به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نخستین نشست‌ «فرهنگ دینی ایرانیان» با عنوان «ماه مبارک رمضان و فرهنگ آن در پژوهش‌های پژوهشکده مردم‌شناسی» شنبه (12 مردادماه) از سوی پژوهشکده مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی،  صنایع دستی و گردشگری برگزار شد.

رییس پژوهشکده مردم‌شناسی در این نشست با اشاره به همراه بودن فعالیت‌های پژوهشکده مردم‌شناسی و میراث معنوی، علت برگزیدن عنوان «فرهنگ دینی ایرانیان» برای این نشست‌ها را همگامی و همسویی پژوهشکده برای شناساندن فرهنگ ایرانی و اسلامی به دنیا دانست و گفت: در بعد فرهنگ برای برنامه توسعه کشور در دوره‌های مختلف مقرر شده تا ایران به‌عنوان قطب فرهنگی منطقه معرفی شود. از آن‌جایی که متولی حوزه فرهنگ و مطالعات فرهنگ عامه بر عهده این پژوهشکده است، چنین نشست‌هایی را در دست برگزاری داریم. نشست‌های «فرهنگ دینی ایرانیان» به‌دلیل همزمانی با ماه مبارک رمضان ابتدا به این امر اختصاص داده شد.

یدالله پرمون افزود: پس از بازگشت پژوهشکده مردم‌شناسی از شیراز و شروع به پیگیری فعالیت‌های پیشین، این پژوهشکده به‌عنوان یکی از فعال‌ترین پژوهشکده‌ها، تلاش دارد تا پیشرفتی پله‌پله و با استفاده از تجربه گذشتگان داشته باشد. دایره‌المعارف‌های موضوعی در دستور کار این پژوهشکده قرار گرفته و دایره‌المعارف اقوام ایران با عنوان «دایره‌المعارف استان سیستان و بلوچستان» با ویرایش موسی محمودزهی تا دو ماه آینده منتشر خواهد شد.

علیرضا حسن‌زاده، دبیر علمی نشست‌های فرهنگی دینی ایرانیان در این نشست با اشاره به تعریف انسان‌شناسی گفت: شفافیت فرهنگ ایرانی و هویت ایرانی بدون شناخت فرهنگ شیعی ممکن نیست. در دو سده اخیر انسان‌شناسان و مردم‌شناسان به تولید فرهنگ روی آورده‌اند و برای داشتن علوم انسانی قوی نیاز به استفاده از فرهنگ غنی اسلامی داریم.

مریم عباسی، کارشناس پژوهشکده مردم‌شناسی با اشاره به پژوهش‌های پژوهشکده مردم‌شناسی برای ماه مبارک رمضان بیان کرد: تنوع فرهنگی، زیستی و قومی نیاز به مردم‌نگاری سرزمینی دارد و تهیه گزارش‌های مردم‌شناسی و مردم‌نگاری باعث شد تا از سال 1368 این پژوهش‌ها در سه جامعه شهری، روستایی و عشایری آغاز شود تا بتوانیم ابعاد گوناگون فرهنگ سنتی امروزی با توجه به ریشه‌های تاریخی آن را بررسی کنیم.

وی افزود: روابط انسانی و محیط در بخش‌های گروه‌های انسانی و آثار به‌جای مانده که شامل آثار ملموس و ناملموس بررسی شده است. معرفی منطقه‌ها و نقاط نمونه‌گیری، راه‌ها، ارتباطات، گروه‌های قومی، مذهبی، ازدواج، خانواده، ‌شیوه‌های حمل و نقل، آداب و رسوم و ادبیات شفاهی برخی از مسایلی است که در رابطه با فرهنگ‌های مردم به آن‌ها توجه می‌شود.

این پژوهشگر فرهنگ مردم با اشاره به دسته‌بندی آیین‌ها اظهار کرد: آیین‌های رمضان شامل پیشواز، افطار و سحر، شب‌های قدر و شهادت و عید فطر است. حدود 300 گزارش مردم‌نگاری تولید، بازنگری یا تکمیل شده‌اند که از آن میان می‌توان به کتاب‌های «مردم‌نگاری تفرش»، «مردم‌نگاری دلیجان»، «مردم‌نگاری روستای ماخونیک»، «مردم‌نگاری شهرستان بندرگز»، «مردم‌نگاری شهرستان راور»، «مردم‌نگاری قوچان» و «مردم‌شناسی ابیانه» اشاره کرد.

فریده مجیدی‌خامنه نیز در این نشست با موضوع «رمضان در پژوهش‌های مردم‌شناسی» به سخنرانی پرداخت و گفت: آیین‌هایی که انجام می‌شوند دو دسته‌اند، آیین‌هایی که در طول سال به‌طور پیوسته و دایم برپا می‌شوند و دیگری آیین‌هایی که ویژه یک ماه یا روز به‌شمار می‌روند که آیین‌های ماه رمضان نیز در این دسته جای دارند. این آیین‌ها تا زمانی که از سوی مردم برپا شوند بازتولید شده و باعث همبستگی اجتماعی، پیوند مردم، اتحاد روانی در جامعه و تجلی روح جمعی در میان مردم می‌شود. این مساله به‌دلیل زندگی شهری و ماشینی، امروزه رو به فراموشی رفته است.

عضو هیات علمی پژوهشکده مردم‌شناسی با اشاره به این مساله که برای استقبال از ماه رمضان آیین‌های خاصی برپا می‌شد بیان کرد: پاکسازی فردی و محیط زندگی، محله‌ها و مکان‌های عمومی، همچنین اماکن مذهبی از کارهایی است که برای شروع ماه رمضان انجام می‌شود. تهیه مواد خوراکی و بهداشت تغذیه از دیگر مسایلی است که اهمیت فراوان دارد. نگهداری از گوشت به روش‌های خاص مثل قورمه کردن، تهیه ترشی‌ها و عرقیات، پخت غذاهایی مانند عدس که به‌دلیل طبع روزه‌دار (حالت سردی) بسیار مصرف می‌شود. عرق گل‌گاوزبان و لبنیات به‌ویژه ماست از خوراکی‌هایی است که در سراسر ایران اهمیت فراوانی دارند.

مدیرگروه اسطوره و آیین پژوهشکده مردم‌شناسی گفت: ضرب‌المثل‌هایی مانند نخود هر آش از تولیدهای این ماه است چرا که در گذشته به حبوبات آش، آجیل آش گفته می‌شد که «آجیل هر آش بودن» جای خود را به «نخود هر آش» داده است یا یزدی‌ها معتقدند که هر کس باید هفت مَن عدس بخورد که نشان از اهمیت عدس در غذای این ماه دارد. از شیرینی‌های این ماه نیز می‌توان به خوشکار گیلان اشاره کرد. از سوی دیگر استفاده از ظروف مسی با استفاده از کف‌گیر آهنی که به آن حسوم می‌گفتند بسیار اهمیت داشت.

مجیدی‌خامنه با اشاره به دیگر رسوم این ماه اظهار کرد: آشتی کردن پیش از ماه رمضان یا در عید فطر، حنا بستن و خضاب کردن، کلوخ‌اندازان در روز آخر شعبان از مراسمی است که در گذشته برپا می‌شدند. دیدن هلال ماه نیز از مراسم ویژه ماه رمضان نیز با برنامه‌های خاصی همراه بوده است.

مریم پهلوان‌شریف نیز در این نشست با اشاره به مراسمی که در مناطق جنوبی ایران برگزار می‌شود، گفت: دُم‌دُم سحری، قرآن‌خوانی یا مقابله، گره‌گشو که در 15 ماه رمضان برای میلاد امام حسن(ع) انجام می‌شد، مراسم علم‌بندی در هرمزگان، شب بَرات در سیستان و بلوچستان در 27 ماه رمضان، شب شِیک در میرجاوه و سیستان که عید کوچک نام دارد و عید فطر که برای مردم جنوب ایران عید نوروز دیگری است، از مراسم مهم این مناطق به‌شمار می‌رود.

کارشناس‌ارشد پژوهشکده مردم‌شناسی افزود: ازواء یا آیین دست‌افشانی از برنامه‌هایی است که مردم سنی‌مذهب جنوب ایران عصر روز عید فطر برپا می‌کنند و گروهی 14 نفره به‌همراه گروهی هشت نفره که موسیقی می‌نوازند به پایکوبی و دست‌افشانی می‌پردازند. 

افشین نادری نیز در این نشست بیان کرد: روزه از آیین‌هایی است که در دیگر ادیان نیز وجود دارد و بنابراین شکلی آیینی دارد. در روستایی در آذربایجان غربی که بیشتر ساکنان آن را ارامنه تشکیل می‌دهند در ماه رمضان مراسم‌ ویژه‌ای برپا می‌کنند یا در جنوب ایران در روز 11 ماه رمضان مراسم باران‌خواهی اجرا می‌شود. همچنین نمایش‌های عروسکی از دیگر آیین‌هایی است که در مناطق مختلف ایران برپا می‌شود.

نخستین نشست‌ «فرهنگ دینی ایرانیان» با عنوان «ماه مبارک رمضان و فرهنگ آن در پژوهش‌های پژوهشکده مردم‌شناسی» با نمایش فیلم «مراسم طبل‌زنی ماه مبارک رمضان در طبس یزد» و پرسش و پاسخ به پایان رسید.