به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، هر روز کتاب‌هاي گوناگوني در حوزه‌های مختلف منتشر و در بازار عرضه مي‌شوند. در اين ميان مخاطبان بسياري براي تهيه و بهره‌مندي از انواع كتاب‌ها دچار مشکل مي‌شوند. همين مساله باعث شد موسسه خانه کتاب با هدف توسعه فرهنگ کتاب و کتابخواني و برای در دسترس بودن کتاب‌هاي منتشر شده در سراسر کشور، سایت خانه کتاب را راه‌اندازی کند.

احساس نياز به دسترسي آسان مخاطبان به تمامي کتاب‌هاي منتشر شده و آخرين تغييرات آن‌ها در سراسر کشور، موسسه خانه کتاب را بر آن داشت تا تغییرات جدی‌تری را در این سایت اِعمال کند. در این راستا گفت‌وگویی با داریوش مطلبی، معاون فناوری و اطلاع‌رسانی موسسه خانه کتاب ترتیب دادیم تا با فعاليتهاي اين سايت بيشتر آشنا شويم.

-آقای مطلبی پایگاه الکترونیکی خانه کتاب چگونه و با چه اهدافی راه‌اندازی شده است؟

سایت خانه کتاب با هدف اطلاع‌رسانی در حوزه کتاب‌های منتشر شده در ایران از سال 1372 آغاز به کار کرده است. این سایت از همان سال توانست به صورت اینترانتی بانک‌های اطلاعاتی مرتبط با حوزه نشر را دسترس‌پذیر کند؛ به این معنا که عموم مردم برای بهره‌مندی از اطلاعات این سایت باید ابتدا از طریق شماره تلفن با موسسه خانه کتاب تماس بگیرند سپس وارد سایت شوند.

با گسترش فضای مجازی و توسعه اینترنت در ایران این سایت در سال 1376 به صورت مستقل، با نشانی www.ketab.ir‌ راه اندازي شد.تا سال 1390 اطلاعات مندرج در آن فقط اطلاعات محدودي از ناشران عضو نظام ISBN(شماره استاندارد بین‌المللی کتاب) وکتاب‌های منتشر شده در سال‌های مختلف ارايه مي كرد.تا این که در سال 1390 تغییرات عمده‌ای بر روي سايت اِعمال شد و همه بانک‌هاي اطلاعاتی حوزه نشر ـ که پیش از این در قالب مرجع نشر منتشر می‌شد ـ مانند کتابفروشان، مراکز پخش، لیتوگرافان، صحاف‌ها، چاپخانه‌ها، طراحان، تصویرگران، نمایندگان ناشران خارجی روی آن قرار گرفت. 

خانه کتاب براي پاسخ‌گويي به نیاز مخاطبان مختلفی که علاقه‌مند به دریافت اطلاعات کتاب‌های منتشر شده در ایران بودند همزمان با اطلاع‌رسانی به وسیله سایت،به انتشار مجله‌های کتاب ماه، نشریه کتاب هفته، نشریات سالانه‌ با عنوان کارنامه نشر اقدام کرد و آن‌ها را در اختیار مردم قرار داد. 
 
- به نظر شما عرضه این اطلاعات چه کمکی به مخاطبان سایت می‌کند؟
موسسه خانه کتاب، معتقد است دست‌اندرکاران حوزه نشر با داشتن این اطلاعات مي توانند با دقت، سرعت و صرفه‌جویی بیشتري،تحلیل   و تصميم گيري درست از وضعيت موجود داشته باشد.

یک متخصص حوزه نشر با استفاده از اطلاعات خانه کتاب می‌تواند به راحتی از میزان تجدید چاپ، شمارگان،نوع و ميزان تمایل بازار نشر و مخاطبان به عرضه كتاب  آگاه شوند.

البته در اين سايت مشخصات لیتوگرافان، چاپخانه‌داران، صحافان وجود دارد و ناشران می‌توانند با اين اطلاعات و بر اساس میزان امکانات و خدماتی که عرضه می‌کنند دست به انتخاب آن‌ها برای چاپ کتابشان بزنند.

ناشران در منزل یا محل کار خود راحتي به اطلاعات خانه کتاب دسترسی پیدا مي کنند و مي‌توانند بدون حضور فيزيكي براي دریافت خدماتی مانند تمدید پروانه نشر، شابک جدید، ويرايش و به‌روز كردن اطلاعات مربوط به انتشارات خود اقدام كنند و این امر خود باعث صرفه‌جویی در وقت و هزینه ناشران می‌شود. 

پدیدآوردندگان نیز با ورود به اين سایت می‌توانند با ناشرانی که در حوزه موضوعی آن‌ها اقدام به انتشار کتاب می‌کنند، آشنا شوند. 

- فرآیند درج اطلاعات کتاب‌های منتشر شده در سایت خانه کتاب چگونه است؟

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یک نسخه از کتاب‌هایی را که اعلام وصول آن صادر شده است (اجازه پخش کتاب در بازار نشر) را در اختیار موسسه خانه کتاب قرار می‌دهد. اطلاعات این کتاب‌ها توسط همکاران ما در موسسه خانه کتاب بعد از 24 ساعت، روی سایت قرار می‌گیرد.

- اسامی برخی از کتاب‌های منتشر شده در فهرست کتاب‌های مندرج در سایت خانه کتاب یافت نمی‌شود.دليل آن چيست؟

این موضوع چند دلیل عمده دارد. نخست این‌که گاهي اوقات میان زمانی که ناشر کتابي را منتشر و اقدام به دریافت اعلام وصول می‌کند، یک فاصله قابل توجهی وجود دارد. به طور مثال ناشران، نزدیک ایام نمایشگاه کتاب، کتاب‌های زیادی را بر اساس مجوزی که از وزارت ارشاد دریافت کرده‌اند، چاپ و در نمایشگاه عرضه می‌‌کنند. اما در ایام نمایشگاه کتاب به دلیل این‌که ناشران یا وزارت ارشاد به حدی مشغول انجام فعالیت‌های مرتبط با این رویداد بزرگ فرهنگی هستند که اعلام وصول به موقع اخذ نمی‌شود. بنابراین اطلاعات کتاب‌ها به موقع در سایت خانه کتاب درج نمی‌شوند چرا که پیش نیاز ورود اطلاعات کتاب‌ها به سایت خانه کتاب، برگه اعلام وصول ناشران است.

در برخی موارد نیز ناشر به محض این‌که کتابش را منتشر می‌کند، چون مجوز انتشار دارد، کتابش را در بازار پخش می‌کند. متاسفانه هنوز این فرهنگ جا نيفتاده است که این مجوز برای انتشار کتاب است نه برای توزیع کتاب. برای توزیع کتاب باید اعلام وصول اخذ شود. گاهی اوقات ما شاهدیم که وقتی ناشر دو سال بعد برای دریافت شابک جدید یا تمدید پروانه نشر خود به موسسه خانه کتاب مراجعه می‌کند وقتی دلیل نگرفتن اعلام وصول را جویا می‌شویم علت را در نگرفتن کاغذ از دولت مطرح می‌کند. متاسفانه برخی ناشران به اشتباه تصور می‌کنند که اعلام وصول شرط گرفتن کاغذ و تسهیلات از دولت است در حالی‌که اين پیش‌شرط و پیش‌نیاز توزیع کتاب در بازار است.

گاهی مواقع نیز ممکن است یک خطای انسانی رخ دهد. به طور مثال ممکن است اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استانی به دلیل فراموشی یا سایر دلایل کتاب‌هایی را که منتشر کرده به موسسه خانه کتاب ارسال نکند. بدون تردید چون فرآیند ورود اطلاعات به سایت خانه کتاب از مجراهای قانونی اعلام وصول کتاب صورت می‌گیرد، اطلاعات این کتاب‌ها در بانک اطلاعاتی موسسه خانه کتاب درج نمی‌شود.

- آیا موسسه خانه کتاب برای رفع این مشکل تمهیداتی اندیشیده است؟

موسسه خانه کتاب برای ورود تدریجی اطلاعات این‌گونه کتاب‌ها راهکارهایی را اندیشیده است. نخست این‌که موسسه به تعداد محدودی شابک در اختیار ناشران قرار می‌دهد تا بعد از استفاده این تعداد محدود، برای درخواست شابک جدید مجبور شود به سایت خانه کتاب مراجعه کند. اگر اطلاعات همه کتاب‌هایی را که می‌خواهد برایشان شابک بگیرد در بانک این سایت وجود نداشته باشد باید یک نسخه از كتاب به همراه اعلام وصول آن‌ها را به موسسه خانه کتاب ارایه دهد.

دومین راهکار این است که ناشران برای تمدید مجوز نشرشان باید اطلاعات کتاب‌ها را از موسسه خانه کتاب دریافت و در اختیار وزارت ارشاد قرار دهند. زمانی که این اطلاعات ناقص باشد بدون شک وزارت ارشاد آن‌ها را نمی‌پذیرد. بنابراین ناشر مجبور می‌شود که یک نسخه از کتاب‌ها را به موسسه خانه کتاب تحویل دهد.

درباره سومین راهکار باید بگویم که ناشران برای این‌که بتوانند در نمایشگاه کتاب فضای بیشتری را برای عرضه کتاب‌هایشان دریافت کنند باید گزارش خانه کتاب را به نمایشگاه ارایه کنند. زمانی که ناشر نزد همکاران ما در موسسه خانه کتاب می‌آید و متوجه می‌شود به طور مثال از 40 کتاب منتشر کرده تاکنون 20 کتاب در بانک اطلاعات خانه کتاب ثبت شده است و براي اين‌كه در نمایشگاه کتاب فضای وسیع‌تری را در اختیار داشته باشد مجبور می‌شود اطلاعات و نسخه 20 کتاب دیگر خود را در اختیار موسسه خانه کتاب قرار دهد.

آیا سایت خانه کتاب رقیب خارجی دارد؟

سایت خانه کتاب در حوزه کتاب‌های فارسی به‌روزترین و کامل‌ترین بانک اطلاعاتی کشور است بنابراین درباره کتاب‌های فارسی رقیب خارجی نداریم چرا که در کشورهای دیگر فرآیند دسترسی به اطلاعات کتاب‌ها به راحتی فرآیندی که در ایران وجود دارد، صورت نمی‌گیرد. از طرفی سایت‌های فارسی زبان  که اطلاعات کتاب‌ها را در خارج از کشور عرضه می‌کنند، بسیار اندک‌اند و به یک سلسله کتابفروشی‌های مجازی که در خارج از کشور فعال‌اند محدود مي شود.

البته در کشورهای دیگر سایت‌هایی با عنوان «Books in print» و مرکز «OCLO»وجود دارد که کتاب‌ها را به زبان لاتین و غیر فارسی منتشر می‌کنند اما کتاب‌های فارسی در آن‌ها یافت نمی‌شود. بنابراین به صراحت می‌توان گفت که سایت خانه کتاب رقیبی که مانند خودش به روز باشد و pdf و چکیده کتاب‌های چاپ نخست را دربرداشته باشد، ندارد.

سایت خانه کتاب چه خدمات جدیدی را به خدمات خود افزوده است؟

امسال برای نخستین بار در سایت خانه کتاب بخش ویژه‌ای راه‌اندازی شد که اطلاعات به‌روز بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اعم از ناشران و کتاب‌های آن‌ها را در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌داد كه با استقبال خوب بازدیدکنندگان مواجه شد.

بازدیدکنندگان می‌توانستند در فاصله 100 متری از ایستگاه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای این دوره از نمایشگاه کتاب تهران با روشن کردن رايانه اي شخصي و تلفن همراهشان به وسیله «واي فاي» به صورت مستقیم به جست‌وجوی ناشر یا کتاب مورد نظر خود بپردازند.

این سایت توانست بخش دریافت بن الکترونیکی اهالی قلم را نیز در خود جاي دهد. به گونه‌ای که متقاضیان می‌توانند با ورود به این سایت و پر کردن فرم‌های مربوطه نسبت به دریافت بُن الکترونیکی اقدام کنند.

برنامه آینده خانه کتاب برای ارتقای سطح کیفی سایت چیست؟

طرحی که موسسه خانه کتاب در نظر دارد و امیدوارم تا پایان سال جاری نیز محقق شود، ایجاد ارتباط میان صنوف در سایت خانه کتاب است. به این معنا که ناشر در بخشي از سایت خانه کتاب می‌تواند اطلاعات مراكز پخش همكاران را وارد كند و مراكز پخش‌ها نیز می‌توانند فهرست کتابفروشی‌هایی که با آن‌ها در ارتباط هستند را در این بخش وارد کنند. تحقق این امر باعث می‌شود زمانی که مراجعه‌کننده به سایت خانه کتاب، ناشر کتاب مورد نظر خود را یافت، می‌تواند با کلیک بر روی آن با مراکز پخش آن ناشر آشنا شود و وقتی روی مرکز پخش ویژه‌ای کلیک کند از کتابفروشی‌هایی که این مرکز پخش با آن‌ها همکاري می‌کند آگاهی کسب کند.

- آشنایی با انواع کتابفروشی‌ها، مراکز پخش،صحافان و لیتوگرافان چه کاربردی برای مراجعه‌کننده سایت دارد؟

معتقدم که مردم ما نه این‌که کتابخوان نباشند بلکه دسترسی به کتاب ندارند. عموم مردم حتی خواص نیز از نزدیک‌ترین کتابفروشی به منزل یا محل کار خود آگاهی ندارند و نمی‌دانند که آیا این کتابفروشی کتاب مورد نظر آن‌ها را دارد یا خیر؟! به همین دلیل است که در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با ازدحام جمعیت، از شهرها و استان‌‌های مختلف مواجه می‌شویم. با راه‌اندازی این بخش از سایت خانه کتاب، مردم می‌توانند میان اطلاعات ارتباط منطقی برقرار کنند و به صورت مناسب تصمیم‌گیری کنند.

موسسه خانه کتاب استفاده از اطلاعات مندرج در سایت خانه کتاب را برای قشر خاصی محدود نکرده و همه می‌توانند از این اطلاعات استفاده کنند. اما این موسسه برای این‌که بتواند با مخاطبان خود ارتباط برقرار کند بخش عضویت را روی سایت فعال کرده است. افرادی که عضو شوند یک سلسله اطلاعات اضافی نسبت به افرادی که عضو نیستند دریافت می‌کنند. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنم مخاطبان با به عضویت درآوردن خود در این سایت، در جریان تمام رویدادهای این سایت قرار بگیرند و در صورت تمایل نظرها و پیشنهادهای خود را ارایه کنند تا موسسه خانه کتاب در راستای عملیاتی کردن آن‌ها گام بردارد.

از دیگر اقدام‌های جدید موسسه خانه کتاب که در آینده نزدیک در سایت عملیاتی خواهد شد، تجمیع سایت‌های تمام جشنواره‌های کتاب مانند کتاب سال، کتاب فصل، جایزه جلال آل احمد، پروین اعتصامی در قالب یک پورتال با عنوان پورتال جشنواره‌ها است.

پیش از این هر کدام از این جشنواره‌ها در قالب یک سایت مستقل فعالیت می‌کردند و اغلب با مراجعه‌کننده محدودی مواجه بودند، اما با راه‌اندازی پورتال جشنواره‌ها در سایت خانه کتاب زمينه براي جذب  مخاطبان و يكپارچه سازي تمام سایت‌های مربوط به جشنواره‌های کتاب فراهم مي شود.