به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشستی دیگر از سلسله نشست‌های «شعرخوانی و نقد شعر» سرای اهل قلم عصر امروز (هشت آذر) از ساعت 15 برگزار شد. با توجه به فرا رسیدن ماه محرم این جلسه به نقد و بررسی دفتر شعر «مجلس حر» سروده علی معلم اختصاص یافته بود.

محمدرضا ترکی و محمدرضا تقی‌دخت به عنوان سخنران در این نشست حضور داشتند و توضیحاتی پیرامون این کتاب ارایه کردند. فریبا یوسفی نیز دبیری این جلسه را برعهده داشت.

معلم در آغاز جلسه بخش‌هایی از این سروده بلند را قرائت کرد و درباره آن گفت: این شعر به شدت وامدار ادبیات گذشته ایران است و در سرایش آن از این آثار بهره بسیاری گرفته‌ام. برای مثال از اشعار فرخی سیستانی یا دیگر شاعران عرب زبان و فارسی‌سرا تلمیحات و اشارات بسیاری را وام گرفته‌ام.

وی در ادامه اشاره‌ای به اسطوره داشت و توضیح داد: در زمینه اسطوره بزرگانی چون فردوسی سخن را به آسمان رسانده‌اند. در یونان، هند و حتی دیگر کشورهایی که قهرمانی در آن‌ها مساله دوم بوده است نیز پرداختن به اسطوره‌ها دیده می‌شود.

این شاعر در تعریف اسطوره تشریح کرد: شاید ما تنها طایفه‌ای باشیم که علاقه به تاریخ و اسطوره به صورت تفکیک شده و مستقل در آثارمان دیده می‌شود. اسطوره در اختیار سراینده آن است و غلو کردن در آن حد ویژه‌ای ندارد و تا هر جا که توانایی شاعر باشد، مجاز است. در اسطوره مفاهیم به مصادیق تبدیل می‌شوند. برای مثال شاعر مفهوم دلیری را در مصداقی چون رستم نشان می‌دهد.

وی به گروه سومی در مقابل اسطوره و تاریخ اشاره کرد و گفت: نسبت به این گروه ستم بزرگی شده است و این گروه اسوه‌ها بوده‌اند. اسوه‌ها در طریق آیینی وجود دارند، اما در میان شیعیان جایگاه ویژه‌ای را از آن خود کرده‌اند.

معلم‌دامغانی ادامه داد: گرفتاری اهل قلم این است که گاه آن‌ها را جزو تاریخ می‌خواهد بنگارد و گاه جزو اسطوره، اما این‌ها نه تاریخ و نه اسطوره هستند. تاریخ محض قصه‌های روشنی هستند که بد یا خوب نوشته می‌شوند، اسطوره‌های نیز چیزی مستقل از روایت اسوه‌ها هستند.

وی افزود: در قرآن کریم هر آن‌چه به صیغه ماضی‌ است، اسطوره، تاریخ یا قصص است، قصص همان ماجرای اسوه‌ها هستند.

این شاعر از ماجرای کربلا به عنوان بزرگ‌ترین تسلی‌بخش آدمی یاد و تشریح کرد: کربلا برساخته ذهنی ا‌ست که تمامی حواشی خواست‌های آدمی را در نظر داشته است، از کودکی شیرخواره تا پیرمردی سالخورده در این حیطه حضور دارند و هر یک به نوعی دچار مصیبت هستند و پناه دل آدمی به حساب می‌آیند.

وی در بخش دیگر از سخنانش به زبان شعری این اثر اشاره کرد و توضیح داد: برای سرایش این اثر زبانی می‌خواستم ورای این زبان، تا کوتاهی سلسله شاعرانی که توانایی بالایی در سرایش اشعاری در شان این ماجرا داشتند و کوتاهی کردند را جبران کنم، البته به نظرم این امر محقق نشد.

معلم‌دامغانی در پایان گفت: امیدوارم آیندگان هنگامی‌که تاریخ و اسطوره را مدنظر قرار می‌دهند و پیرامون آن سخن می‌گویند، دنیای اسوه‌ها را نیز دنیایی ویژه تلقی کنند و دنبال زبان ویژه آن باشند.

ترکی: معلم‌دامغانی راوی اسوه‌هاست

ترکی، دیگر سخنران این نشست نیز در آغاز اشاره‌ای به دو بخش این کتاب (مقدمه/ شعر) داشت و گفت: تقی‌دخت با مقدمه‌ای که بر این اثر نگاشته است، ذهن خواننده را برای بهره کامل بردن از شعر آماده می‌کند و براساس مقاتل و کتاب‌های تاریخی، روایت مشهور حر را شرح می‌دهد.

وی ادامه داد: تاکید تقی‌دخت بر این موضوع است که شعر معلم نگاه دیگری به این ماجراست، اما باتوجه به آن‌که ما شاعری چون عمان سامانی را داشته‌ایم که با نگاهی متفاوت و از منظر عرفانی به این واقعه نگاه کرده، بنابراین بهتر است بگوییم نگاه متفاوت معلم در این حوزه همچون گذشته در آثاری از این دست کمتر دیده می‌شود.

این شاعر از تعلیقاتی که تقی‌دخت بر شعر معلم نوشته است یاد و تصریح کرد: با کمک این تعلیقات، حواشی و یادداشت‌ها می‌توانیم نکات ریز شعر معلم را بهتر درک کنیم و نهفته‌ها و ظرافت‌های ادبی ابیات او برای ما آشکار شود.

وی در ادامه با تاکید بر این موضوع که معلم از گذشته رغبتی به استفاده از شعر نو نداشت توضیح داد: در این اثر ظاهرا معلم به این سمت رفته است که از قالب نو استفاده کند، البته معتقدم در این اثر معلم بیشتر مدیون بهره‌گیری از قالب تعزیه است. پیشینیان در تعزیه اوزان بحرطویل را بسیار تجربه کرده‌اند.

ترکی اظهار کرد: بنابراین معلم بیشتر از آن‌که وامدار شعر نو و نیما باشد، زبان و سبک شعری‌اش به مجالس قدیم تعزیه نزدیک است؛ چراکه اغلب تعزیه‌های کهن در بحر طویل سروده شده‌اند و مصرع‌ها با یکدیگر تساوی ندارند.

وی به گفته معلم در وامداری اشعارش به شعر پیشینیان اشاره کرد و افزود: جای جای شعر معلم اشارات و تلمیحات به شعر گذشتگان و آیات و احادیث به صورت غیر آشکار آمده است.

این مدرس دانشگاه در ادامه با تاکید بر این موضوع که معلم در بخش‌هایی به سبک تعزیه‌ها نیز شعرش را سروده است، به توضیح بخش‌های مختلف این شعر پرداخت و گفت: آغاز شعر به نوعی واگویه‌های حر با خودش را شامل می‌شود. بخش بعدی گفت‌و‌گوی حر با عمر سعد است و البته در مقایسه با گفت‌و‌گوی حر با امام حسین(ع) بسیار کوتاه است.

وی در بخش دیگر از سخنانش از معلم‌دامغانی به عنوان راوی اسوه‌ها یاد و تشریح کرد: وی در سرایش این اثر نه نگاه تاریخی را در پیش گرفته و نه از اسطوره‌هایی سخن گفته است که از واقعیت دور هستند، بلکه واقعیت‌هایی را بیان می‌کند که شبیه اسطوره‌ها هستند.

ترکی در پایان یادآور شد: ما یک روایت قدسی از تاریخ داریم که همان روایت اسوه‌هاست و در خود قرآن نیز این شیوه وجود دارد. این شیوه به جزئیات تاریخی توجهی ندارد؛ چراکه تاریخ‌نگار نیست و جزئیات تاریخی مد نظر او نیست.

تقی‌دخت: شعر معلم شناخت‌واقع‌بینانه‌ شخصیت حر است 

تقی‌دخت دیگر سخنران این نشست به چگونگی تدوین این اثر اشاره کرد و گفت: نخستین‌بار استاد معلم این اثر را در فرهنگسرای رسانه به‌طور کامل قرائت کرد. من نیز این سروده را ضبط و سپس برای چاپ در قالب یک کتاب تدوین کردم. همچنین عنوان «مجلس حر» نیز به پیشنهاد من و با موافقت معلم برای این اثر انتخاب شد.

وی با تاکید بر مباحثی که در مقدمه کتاب آورده است توضیح داد: این اثر بی‌نظیرترین مجموعه در ادبیات دینی و عاشورایی‌ است. در بخشی از مقدمه به تاریخ حر و عاشورا و ماجراهای آن پرداخته‌ام و بخش دیگر درباره خود شعر است.

این نویسنده ادامه داد: تاکنون در حوزه تاریخ مذهب و شخصیت‌های مذهبی، تلاش‌های بسیاری برای پرداختن به آن‌ها در قالب شعر شده، اما از حد شنیده‌ها فراتر نرفته است.

وی با تاکید بر احاطه تاریخی معلم به ماجرای حر اظهار کرد: باتوجه به احاطه تاریخی ایشان به این ماجرا، دو روایت را از داستان حر در مقدمه گنجانده‌ام. شعر معلم شناخت‌واقع‌بینانه‌ شخصیت حر است.

تقی‌دخت افزود: معلم تمامی فشارها و محدودیت‌هایی را که پیش روی حر بوده ترسیم کرده است و در نهایت به تحلیل این شخصیت پرداخته و چگونگی رسیدن به آزادگی‌اش را شرح داده است.

وی در بخش دیگر از سخنانش به هوشمندی سراینده این منظومه اشاره و تصریح کرد: انتخاب قالب روایت برای سرایش این منظومه، بسیار هوشمندانه و زیبا بوده است، بنابراین این قالب سرایش را نشانه ارزشمند بودن این اثر می‌دانم.

این نویسنده در پایان توضیح داد:در حیطه ادبیات مذهبی تاکنون اثری را که تا این حد به یک شخصیت بپردازد و با دقت، پیشینه تاریخی ماجرا را شرح دهد و تصویر کلی از آن ارایه کند، ندیده‌ام. بنابراین در یادداشت‌هایی که بر این اثر نوشته‌ام، اشاره‌ای به تاریخ این روایت‌ها و شخصیت‌ها داشته‌ام تا مقدمه‌ای برای خواندن این اثر باشد.

نشست نقد و بررسی دفتر شعر «مجلس حر»، سه‌شنبه (هشت آذر) از ساعت 15 تا 17 در سرای اهل قلم برگزار شد.