به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر» دوم تیرماه 1394 با حضور دکتر سید هدایت جلیلی، استادیار دانشگاه خوارزمی، دکتر مجید معارف، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران و یوسف خان‌محمدی، مؤلف کتاب در محل سرای اهل قلم مؤسسه خانه کتاب برگزار شد.

فصل‌های کتاب ناهمگون هستند
سید هدایت جلیلی در این نشست با اشاره به این‌ که خواننده در صفحات پایانی کتاب متوجه اصل پروژه نویسنده می‌شود، گفت: نویسنده در کتاب خود اصل جریان‌های فکری در ایران را به سه دسته تقسیم کرده است که جریان چپ ــ به نمایندگی حزب توده ــ جریان اسلام‌گرایی و جریان چپ لیبرال را شامل می‌شود.

وی با تأکید بر این که ساختار کتاب باید از سوی نویسنده مورد بازنویسی قرار بگیرد، اظهار کرد: نگارنده در کتاب خود، جریان اسلام‌گرایی را در قالب کتاب قرآن‌گرایی قرار داده است درحالی‌ که طرح موضوع به این شکل نشان از گسست دارد. نویسنده در ادامه کتاب خود به روحانیت نواندیش نیز اشاره کرده و آنها را به دو دسته پیشگامان ــ مانند شریعت سنگلجی، خرقانی و آیت‌الله طالقانی ــ و معاصران ــ مانند علامه شهید مطهری، شهید دکتر بهشتی و موسوی زنجانی ــ طبقه‌بندی کرده است.

جلیلی ادامه داد: در کتاب حاضر سه فصل به سه شخصیت اختصاص داده شده است در حالی‌ که این سه فصل به هیچ عنوان دارای همگونی با یکدیگر نیستند. در این کتاب تفسیر سیاسی تعریف نشده و در عین حال هیچ‌ گونه ملاکی نیز برای تعریف آن داده نمی‌شود. سؤالی که اینجا مطرح می‌شود این است که: آیا کار خرقانی تفسیر است؟ اگر تفسیر است، با کدام ملاک آن را تفسیر می‌دانیم؟

جلیلی پس از بیان برخی اشکال‌های خود بر کتاب در بیان وجوه مثبت آن گفت: این کتاب وجه مهمی را در ادبیات تفسیرپژوهی ایران گشوده است. این اثر، اثری فرازبانی است و برخلاف برخی کتاب‌های دیگر که موضوع‌محور هستند بر «مسئله» تأکید دارد. این پژوهش، یک تحقیق پسینی است و در آن نشانی از موضوع پیشینی و انتزاعی دیده نمی‌شود.

سرگردانی کتاب بین مبناپژوهی و موردپژوهی
در بخش دیگری از این نشست دکتر مجید معارف با طرح این سؤال که معنای اصطلاح «تفسیر سیاسی قرآن» چیست؟ به ارائه پرسش‌های خود درباره کتاب «تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر» پرداخت. وی اظهار کرد: رسالت تفسیر سیاسی قرآن چیست؟ در این کتاب اصطلاح «قرآن‌گرایان» به کار رفته است که دارای بار معنایی ویژه‌ای است که می‌توان دو برداشت مثبت و منفی از آن داشت.

معارف توضیح داد: تفسیر سیاسی قرآن شاخه‌ای از تفسیر اجتماعی قرآن است. البته بسیاری از شخصیت‌های قرآنی در ایران معاصر منادیان تفسیر اجتماعی هستند.

رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران در ادامه این نشست به ساختار کتاب نیز اشاره کرد و افزود: کتاب حاضر در بین مبناپژوهی و موردپژوهی سرگردان است. نگارنده در کتاب خود دو فصل را نیز به بیان چارچوب نظری اختصاص داده است.

وی ادامه داد: در بین کتاب‌های تألیف شده در زمینه قرآن، جای مبحثی با عنوان تفسیر سیاسی خالی بود که این امر با تألیف کتاب «تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر» از سوی این نویسنده پر شده است.

معارف افزود: نویسنده در این کتاب به‌تفصیل به بررسی جامعه‎شناسی آیات قرآن پرداخته است. این موضوع اتفاق مبارکی در کتاب است که می‌تواند برای خوانندگان نیز سودمند باشد. نویسنده در کتاب خود موفق شده است تصویر مطلوبی از نقش برخی افراد در جریان‌سازی قرآنی و یا سوءاستفاده از آن ارائه کند.

وی با بیان این که نقش مثبت در جریان‌سازی قرآنی به معنای عینیت دادن به قرآن است، اظهار کرد: نگارنده در کتاب خود ورود علمی و تحلیلی به موضوعات دارد، مباحث بین‌رشته‌ای بین قرآن و جامعه‌شناسی سیاسی را به انجام رسانده است و در بیان مطالب از هرگونه داوری و تعصب دوری جسته است.

بازگست قرآن به دانشگاه مدیون نواندیشی است
یوسف خان‌محمدی ــ نویسنده کتاب «تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر» ــ درباره کتاب خود گفت: تفسیر سیاسی پاسخی است که به معضلات دنیای اسلام در جهان معاصر داده می‌شود. این پدیده  نخستین‌بار در مصر با رهبری سیدجمال‌الدین اسدآبادی آغاز شد و از سوی شاگرد وی محمد عبده به جریان تبدیل یافت و در ادامه در شبه قاره هند، ترکیه و تونس ادامه پیدا کرد. در ایران نیز پس از مشروطه افرادی مانند خرقانی، سنگلجی، آیت‌الله طالقانی و علامه طباطبایی تفاسیری از قرآن برای مقابله با معضلات اسلام در دنیای حاضر ارائه کرده‌اند.

وی با توضیح بخش‌های کتاب خود اظهار کرد: سوال اصلی مطرح شده در این پژوهش آن است که ماهیت اصلی تفسیر قرآن از سوی روحانیان نواندیش چیست؟

خان‌محمدی معضل اساسی تفسیر سیاسی قرآن را در استبداد دانست و افزود: جامعه ایران با معضلی مواجه است و آن این که توده مردم به‌ طور واقعی از اسلام مطلع نیستند و در عین حال از نظام بین‌الملل نیز اطلاعی ندارند.

وی شیوع خرافه در میان مردم را نیز دیگر معضل اعلام کرد و گفت: تنها راه مقابله با خرافات، تفسیر صحیح قرآن است. در اینجا سؤالی که مطرح می‌شود این است که شاخص تفسیر سیاسی چیست و تفاوت این تفسیر با سایر تفاسیر را در چه زمینه‌ای می‌توان دانست؟ در پاسخ باید گفت، نخستین شاخصه مهم، اتخاذ روش از خود قرآن است. روش‌های فقهی، عرفانی، فلسفی و علمی نمی‌توانند برای قرآن به‌صورت جامع عمل کنند. کتاب «کلید فهم قرآن» از سوی شریعت سنگلجی از همین رو تألیف شده است.

وی با بیان این‌ که یک سال برای گردآوری چارچوب نظری این کتاب زمان صرف کرده است، اظهار کرد: نظرات و تفاسیر آیت‌الله طالقانی، باعث شد تا نواندیشی دینی در ایران رواج یابد و قرآن به دانشگاه‌ بازگردد. مؤلفه خرقانی نیز در تفاسیرش ارائه دموکراسی اسلامی بود.

کتاب«تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر» نوشته یوسف خان‌محمدی، به‌ عنوان اثر تحسین‌شده در شانزدهمین دوره جایزه کتاب سال حوزه و اثر شایسته تقدیر در بیست‌وششمین جایزه کتاب فصل شناخته شده است.

«تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر» از سوی معاونت پژوهشی دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، در 496 صفحه، با شمارگان یک هزار و 400 نسخه، به بهای 15 هزار تومان به چاپ دوم رسیده است.