دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره مرحوم حاج اسماعیل دولابی اظهار کرد: مرحوم دولابی مثلِ اعلای همه خوبی‌ها و ارزش‌های الهی بود.

نویسنده کتاب «ساحت ربوبی» عنوان کرد: وی خودش و وجود خودش را صرف دیگر افراد جامعه می‌کرد و معتقد بود باید دین را در جان مردم به‌کاریم. چنین جمله‌ای برای بسیاری از مردم تنها به گوش می‌رسد و به هوش آن‌ها نخواهد رسید و از حد یک جمله فراتر نمی‌رود؛ «کاشتن دین در وجود مردم» به این معنا است که دین را با نمود عینی برای افراد جامعه تبیین کنیم. 

استاد دانشگاه اهل‌بیت(ع) یادآور شد: این معلم اخلاق معتقد بود که تنها راهی که دین را در جان مردم «کِشت» می‌کند، رفتار عملی اسلامی است. تنها با استناد به سیره انبیاء می‌توان تمامی جوانب دین را به صورت عملی اجرا کرد، چرا که جامعه همیشه به الگوی عملی نیاز دارد تا بتواند رفتاری اصولی را از خود نشان دهد و ائمه(ع) و انبیای الهی همگی بهترین الگوی زندگی انسان‌ها هستند. 

نویسنده کتاب«ولایت حکومت حکیمانه» گفت: در روایتی نقل شده است که شخصی به مالک اشتر آب دهان خود را می‌اندازد و این یار امیرالمومنین(ع) بدون هیچ‌گونه اعتراضی به مسجد می‌رود و برای آن فرد دعا می‌کند تا اصلاح شود که آن شخص با شنیدن این جملات متحول می‌شود. منظور مرحوم دولابی از کاشتن دین دقیقا همین است که با رفتاری نشأت گرفته از اخلاق اسلامی، دین را برای افراد نهادینه کنیم.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: با الگوسازی اخلاقی به ویژه اخلاق اسلامی می‌توان دین را در وجود افراد جامعه به گونه‌ای کاشت که تنها اخلاص و اخلاق اسلامی از آن برداشت شود. 

نویسنده کتاب «تفسیر علیا» اظهار کرد: رفتار اسلامی که در واقع، از عرفان عملی افراد سرچشمه می‌گیرد به گونه‌ای هنر محسوب می‌شود، چون هنر با فطرت انسان‌ها سر و کار دارد و مخاطب هنر تنها گوش و چشم انسان نیست. به همین دلیل از فردی که خود با اخلاق‌مداری و تکیه بر سیره انبیاء نهال زندگی معنوی را در دل افراد جامعه می‌کارد، می‌توان به عنوان هنرمند یاد کرد.

دکتر منصوری لاریجانی با بیان این‌که انسان بی‌هنر هیچ ارزشی در جهان هستی ندارد، اظهار کرد: شاعر در بیتی می‌گوید که «قلندران حقیقت به نیم جو نخرند/ قبا اطلس آن کس که از هنر عاری است» این بیت بیانگر آن است که چون هنر با درون انسان و روح بلند انسانی سر و کار دارد، می‌تواند انسان را به رفیع‌ترین قله‌ها برساند و زمانی که این هنر «عرفان عملی» باشد ارزشی دو چندان پیدا خواهد کرد، چرا که هنرمند با بیانی شیوا و بدیع حقیقت را به گوش جان انسان می رساند. شعر را هنر می‌دانیم چون شعر شعار فطرت انسان است و با زبان فطرت می‌توان حقیقت انسانی را ترسیم کرد. 

وی با بیان این‌که برای نهادینه شدن اخلاق در جامعه اسلامی باید الگوهای عملی به مردم مسلمان ارایه داد، اظهار کرد: مرحوم دولابی و مرحوم آیت‌الله مجتبی آقا تهرانی از استادان اخلاقی هستند که می‌توان آنان را الگوهای معاصر و قابل استفاده برای جوانان نامید، زیرا زندگی آن‌ها الگویی قابل دسترس برای جوانان جامعه به شمار می‌رود.

محمد اسماعیل دولابی در روستای دولاب از توابع تهران زاده شد. در جوانی به شغل کشاورزی اشتغال داشت و در عین حال به صورت آزاد به دانش‌آموزی در جلسات علمای دینی معاصر مانند آیت‌الله شاه‌آبادی، آیت‌الله تقی بافقی و شیخ محمدجواد انصاری شرکت می‌کرد. وی عارف عرفی‌گرای شیعی بود و در جلساتی که سال‌ها در تهران برگزار می‌کرد به بیان مفاهیم عرفانی با تکیه بر محبت و زیبایی می‌پرداخت و این بیان جدید منجر به جذب جوانان و قشر تحصیل‌ کرده در جلسات هفتگی وعظ وی شده بود. امروز(9 بهمن‌ماه) مصادف با سالروز وفات این استاد اخلاق و عرفان است. وی در آرامگاه فاطمه معصومه(س) در قم به خاک سپرده شده است.

تاکنون چند کتاب بر اساس سخنرانی‌های عرفانی این مرحوم منتشر شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به «مصباح الهدی، در نگرش و روش عرفانی اهل محبت و ولاء» اثر مهدی طیب و «گزیده‌ای از کتاب مصباح الهدی از مرحوم حاج محمد اسماعیل دولابی ره» اشاره کرد. همچنین مجموعه شش جلدی کتاب‌های طوبای محبت به قلم فرزند وی، محمد دولابی و از سوی انتشارات محبت چاپ و توزیع شده است. طوبای محبت تنها کتابی است که سخنان دولابی بدون هیچ تغییر و دخل و تصرفی در آن وجود دارد. کتاب دیگری نیز با عنوان «طوبای کربلا» توسط دوستداران وی با اقتباس از کتاب‌های طوبای محبت منتشر شده است. این کتاب شامل سخنان مرحوم دولابی درباره امام حسین (ع) و کربلا است که در قالب کتاب‌های طوبای محبت جمع آوری شده است.