‌سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): همه ما وقتی به شهری سفر می‌کنیم علاوه بر نقاط تفریحی و توریستی بیشتر مشتاق بازدید از مقبره‌ها و آرامگاه‌های مشاهیر و مفاخر کشورمان هستیم که برایمان پر از فخر و مباهات هستند، همان مفاخری که شنیدن نام و یادشان برایمان ارزشمند است و قدم زدن در آرامگاه آنها ما را جرعه‌نوش عطر شعر و شعور می‌کند.

اما آنچه در مقبره‌ها و آرامگاه‌های مفاخر کشورمان برای همه ما جالب توجه است، سازه‌های این آرامگاه‌هاست که هر یک با اشکال هندسی مختلفی ساخته شده و برای همه ما چرایی اشکال این سازه‌ها جای سوال دارد در حالی که نمی‌دانیم هر یک از آنها با فلسفه خاصی ساخته شده و مهندسی ویژه‌ای دارد.

در گشت و گذار نوروزی ۱۴۰۴ همدان سعی کردیم به توضیح آنچه در دو آرامگاه حکیم هزاره‌ها شیخ الرئیس ابوعلی‌سینا و باباطاهر عریان همدانی دخیل بوده، بپردازیم که اصل پردازش این شکل از آرامگاه چگونه بوده که به همه این‌ها در کتاب سیمای همدان نوشته عمادالدین رضایی همدانی اشاره شده است.

آرامگاه بوعلی برگرفته از گنبد قابوس

از میدان مرکزی همدان ۶ خیابان به ۶ جهت احداث شده یکی از این ۶ خیابان به طرف دره مشهور مرادبیک رو به جنوب و کمی مایل به مغرب می‌رود و سربالایی تند آن به خوبی مشهود و بسیار محسوس است.

در ضلع غربی همین خیابان به مسافتی از میدان، بنای مجلل آرامگاه بوعلی سینا ساخته شده، برج بلند آن با اسلوبی با ابهت سر به آسمان افراشته و نام خیابان را نیز به مناسبت آرامگاه حکیم، خیابان بوعلی گذارده‌اند.

نقشه آرامگاه بوعلی از روی قدیمی‌ترین بنای تاریخ‌دار عصر اسلام در ایران یعنی بنای گنبد قابوس که از شاهکارهای معماری به شمار می‌رود و معاصر بازماندگان زندگی ابن‌سینا هم است، اقتباس شده است.

معمار مقبره بوعلی سینا کسی نیست جز معمار ایرانی، مرد بناهای ماندگار، هوشنگ سیحون که معماری آرامگاه بوعلی سینا در شهر همدان را به انجام رساند.

دلیل اینکه مقبره بوعلی‌سینا ۱۲ ستون دارد، ۱۲ رشته دانشی است که او در آنها فعالیت می‌کرده و تخصص داشته است.

در مسابقه‌ای که برای طرح بنای مناسبی برای آرامگاه حکیم در دانشکده هنرهای زیبا گذارده شد، طرح هوشنگ سیحون انتخاب شد و یک امتیاز عمده آن نیز همانا استفاده از شیوه و سبک بنای گنبد قابوس بود اما به جای ۱۰ ترک در اینجا دوازده ترک منظور شده است.

اختلاف عمده که برج آرامگاه بوعلی‌سینا با گنبد قابوس دارد در دو چیز است؛ یکی به مناسبت موقعیت و محدود بودن فضای آرامگاه بوعلی و همچنین توجه به میزان مخارجی که پیش‌بینی می‌شد، ابعاد برج آرامگاه بوعلی نصف ابعاد گنبد قابوس در نظر گرفته شده و در ابتدای امر چنین تصمیمی نگرفته بودند اما معذوراتی که قبلاً اشاره شد انجمن آثار ملی را وادار کرد از آقای سیحون طراح و ناظر آرامگاه بخواهد که ابعاد ساختمان را به نصف تقلیل دهد.

اختلاف دیگر این است که فاصله بُنی ترک‌های آرامگاه بوعلی سینا باز و گشاده است در صورتی که بنای گنبد قابوس از بنیاد تا بالا جز در ورود و روزنه کوچکی در پایین گنبد هیچگونه منفذی به خارج ندارد و به سبک زمان درون آن چون دخمه تاریک و فاقد روشنایی است.

این ابتکار یعنی بازگذاشتن فواصل ترک‌ها در برج آرامگاه بوعلی سینا علاوه بر آنکه با وضع اقلیمی همدان و بادهای شدید آن سرزمین بسیار عمل به مورد و متحسن یا خوب به شمار می‌رود، اصولاً بنای مزبور را به صورتی جالب و مطرح درآورده و آن را زیباتر از آنچه تصور می‌رفت، ساخته است، در نتیجه بر فراز ۱۲ پایه بلند از بتن مسلح گنبد بتنی مخروطی شکل در دامان کوه الوند سر به آسمان افراشته است.

آرامگاه باباطاهر؛ چشم‌اندازی رو به آسمان

مقبره قدیمی باباطاهر برج آجری هشت ضلعی بود که در قرن ششم بر مزار او ساخته شده بود و در برابر آن بنایی مرکب از چند اتاقک معمولی قرار داشت که محل سکونت دراویش صوری بود.

بنای مزبور به مرور زمان رو به ویرانی نهاد و در عصر رضاشاه مقبره باباطاهر از طرف شهرداری همدان به طور خیلی ساده تجدید بنا شد ولی آن طور که بایسته مقام شامخ عارف قرن پنجم هجری باشد، نبود تا آنکه به سال ۱۳۴۶ شمسی به دستور دولت وقت و مساعدت انجمن آثار ملی بنای جدید آرامگاه کنونی بر فراز تپه مصفا و مشرف بر قسمت اعظم شهر همدان که محل اصلی تربت باباطاهر بود آغاز شد و در تابستان ۱۳۴۹ شمسی پایان یافت.

آرامگاه باباطاهر، بنایی ماندگار از عصر سلجوقی است. این سازه اعجاب‌انگیز با طرح زیبا و خاصی که دارد از گذشته تاکنون دستخوش تغییرات زیادی بوده و چندین بار بازسازی و مرمت شده است.

اما بنای کنونی آرامگاه، توسط دو معمار برجسته به نام هوشنگ سیحون و محسن فروغی طراحی شده است.

محوطه کنونی آرامگاه جدید باباطاهر به مساحت ۸۹۶۵ متر مربع و ارتفاع برج آرامگاه که بر قاعده هشت ضلعی قرار گرفته از سطح فوقانی تپه ۲۰/۳۵ متر و از کف خیابان ۲۵/۳۵ متر است.

ستون‌های هشتگانه برج آرامگاه و قطعه سنگ روی مزار و پوشش داخلی کف مقبره و همچنین پله‌ها و فرش اطراف برج آرامگاه از سنگ خارای حجاری شده همدان تعبیه شده و نمای خارجی ساختمان از سنگ سفید مرغوب است.

در سقف محوطه داخلی آرامگاه کاشی‌کاری‌های معرق و معقل‌کاری‌های بسیار ظریفی به کار رفته که جلوه خاصی به داخل آرامگاه داده است.

در قسمت پایین بدنه داخلی ۲۴ قطعه سنگ نوشته مرمریت نصب شده که بر روی آنها ۲۴ دوبیتی از ترانه‌های باباطاهر بنا به انتخاب علی اصغر حکمت رئیس وقت هیئت رئیسه انجمن آثار ملی سطر و نقر گشته است.

همچنین در مقابل درب ورودی آرامگاه قطعه سنگ کتیبه مرمریت نصب شده است.