خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- دکتر نگار داوری اردکانی، دانشیار گروه زبانشناسی دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، وجود یک نگاه تحلیلی به مقوله دانش را در درسنامه‌های دانشگاهی ضروری می‌داند.
او معتقد است که منابع دانشگاهی علاوه بر ترویج روحیه علمی، شک و پرسشگری در دانشجو، لازم است مبادی را با اطمینان و دقیق شرح دهند. وی تاکید می‌کند: «نادیده انگاشتن این مشخصه‌های زبانی در متون دانشگاهی، خیانتی نابخشودنی به نسل‌های آینده است.» گفت وگوی ایبنا را با وی می خوانید:
کتاب‌های دانشگاهی لازم است واجد چه مشخصه‌هایی باشند؟
کتاب‌های دانشگاهی شامل انواع مختلفی‌اند. آموزش روزآمد و باکیفیت نباید فقط مبتنی بر یک نوع کتاب آن هم کتاب‌های درسی صورت گیرد. آموزش باید با هدف توسعه فهم و درک و بینش و دانش نسل جوان صورت پذیرد و دروس مختلف نیز نیازمند انواع کتاب برای آموزش بهینه هستند. برای اینکه خوانندگان را از این ابهام بیرون بیاورم باید بگویم کتاب دانشگاهی چند قسم دارد که از آن جمله می‌توان به کتاب‌های درسی یا درسنامه‌ها، کتاب‌های تمرین، کتاب‌های مرجع شامل فرهنگ‌های لغت، دستینه‌ها و کتاب‌های متضمن نتایج پژوهش‌های جدید یا مجموعه مقالات و مجلات اشاره کرد. بنابراین باید معلوم شود که مراد از کتاب دانشگاهی در اینجا چیست؟ اگر مراد همان درسنامه‌هاست باید مشخصه‌های آن‌ها را برشمرد که با سایر اقلام مورد استفاده در کلاس‌های دانشگاه متفاوت است.
مشخصه‌های یک درسنامه قابل قبول چیست؟
اگر بخواهم فهرست‌وار مشخصه‌های یک درسنامه مناسب تدریس را برشمارم باید بگویم که یک درسنامه خوب لازم است مبادی و پایه‌های دانش مورد تدریس را به روشنی، از ساده به پیچیده، شامل اقلام نظری و کاربردی بیان کند. علاوه بر این لازم است، حاوی دانش روز باشد. تاکید می‌کنم دانش و نه اطلاعات.
ضروری است نسبت به مقوله دانش دیدی تحلیلی داشته باشد. در عین ترویج روحیه علمی شک و پرسشگری در دانشجو، لازم است مبادی را با اطمینان و دقیق شرح دهد. این همه میسر نمی‌شود مگر اینکه زبان متن، روان، سلیس، بلیغ و صادق باشد. نادیده انگاشتن این مشخصه‌های زبانی در متون دانشگاهی خیانتی نابخشودنی به نسل‌های آینده است، چراکه نه تنها مانع فهم و درک صحیح، بلکه موجب حیرانی و سرگردانی جوانان می‌شود. اگرچه محتوای دانشی متون در درجه اول اهمیت است، دومین ملاک مهم یک کتاب درسی خوب، بلاغت و در عین حال سهولت زبان آن است.
بنابراین یک درسنامه لازم است با رعایت موضوع درسی آن شامل اهم موضوعات مرتبط، روزآمدترین دانش موجود در زمینه خاص مورد بحث، مهم‌ترین پرسش‌های مطرح در حوزه بحث و بهترین پاسخ‌های موجود، مثال‌هایی برای درک بهتر موضوع، تمرین‌ها در صورت لزوم، نمایه اصطلاحات تخصصی، فهرست منابع، ارجاع‌دهی مناسب، پیشنهادهایی برای پژوهش و این همه لازم است به زبانی روشن، دقیق، سلیس و صادق تنظیم شود.
راهکارهای معیارسازی برای منابع آموزشی دانشگاهی چیست؟
معیارسازی به این معنی که در همه دانشگاه‌ها منابع واحدی تدریس شود، نه لازم است و نه صحیح. جامعه دانشگاهی یک جامعه اندیشمند است و بنابراین اگر منبعی ارزشمند تلقی شود، به‌طور قطع گستره بهره‌برداری ملی نیز پیدا می‌کند و لازم نیست با قانون و مصوبه آن را فراگیر کرد. البته نهادهای متولی می‌توانند فهرست منابع آموزشی تهیه کنند و منابع معتبر را توصیه کنند. اما می‌توان نهضتی ایجاد کرد که صاحبنظران مبادرت به تدوین منابع درسی باکیفیت کنند.
این نهضت چگونه ایجاد می شود؟
انتخاب کتاب درسی نمونه سال، اختصاص امتیازات معنوی و مادی ویژه به این مهم، تمهید امکانات ترجمه کتاب به سایر زبان‌ها و عرضه آن در سطح بین الملل. البته این همه که گفتم اسباب و ابزارهای مادی برای تمهید نگارش کتاب‌های درسی دانشگاهی معتبر است.
مرحله صفر این فرایند این است که صاحبنظران و متخصصان ما ضرورت این امر را از جان و دل احساس کنند و توانایی و همت این‌کار را در خود ببینند. جامعه مخاطب خود را عمیقا ارج نهند و دشواری‌های این‌کار را به جان و دل بخرند، در غیر این‌صورت با امتیاز ارتقا و تصویب طرح تدوین کتاب و حتی تزریق پول، به تنهایی این امر مهم محقق نخواهد شد. آنگاه که ارزش دانش، دانش‌اندوزی و دانش‌پروری، تبدیل به ارزشی درونی شد، این همه اتفاق خواهد افتاد و البته این به مفهوم دست روی دست گذاشتن مسئولان نیست. اما نکته این است که مسئولی می‌تواند به این مهم مبادرت ورزد که خود از عمق جان کرامت علم و عالم را ارج نهد، در غیر این‌صورت با ترغیب سطحی و ظاهری نمی‌توان به ایجاد اهتمام در تدوین کتاب‌های معتبر دانشگاهی موفق شد.
رابطه پژوهش و تولید محتوای آموزشی چگونه است؟
اساسا هر کتاب درسی تدوین شده در هر عصر و زمانی، محصول پژوهش بوده است. کتاب‌های این عصر نیز از این قاعده مستثنی نخواهند بود و رمز روزآمد بودن دانش موجود در یک کتاب درسی هم همین پژوهش‌بنیاد بودن آن است. این به این مفهوم نیست که ما در درسنامه درس «زبانشناسی عمومی» به تدریس پژوهش بپردازیم، اما مطالب کتاب مادامی ارزشمندند که بازنمود آخرین پژوهش‌های زبانشناسی باشند؛ مگر می‌شود بدون پژوهش به علم دست یافت. اگر دانش مندرج در کتاب درسی مبتنی بر یافته‌های پژوهشی روز نباشد، یا تاریخ مصرف آن منقضی شده است یا سندیت لازم را ندارد.
بنابراین بدیهی است که معیار زیربنایی تدوین یک کتاب درسی دانشگاهی، پژوهش‌بنیاد بودن دانش مندرج در آن است؛ اگر چنین باشد آن کتاب به‌طور تلویحی آموزشِ پژوهش نیز خواهد بود. البته گاهی ممکن است مطالب یک کتاب درسی اقتباس شده از سایر منابع معتبر باشد، اما به هر حال تنظیم و بازآرایی مطالب براساس یک رویکرد پژوهشی، با تبعیت از معیارهای تدوین نوشته‌های مروری، خود نیازمند آشنایی با مبادی و مبانی پژوهش است و همین آشنایی موجب می‌شود که مطلب اگرچه دستاورد پژوهش دیگران است، همچنان اصالت، راستی و سیر استدلالی و منطقی خود را حفظ کند و انسجام و یکپارچگی داشته باشد.
الگوهای ارزیابی منابع دانشگاهی چه کیفیتی دارند؟
اگر مشخصه‌هایی را که در بالا گفتیم در قالب جدولی از مشخصه‌ها تنظیم کنیم، به چارچوبی برای ارزیابی کتاب‌های دانشگاهی دست خواهیم یافت که البته لازم است وزن قابل قبول هر مشخصه معین شود.
مروری برمطالب ایبنا درباره این پرونده:
مدیر مرکز نشر دانشگاهی با اشاره به اینکه ویراستاری مشکل نخست نشر دانشگاهی است، بیان کرد: پیش از رشد جهشی ناشران حوزه دانشگاهی در اوایل دهه 70 ، نظارت درون‌سازمانی بر نشر دانشگاهی وجود داشت. گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با بهمن حاجی‌پور را اینجــــــــــا بخوانید.
نایب رئیس انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی با اشاره به اینکه تولیدکننده علم نیستیم، ترجمه خوب با ویرایش پاکیزه را از مصادیق پیشرفت کیفی آثار تولیدی در حوزه کتاب‌های دانشگاهی سال‌های اخیر می‌داند. گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با مسعود پایدار را اینجــــــــا بخوانید
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، در تشریح مبانی تالیف کتاب دانشگاهی گفت: مولف کتاب دانشگاهی به‌عنوان فرد آشنا به مفاهیم تخصصی، باید ویراستار آثار خود باشد. گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با داور شیخاوندی را اینجـــــــــــا بخوانید.
مدیر نشر رسا با اشاره به اینکه در حوزه نشر کتاب دانشگاهی شاهد سقوط اخلاقی هستیم گفت: آثاری که نام سه نویسنده، شامل دو دانشجو و یک مدرس در شناسنامه آن ديده مي‌شود، مطمئن باشید کار دانشجويان بوده و در قالب طرحي مطالعاتی یا ترجمه به سرانجام رسيده است. گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با محمدرضا ناجیان را اینجــــــــــا بخوانید.
رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، معتقد است که ارزیابی و نظارت بر تولید کتاب‌های دانشگاهی، نتیجه آراء و نظرات عقل جمعی است. گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با محمد سلگی را اینجــــــــا بخوانید.
مدیر انتشارات خانه زیست‌شناسی، معتقد است که وجود مشکل در تالیف آثار دانشگاهی سابقه 25 ساله دارد. به تعبیر مصطفی پویان، قلم به‌دست بودن، یعنی انشا‌‌نویس موفق، نه املا‌‌نویس. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با مصطفی پویان را اینجــــــــــــــا بخوانید.
رئیس پژوهشکده پوشش‌های سطح و فناوری‌‌های نوین معتقد است که اگر کتابی در حوزه صنعت، تولید و با ضعف محتوایی منتشر شود، موجب از بین رفتن اعتبار نویسنده و ناشر خواهد شد. گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با زهرا رنجبر را اینجــــــــا بخوانید.
مشاور عالی رئیس دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی با اشاره به لزوم بررسی کیفیت منابع خودآموز دانشگاهی گفت: کتاب دانشگاهی باید آموزش‌محور باشد و محتوای آموزشی باید ارتباطی طولی با محتواهای قبلی و ارتباط عرضی با مفاهیم مشابه داشته باشد. گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر رسول میرزایی را اینجـــــــــــا بخوانید.
استادیار دانشگاه تربیت دبیر دانشگاه شهید رجایی، نیازسنجی را اساس تالیف منبع دانشگاهی دانست و گفت: مولف کتاب‌های دانشگاهی به پختگی و شناخت علمی نیاز دارد و به عبارتی باید از مشق سربازی به سرداری برسد. متن کامل گفتوگوی خبرنگار ایبنا با دکتر رضا نجاتی را اینجــــــــــــا بخوانید.
مدرس دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، معتقد است که روش‌های یادگیری در کتاب‌های دانشگاهی ما نمود ندارند و اهداف آموزشی در این آثار مشخص نیست، در حالی‌که ابتدا باید اهداف تعیین و سپس به محتوا پرداخته شود. متن کامل گفتگوی خبرنگار ایبنا با دکتر مهدی اسماعیل را اینجــــــــــــــا بخوانید.
چهارشنبه ۱۹ شهریور ۱۳۹۳ - ۰۸:۲۶
نظر شما