بیشترین توجه عسگری معطوف به جایگاه مستشاران آمریکایی و حضور تعداد زیادی از آن‌ها در کشورمان است و به این دلیل که نیروی هوایی ارتش به دلیل خرید وسیع سلاح‌ها و تجهیزات جدید و راهبردی، پذیرای بیشترین تعداد مستشاران آمریکایی در ایران بود، تمرکز مثالی نویسنده در متن «مستشاران نظامی آمریکا در ایران» بر ارتش و نیروی هوایی است. موضوع استفاده مستشاران نظامی آمریکا از کاپیتولاسیون در کشور ایران نیز از دیگر مباحث مهمی است که در این کتاب، به‌طور مشروح و مبسوط به آن پرداخته شده و می‌کوشد تا اطلاعات جامعی را در اختیار خوانندگان قرار دهد.
در مقدمه کتاب آمده است: «پس از کودتای 28 مرداد آمریکایی‌ها بسیار سریع بر نفوذ و دخالت‌های خود افزودند و گوی سبقت را از سایر استعمارگران به‌‌ویژه انگلستان ربودند و خود یکه‌تاز نفوذ و نقش‌آفرینی در مسائل مختلف ایران شدند. آمریکا به کمک نیروی مستشاری خود دربار، دولت و نهادهای حکومتی ایران را تحت نفوذ خود داشت. شاه ایران به یک مهره وابسته تبدیل شد که قادر نبود به‌طور مستقل تصمیمی استراتژیک در راستای منافع ملی اتخاذ نماید. به دلیل نقش ارتش در تقویت پایه‌های نظام سلطه در منطقه، شمار مستشاران نظامی در مقایسه با سایر مستشاران بسیار بیشتر بود. کارآمدترین افراد نیروهای سه‌گانه ایالات متحده ظاهراً به منظور مشاوره و رایزنی در مسائل ارتش ایران وارد کشور می‌شدند و هر گونه خلاقیت، نوآوری و استقلال نیروهای مسلح ایران را سرکوب می‌کردند. اکثر خریدهای نظامی در راستای تولیدات تسلیحات ایالات متحده بود و آنچه آنان دیکته می‌کردند، قابلیت اجرا می‌یافت.
این حضور گسترده و مداخله‌های هدفمند، باعث شد تا در سال 1328، برای اولین بار و به‌طور غیررسمی دولت آمریکا خواهان مصونیت سیاسی برای مستشاران نظامی خود در ایران شود. این درخواست، سرآغاز تحولات مهمی در ایران بود؛ چراکه منتهی به تصویب قانون کاپیتولاسیون در سال 1343 در مجلس ایران شد که آمریکاییان و تمامی وابستگاه به آن‌ها را مجاز به حق برخورداری از قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) می‌نمود. به عبارتی صریح‌تر، حضور مستشاران نظامی آمریکا در ایران و ظهور مشکلات حاصل از اختلافات فرهنگی موجب طرح کاپیتولاسیون و در نهایت، لغو حاکمیت قضایی ایران بر مستشاران آمریکایی شد. با این مصوبه، قوانین جزایی را که باید مظهر حاکمیت دولت باشد، به‌صورت بازیچه‌ای درآورد که هر متجاوزی می‌توانست به سادگی آن را کنار زده و خود را تحت حمایت قدرت‌های خارجی قرار بدهد. لغو حاکمیت قضایی ایران، وابستگی نظامی ـ سیاسی ایران به آمریکا را بیش از پیش افزایش داد.
اعتراض شدید امام خمینی(ره) به این مصوبه در آبان 1343، که آن را «سند بردگی» ایران نامیده بودند، منجر به تبعید ایشان به خارج از کشور از سوی حکومت وابسته پهلوی دو مرحله تازه‌ای از مبارزات سیاسی امام خمینی(ره) آغاز شد که در نهایت پس از حدود پانزده سال به سقوط آن رژیم وابسته و بازگشت آفتخارآمیز امام(ره) به میهن انجامید. پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) خط بطلانی بر جریان مستشاری کشید و آن را از جغرافیای ایران خارج نمود.»
«مستشاران نظامی آمریکا در ایران» در شش فصل تدوین شده است. فصل نخست کتاب به «مناسبات خارجی، بستر مستشاری» اختصاص یافته است تا ضمن تبیین مفهوم مستشار و مستشار نظامی، چگونگی «ورود مستشاران به ایران» از دوره سلسله «صفویه» تا حکومت پهلوی را به‌طور مشروح مورد بررسی قرار داده و اطلاعات مورد نیاز در این حوزه را ارائه می‌کند. چیستی و چرایی و سابقه کاپیتولاسیون در جهان و ایران و همچنین، پیامدهای کاپیتولاسیون در ایران به همراه ورود مستشاران به ارتش، تأسیس نظمیه در ایران و چگونگی تشکیل ژاندارمری از دیگر مباحثی هستند که در این فصل مورد توجه قرار گرفته‌اند.
در فصل دوم که با عنوان «حکومت پهلوی اول، بستری برای توسعه روابط مستشاری» شکل گرفته، تمامی موضوعات مهم مطرح در این حوزه مورد توجه قرار گرفته است. چگونگی استخدام مستشاران نظامی و غیرنظامی توسط حکومت پهلوی برای فعالیت در حوزه‌های مختلف کاری کشور ایران همچون در اختیار گرفتن امور مالی توسط آلمانی‌ها، تأسیس اداره برق در تهران با کمک بلژیکی‌ها، صنایع نساجی، راه‌آهن و...، از جمله مباحثی هستند که به آن‌ها پرداخته شده است. انجمن فرهنگی ایران و آمریکا، حضور مستشاران در شهربانی، مقدمات تشکیل نیروی هوایی ایران و چگونگی ورود مستشاران خارجی به این نیرو همراه با دیگر موضوعات مرتبط با آن، از دیگر موضوعات و مباحث مهمی هستند که در این فصل مورد توجه قرار گرفته‌اند.
فصل سوم، به موضوع «ناتوانی محمدرضا شاه، عامل تشدید حضور مستشاران نظامی آمریکا» اختصاص یافته است. در بررسی حضور مستشاران خارجی در ایران ملاحظه می‌شود شمار مستشاران نظامی کشور ایالات متحده آمریکا بیشتر از سایر کشور‌ها بود که با آغاز سلطنت محمدرضا پهلوی در سال 1320 ش، شروع شد و با سرعت غیر قابل باوری نیز افزایش یافت. بنابراین درباره بررسی وضعیت مستشاران نظامی آمریکا در ایران بایستی به این موضوع توجه جدی کرده و آن را از ابعاد مختلف مورد بازخوانی قرار داد. از جمله موضوعاتی که در این فصل مطرح شده‌اند می‌توان به مباحثی همچون میسیون نظامی آمریکا و دور جدیدی از حضور آن‌ها، تثبیت حضور مستشاران آمریکا در ایران، افزایش نفوذ آمریکا و دور جدیدی از حضور آن‌ها، تثبیت حضور مستشاران آمریکا در ایران، افزایش نفوذ مستشاران آمریکایی، موافقت‌نامه جم‌ـ آلن، حضور مستشاران آمریکایی در ژاندارمری، اصل چهار ترومن و بازسازی نیروی هوایی اشاره کرد.
تیتر چهارمین فصل، «تثبیت جریان مستشاری» است. در این فصل، تحولات حاکم بر روابط ایران و ایالات متحده آمریکا در حوزه مستشاری، پس از کودتای 28 مرداد 1332 و سقوط حکومت مصدق که همراه با تحول‌های نفتی ایران است، مورد توجه قرار گرفته و توضیح داده شده که شدت و حدّت نگرانی‌های نفتی و امنیتی، به قدری برای هر دو کشور حساسیت ایجاد کرد که آن‌ها را به نزدیکی بیش از پیش و اتحاد و همکاری متقابل نظامی و امنیتی سوق داده و ایالات متحده را در کلیه تحولات اقتصادی، امنیتی و سیاسی ایران درگیر و حاکم کرد. همین امر باعث شد تا زمینه حضور تعداد قابل توجهی از نظامیان و حتی سیاسیون آمریکا، تحت عنوان مستشاران نظامی در ایران فراهم شود. دلایل حضور مستشاران در ایران، توسعه روابط ایران و آمریکا، فعالیت شبکه‌های اطلاعاتی آمریکا در ایران، دستاورد حضور ماگ در ایران، در کنار مباحثی همچون حقوق، مزایا و امتیازات مستشاران و وظایفی که برای آن‌ها پیش‌بینی شده بود و سرانجام چرایی علاقه‌مندی مستشاران به نیروی هوایی، تأثیر حضور مستشاران در ایران و اقدام‌های فرهنگی آمریکاییان از جمله موضوعات بسیار مهمی هستند که همراه با تمامی اطلاعات لازم برای ارائه در این باره، در این فصل آورده شده است.
«امام خمینی(ره) و مبارزه با کاپیتولاسیون؛ آغازی برای آگاهی و بیداری» پنجمین فصل کتاب است. یکی از مهم‌ترین امتیازات واگذار شده به مستشاران نظامی آمریکا، تصویب قانون اجازه استفاده آن‌ها از مصونیت‌ها و معافیت‌های کنوانسیون حقوق دیپلماتیک وین در ایران بود.
لایحه مذکور، در واقع سرسپردگی هیئت حاکمه ایران را می‌رساند و بر حق حاکمیت ملی ایران لطمه وارد می‌ساخت و تضعیف اقتدار قلمرو قضایی کشور را در پی داشت. در همین ارتباط، چگونگی صدور مجوز استفاده از مصونیت‌های کنوانسیون وین، کاپیتولاسیون در قوانین نظامی آمریکا، نارضایتی مردم و نظامیان از حضور مستشاران، کنوانسیون وین، شکل جدید کاپیتولاسیون همراه با مواضع امام خمینی(ره) و همچنین واکنش عمومی در ارتباط با افشای کاپیتولاسیون، افشاگری‌های امام خمینی(ره) از مهم‌ترین موضوعاتی هستند که به آن‌ها پرداخته شده است. در ادامه نیز، تقویت مناسبات ایران و آمریکا و تشدید اقدامات در ارتباط با خرید سلاح و تجهیزات، قراردادهای نظامی و عدم پایبندی آمریکایی‌ها به تعهدات مورد توجه قرار گرفته‌اند. در انتهای این فصل، موضوع ترور مستشاران آمریکایی در ایران و مسائل مرتبط بررسی و بازخوانی شده است.
عنوان آخرین فصل این کتاب «انقلاب اسلامی و سقوط جریان مستشاری» است. خیزش اسلامی مردم ایران در سال 1356ش، به رهبری امام خمینی(ره) آغازی بود بر پایان کار مستشاران نظامی آمریکا در ایران که تا سال 1358 به‌طور کامل عملی شد. یکی از اصلی‌ترین مطالبات مردم ایران در دوران انقلاب، خروج مستشاران آمریکایی از ایران بود. از این رو با شدت گرفتن مبارزات انقلابی مردم ایران، خروج آمریکاییان از کشور آغاز می‌شود. اما تعدادی از آن‌ها، بعد از پیروزی انقلاب کماکان در ایران باقی مانده و از طریق دولت موقت تلاش داشتند تا بار دیگر حضور خود را رسمیت ببخشند.
ارائه توضیحات جامع درباره آخرین هیات مستشاران نظامی همراه با معرفی فرماندهان این هیات، نقش مستشاران آمریکایی در سازماندهی کودتا، لغو قانون مستشاری، اسناد مکشوفه از لانه جاسوسی، ابطال موافقت‌نامه همکاری آمریکا با ایران، خروج مستشاران آمریکایی از ستاد ارتش، اطلاعاتی درباره آمریکایی‌هایی که از قانون کاپیتولاسیون استفاده کرده بودند و گزارش آژانس امنیت ملی آمریکا که به خاطرات چند نفر از مستشاران شاغل در ایران پرداخته، فعالیت و تلاش آمریکاییان برای باقی ماندن مستشاری در ایران و چگونگی پایان کاپیتولاسیون و خروج آن‌ها از ایران، از عنوان‌های مهم این فصل از کتاب است که درباره آن‌ها توضیحاتی به تفصیل ارائه شده است.
در صفحه 232 کتاب «مستشاران نظامی آمریکا در ایران» آمده است: «چنین به نظر می‌رسد که مستشاران آمریکایی با صراحت کامل برای شاه و فرماندهان ارشد ارتش مشخص می‌کردند که باید چه سلاحی، به چه میزان، به چه قیمت و از کجا (معمولاً آمریکا بود) خریداری کنند. آن‌ها از بیان این مداخله صریح نیز ابایی نداشتند.
به‌طور مثال، «جرج بال» معاون سابق وزارت امور خارجه آمریکا می‌گوید: از سال 1332 که شاه به قدرت بازگشت تا سال 1351، ما شاه را به‌طور کامل تحت نظارت داشتیم. این ما بودیم که می‌گفتیم شما به فلان سلاح احتیاج ندارید یا به فلان سلاح احتیاج دارید. بدون هیچ تردیدی، هدایت‌ها و دخالت‌های آمریکاییان در برنامه‌های خرید سلاح ایران به گونه‌ای بود که اولاً ارتش ایران از نظر تسلیحات وابسته و متکی به آمریکا باشد؛ ثانیاً، آمریکاییان با فروش سلاح خود درآمد خوبی کسب نمایند. سرانجام آنکه، ارتش ایران از نظر به کارگیری سلاح‌ها، وابسته به نظامیان و مستشاران آمریکایی باشد.
گفتنی است که بنا به دستورات و ابلاغیه شاه به ارتش ایران، مسئولان ارتش از سال 1950 تا سال 1970م، یعنی در مدت بیست سال، حدود یک میلیارد و هشتصد میلیون دلار اسلحه و تجهیزات نظامی از آمریکا خریداری می‌نمایند. پارسونز با اذعان به اینکه عمده فعالیت‌های سفارت این کشور در تهران،با امور بازرگانی در ارتباط بوده است، عنوان می‌دارد: «وابسته‌های نظامی سفارت در ارتش و نیروی هوایی و نیروی دریایی ایران هم بیشتر به کار فروش تجهیزات نظامی انگلیس به ایران یا ترتیب اعزام هیئت‌هایی برای تعلیم استفاده از سلاح‌های خریداری شده و مورد سفارش از انگلستان اشتغال داشتند و وظایف سیاسی و اطلاعاتی آن‌ها در درجه دوم اهمیت قرار گرفته بود.
در توسعه بیش از حد نیروهای مسلح ایران، نیروی هوایی بیش از همه مورد توجه شاه قرار گرفت و رقم عمده‌ای از بودجه به آن اختصاص می‌یافت. در اظهار نظر حساب‌شده یکی از کمیته‌های سنای آمریکا که حقیقت را کمتر از واقع نشان می‌داد، چنین آمده است: می‌گویند نیروی هوایی ایران، مایه فخر و سرور شاه است. در میان نیروهای سه‌گانه بیشترین رقم بودجه نوسازی کشور در سال‌های اخیر، صرف پیشرفت تکنیکی نیروی هوایی شده است و موجودی نیروی هوایی شاهنشاهی، حاوی مدرن‌ترین هواپیماهای نظامی جهان است.
سیاستمداران آمریکایی در طول سال‌های 1353 تا 12 خرداد 1357 تحت شرایطی خاص؛ قرارداد خرید جدید‌ترین هواپیماهای جنگنده نظامی همچون اف 14، اف 16 و هشت فروند هواپیمای آواکس را با دولت ایالات متحده آمریکا قطعی نموده بود. همچنین، به بهانه اینکه سلاح‌های ارسالی از پیچیدگی خاص برخوردارند و ارتش ایران برای نگه‌داری آن و نیز طرز استفاده از آن‌ها، احتیاج به نظامیان آمریکایی دارد، هزاران نظامی بازنشسته دوران جنگ ویتنام را که دیگر نیازی به وجود آن‌ها در ارتش آمریکا نبود، به ایران گسیل کرد که هر کدام آن‌ها، سالانه رقم‌های قابل توجهی از بودجه کشور را به یغما می‌بردند.»
«مستشاران نظامی آمریکا در ایران» را انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی با شمارگان یکهزار نسخه در قطع وزیری، 443 صفحه و به بهای 140هزار ریال روانه بازار نشر کرده است.
برای دریافت اطلاعات بیشتر به نشانی زیر مراجعه کنید:
نظر شما