج» وجود داشته که از طرف شمال به کاروان‌سرای قدیمی متصل بوده است. برکه‌ای بزرگ در قسمت شرقی آن بنا شده بود که آب آن از طریق جدولی مخصوص به نام خمره از قسمت شمال شهر وارد آن می‌شد.
عمارت بندرعباس
این عمارت که بیش از سه قرن قدمت دارد در مجاورت اسکله قدیم بندرعباس رو به دریا و در بلوار طالقانی قرار گرفته و در سال ۱۳۸۴ با شماره ۱۳۸۳۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
قلعه گوربند
قلعه گوربند در روستای گوربند در ۲۲ کیلومتری میناب در جاده میناب بندرعباس واقع شده است. این قلعه توسط سه برادر به نامهای قاسم، صادق و حاتم ساخته شده و فرزندان و نوادگان آنها هم‌اکنون از سه طایفه صادقی، قاسمی و حاتمی هستند. قلعه چهار برج داشته و فاصله هر برج هشتاد متر بوده است. قدمت این قلعه به قرن سوم هجری برمی‌گردد. مساحت قلعه پنجاه هزار مترمربع بوده است. در محوطه قلعه، خانه‌هایی وجود داشته که متعلق به افرادی با نفوذ و ثروتمند بوده است. قلعه تا اواخر دوره قاجاریه پابرجا و محل سکونت بوده است.
قلعه کوه مبارک
قلعه کوه مبارک در ۶۰ کیلومتری غرب بندر جاسک واقع شده است. این قلعه نسبتاً سالم است و از ارزشمندترین بناهای باستانی استان هرمزگان است. در انتهای دماغه کوه مبارک، اتاق‌هایی تراشیده از سنگ قرار دارد و به اتاق‌های ساسانیان نامیده می‌شود. قلعه کوه مبارک در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
قلعه انوشیروان چابهار
قلعه انوشیروان سنگان، در بخش دشتیاری دهستان باهوکلات، دو کیلومتری روستای سنگان قرار دارد. قدمت آن به ۳۰۰ سال می‌رسد و بر فراز کوهی قرار گرفته است.
نوشیروان خان از قوم گیچکی، ساکن د رگیچ، حدود ۳۱۱ سال پیش به باهوکلات مهاجرت کرده و قلعه را ساخته است.
قلعه‌ها و عمارت‌های کرانه‌های جنوبی خلیج فارس و دریای عمان
عمارت تاریخی شیخ خزعل کویت
شیخ خزعل یا خزعل الکعبی (زاده ۱۲۴۲ خورشیدی برابر با ۱۸۶۳ میلادی -درگذشته ۱۴ خرداد ۱۳۱۵ برابر با ۱۹۳۶ میلادی) حکمران خرمشهر و رئیس قبیله بنی کعب در خوزستان بود.
قلعه‌ها و عمارت‌های پس‌کرانه‌های شمالی در خلیج‌فارس
دژ مهتابی
امروزه واقع در محدوده دریاچه سد مارون است. این دژ سابقا بر کنار جاده بهبهان به فیلگه و شهر دهدشت قرار داشت که چشمه آبی به نام ورکهک نیز بر کنار آن می‌جوشید و استراحتگاهی برای کاروانیان بود. ابن حوقل در سفرنامه‌اش می‌گوید: در این دژ زردشتیان ساکن بودند و به خواندن و یادگیری دانش خود می‌پرداختند که البته بعید است چون رفتن به آن بسیار مشکل بود و فضای آن برای بیتوته چندان مناسب و بزرگ نیست.
قلعه کچل‌ها
قلعه کچل‌ها در روستای کچل‌ها از توابع دهستان ترمان بخش مرکزی لامرد واقع شده است. این قلعه خشت و گلی که اکنون اثری به این شکل از آن باقی مانده در سال ۱۲۸۲ خورشیدی توسط شخصی به نام عبدالله حسین محمد امین زنگنه ساخته شده است.
کتاب «قلعه‌های کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج‌فارس و دریای عمان» به کوشش نصراله کریمی و حلیمه غلامی با ۲۴۶ صفحه، شمارگان هزار نسخه و بهای شومیز ۳۰۰ هزار تومان و جلد سخت ۳۵۰ هزار تومان از سوی انتشارات ایلاف به بازار کتاب آمد.
نظر شما