خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) - 26 سال داشت که کلیات تاسیس نخستین دانشگاه ایران را تدوین و در اختیار وزیر فرهنگ وقت قرار داد. برای جلب نظر علی‌اصغر حکمت، این‌طور شروع کرد که: «تا همین اواخر یعنی در قرن هفدهم میلادی، اگر کسی در اسپانیا به ابن‌سینا یا به قول خودشان «آویسن» توهین می‌کرد، مجازات او اعدام بود. چطور یک دانشمند ایرانی،‌ در مرکز اروپا به این میزان احترام،‌ داشته است؟! این موضوع نشان می‌د‌اد که اروپاییان تا چه حد به علم ایرانیان نیاز داشتند. ولی حالا چگونه است، که ما برای معالجه باید پزشک از اروپا بیاوریم؟» تحلیلی که موجب تعجب حکمت شد و از سیدمحمود حسابی جوان خواست تا ایده خود را برای تاسیس نخستین دانشگاه ایران تدوین کند. دکتر سیدمحمود حسابی معتقد بود «عشق، به وجود آورنده اعمال زیباست».

به مناسبت 12 شهریور‌ماه سالروز درگذشت این شخصیت شهیر کشورمان با دکتر محمد‌تقی توسلی، از دانشجویان و همکاران وی و استاد دانشگاه تهران به گفت‌و‌گو نشستیم. وی درباره شخصیت دکتر حسابی اظهار کرد: دو دیدگاه مختلف درباره شخصیت علمی دکتر حسابی در کشور وجود دارد؛ برخی وی را با آلبرت اینشتین و نیوتن مقایسه می‌کنند که البته کار درستی نیست و در مقابل افرادی معتقدند دکتر حسابی، کار مهمی صورت نداده، در حالی‌که پایه‌گذاری فیزیک دانشگاهی در ایران و راه‌اندازی آزمایشگاه‌های علمی از‌ جمله ده‌ها تلاش علمی و فرهنگی دکتر حسابی‌ است. برای واضح شدن ابعاد مختلف زندگی و رفع ابهام از زندگی دکتر حسابی به انتشار کتاب «زندگی‌نامه علمی استاد دکتر حسابی» اقدام کردم که از سوی انتشارات «انجمن فیزیک ایران» منتشر شد.

وی با اشاره به رویکرد دکتر حسابی نسبت به فراگیری مهارت‌های مختلف عملی افزود: در دوران زندگی دکتر حسابی، برای خانواده‌های اشراف عیب بود که فرزندانشان به کارعملی بپردازند، بنابراین دکتر حسابی، فرهنگ فراگیری مهارت‌‌‌ کار‌های فیزیکی یا به اصطلاح دستی را در دانشگاه رواج داد. متاسفانه در کشور همچنان شاهد بی‌توجهی به کسب مهارت‌‌های غیرتئوری هستیم و اغلب مردم تمایل دارند به‌جای کسب مهارت‌‌های شریفی مانند مکانیکی، بنایی یا فعالیت‌های دیگر، یک مدرک کارشناسی یا کارشناسی‌ارشد از دانشگاه اخذ کنند. یکی از دلایل عقب‌ماندگی کشور ما نیز بی‌توجهی به مهارت‌آموزی در رشته‌های عملی است.
 
دکتر حسابی؛ مروج فرهنگ کار عملی در دانشگاه‌ها

توسلی ادامه داد: تلاش دکتر محمود حسابی، برای فرهنگسازی فعالیت‌های عملی در آن دوران موجب شد تا در روزنامه‌ها از قول نمایندگان مجلس بنویسند: «این آقا کیست که از فرنگ آمده و آقازاده‌ها را به کار یَدی وامی‌دارد!» این در حالی است که دکتر حسابی در  خانواده‌ای اشرافی به دنیا آمده بود، اما به سختی در آزمایشگاه فعالیت می‌کرد یا تعمیرات اتومبیل شخصی‌اش را خودش انجام می‌داد. دکتر حسابی برای من در بسیاری موارد یک الگو بودند. ایشان در کار‌های علمی، انسان عمیقی بودند و بدون دخالت احساسات عمل می‌کردند. دکتر حسابی بسیار مرتب و با برنامه‌ریزی دقیق ‌کار‌ها را انجام می‌داد. استفاده حداکثری ایشان از زمان قابل توجه بود.    
 
این فیزیکدان مطرح کشورمان درباره آشنایی با دکتر حسابی گفت: آشنایی و تماس نزدیک من با دکتر حسابی به سال 1343 دورانی که در دانشگاه تهران مشغول تحصیل بودم، برمی‌گردد. واحد «اُپتیک» را سر کلاس ایشان گذراندم و بعد از دانش‌آموختگی نیز به پیشنهاد دکتر حسابی در دانشگاه تهران استخدام و در آزمایشگاه ایشان مشغول به‌کار شدم. همکاری ما موجب نزدیکی بیشتر و تدوین کار‌های تحقیقاتی شد. ادامه پژوهش‌های مشترک من با دکتر حسابی، بعد از بازگشتم از انگلستان در سال 1357 تا زمان فوت ایشان در سال 1371 ادامه پیدا کرد.

نیاز شدید به کتاب دانشگاهی

توسلی عنوان کرد: زمانی که دکتر حسابی در ایران به تدریس فیزیک مشغول بودند، کتاب‌های اندکی در این شاخه علمی وجود داشت و اندک منابع در دسترس نیز باقی‌مانده کتاب‌‌های دوران «دارالفنون» بود؛ بنابراین نیاز شدیدی به تولید کتاب دانشگاهی وجود داشت. «ذرات پیوسته»، «اپتیک»، «نگره کاهنربایی» و «نگره الکترونیکی» از جمله کتاب‌های مرحوم دکتر حسابی است.

ظرفیت بالای زبان فارسی برای تبدیل شدن به زبان علم

این دانشجوی دکتر حسابی، با اشاره به دیگر خدمات این دانشمند شهیر ایرانی افزود: علاوه بر تالیف کتاب، وی خدمات گسترده‌ای در حوزه واژه‌گزینی علمی داشت. دکتر حسابی با علاقه فراوانی که به زبان فارسی داشت، معتقد بود زبان فارسی از‌ جمله زبان‌های قابل رشد جهان است و ظرفیت لازم را برای تبدیل شدن به زبان علمی دنیا دارد؛ بنابراین همت زیادی در واژه‌گزینی داشتند و تعداد زیادی واژه مانند «تراش»، «پاشندگی»، «پرتو» و « نگره کاهنربایی» را معادل‌سازی کردند. خوشبختانه در حال حاضر در ایران می‌توان به زبان فارسی درباره فیزیک صحبت کرد. دکتر حسابی، بنیانگذار واژه‌گزینی فیزیک هستند که بعد‌ها دانشجویان وی این راه را ادامه دادند.
 
دکتر حسابی را با دانشمندان بزرگ دنیا مقایسه نکنیم

توسلی درباره برخی اظهارنظر‌ها درباره معرفی شخصیت دکتر حسابی گفت: مقایسه کردن شخصیت علمی دکتر حسابی، با دانشمندان هم ‌عصر وی یا بعد از آن، کار اشتباهی است، چراکه  دانشمندان غربی در بستری متفاوت رشد پیدا کرده‌اند و علاوه بر این علم در فرنگ، چهار قرن سابقه دارد و این در حالی است که با محاسبه فعالیت «دارالفنون» علم در کشور رشد مختصری داشت؛ بنابراین نمی‌توان انتظار داشت افراد، به اقداماتی دست بزنند که دانشمندان اروپایی انجام می‌دهند. این حرف به معنای بی‌اهمیتی کار‌های علمی ما یا مهم‌تر بودن تلاش‌های علمی دانشمندان فرنگی نیست، بلکه در ایران با توجه به شرایط باید کار‌های دیگری صورت بگیرد. به‌عنوان مثال، اولویت در کشور ما ساخت مدرسه، تربیت معلم و راه‌اندازی آزمایشگاه است.
 
نویسنده کتاب «زندگی‌نامه علمی استاد دکتر حسابی» ادامه داد: به‌مرور و با رشد دانشگاه‌ها، می‌توان به کار‌های علمی پرداخت.  یکی از برداشت‌‌های اشتباه درباره معرفی شخصیت دکتر حسابی مقایسه وی با دانشمندان خارجی است. دکتر حسابی، کار‌هایی انجام داد که انیشتین بَلد نبود و وقت و حوصله تدریس نداشت، بنابراین نمی‌توان گفت کار‌های دکتر حسابی، کم اهمیت بوده اما جنس کار این دو نفر با توجه به شرایط متفاوت است. انیشتین نابغه تاریخ است، در حالی‌که دکتر حسابی با توجه به فعالیت‌های علمی باارزش به‌هیچ وجه نابغه جهانی نیست.

وی بیان کرد: در توضیح دقیق‌تر باید بگویم، اگر انیشتین در ایران زندگی می‌کرد، مجبور بود کار‌های دکتر حسابی را انجام دهد و فرصتی برای انجام کار‌‌هایی که در فرنگ انجام داده بود را پیدا نمی‌کرد. علاوه براین باید بپذیریم، انیشتین فرد نابغه‌‌ای است و در طول تاریخ نظیر وی وجود ندارد و علی‌رغم علاقه‌ای که به دکتر حسابی دارم، ایشان جزو این نوابغ نیستند. دلیلی هم وجود ندارد که از هر نقطه‌ای نابغه‌ای برخیزد. همه پیشرفت‌های علمی در غرب نیز نتیجه تلاش نوابغ آن‌ها نیست، بلکه انعکاسی از فعالیت‌های افراد عادی است.

قانون‌مداری ضامن پیشرفت است

این عضو موسس انجمن فيزيک ايران، قانون‌مداری را ضامن ایجاد بستر لازم برای پیشرفت دانست و گفت: ما به اشتباه معتقدیم که کشور را نوابغ می‌سازند، اما این افراد عادی هستند که سازندگی کشور را دنبال می‌کنند. دکتر حسابی کار‌های بنیادی فراوانی برای رشد کشور انجام داد که به‌طور قطع انیشتین از عهده انجام آن‌ها برنمی‌آمد. شرایط دوران زندگی پروفسور حسابی، فضای لازم برای انجام کار‌های بزرگ وجود نداشت.