به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از گاردین – اخیرا مشخص شد که در سال ۲۰۱۸ فروش کتاب‌های صوتی ۴۳ درصد افزایش داشته، در حالی‌که فروش کتاب‌های چاپی برای اولین بار طی پنج سال گذشته با کاهش پنج درصدی مواجه شده است. آیا مردم دیگر حوصله ندارند برای خودشان کتاب بخوانند؟ آیا این پیام‌آور مرگ تدریجی کتاب‌های چاپی است که مدت‌ها پیش درباره‌اش هشدار می‌دادند؟ و اگر این‌طور باشد چه معنایی برای فرهنگ ادبی دارد؟
 
بگذارید اول به برخی دیدگاه‌های تاریخی بپردازیم و به این اشاره کنیم که ایلیادِ هومر اساسا پیش از آنکه نوشته شود، یک کتاب صوتی بود. فرهنگ ادبیات شفاهی مدت‌ها پیش از کتاب وجود داشته و دلایل زیادی برای افزایش محبوبیت آن وجود دارد. برخی افراد از کتاب‌های صوتی برای به خواب رفتن بعد از یک روز پراسترس استفاده می‌کنند، برخی هنگام پیاده‌روی یا نگهداری از نوزاد، و برخی به عنوان جایگزینی برای تلویزیون. پدر و مادرها می‌گویند از اینکه فرزندان‌شان در ماشین مشغول می‌شوند خوشحال‌اند و مسافران در سفرهایشان از این کتاب‌ها استفاده می‌کنند. نویسنده‌ای می‌گفت از کتاب‌های صوتی برای تحقیق درباره چیزهایی استفاده می‌کند که می‌ترسد اگر با چشم‌هایش مجبور باشد آنها را بخواند، مغزِ لذت‌طلبش از خواندن بازبماند.
 
اما آیا واقعا تفاوت قابل ملاحظه‌ای بین خواندن با چشم و خواندن با گوش وجود دارد؟ بر اساس تحقیقی که در سال ۲۰۱۶ بر روی ۹۰ نفر انجام شد، تفاوت قابل‌ ملاحظه‌ای در درک یا یادآوری یک قطعه غیرداستانیِ شنیده یا خوانده شده پس از دو هفته وجود نداشت. اگرچه در این تحقیق در بخش خواندن از کتاب‌های الکترونیک استفاده شد که سایر مطالعات نشان می‌دهند درک و یادآوری آنچه از روی صفحه نمایش خوانده شده در مقایسه با خواندن نسخه‌های چاپی پایین‌تر است. از دهه ۱۹۸۰ روانشناسی شناختی به‌طور مداوم ثابت کرده که یادآوری پس از خواندن متن چاپی به نسبت گوش دادن به آن بهتر صورت می‌گیرد. نتیجه‌ای که توسط مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۰ انجام شده نیز به دست آمده و نشان داد دانش‌آموزانی که به پادکست یک مقاله علمی گوش کردند به نسبت آنهایی که مقاله را خواندند، نتیجه بدتری در آزمون گرفتند.
 
کتاب‌های چاپی این مزیت را دارند که اگر اولین بار متوجه یک جمله نشدید می‌تواند دوباره آن را بخوانید، یا زیر عبارت‌های خاص خط بکشید تا دوباره به آنها مراجعه کنید. در مقابل، کتاب‌های صوتی از حافظه پژواکی ما استفاده می‌کنند که فرآیندی است که در آن اطلاعات صوتی تا چهار ثانیه ذخیر می‌شوند تا ما صداهای بعدی را بشنویم و معنای کلی جمله را درک کنیم. همچنین کتاب‌های صوتی نمی‌توانند یکی از مهیج‌ترین ویژگی‌های کتاب‌های چاپی را که ابهام خلاقانه است داشته باشند: یک خط شعر یا یک جمله که به زیبایی بین دو معنی متفاوت تعادل برقرار کرده است. در مقابل، خواننده در استودیو باید تنها یکی را انتخاب کند و این چیزی است که به شنونده تحمیل می‌شود. چیزی که به نفع آنهاست می‌تواند این باشد که لحن و طنین خاصی از صدای خواننده در کتاب صوتی اطلاعات آهنگینی می‌دهد که به حافظه بلندمدت کمک می‌کند، درست مثل اطلاعات بصری و لمسی که یک متن چاپ شده در کتاب می‌دهد.
 
جنیفر هاوارد، مدیر و موسس استودیوی صوتی «ساند آندراستندینگ» می‌گوید: «صدا همه چیز است. به‌کارگیری صدای درست بسیار مهم و حیاتی است. اگر در انتخاب آن اشتباه کنید واقعا شنونده را از دست می‌دهید. و غیرداستانی‌ها حتا از داستان هم دشوارترند. در یک کتاب غیرداستانی، خواننده باید چیزی را که می‌خواند بفهمد و به آن علاقه‌مند باشد. زیرا درک نمی‌تواند با ترفندهای صوتی و نور و سایه‌ی شخصیت‌پردازی پنهان شود.»
 
اینکه کتاب‌های صوتی در حال حاضر دارند طرفداران بیشتری نسبت به کتاب‌های چاپی پیدا می‌کنند، آیا نشان از این دارد که ما تلاش می‌کنیم در زمان کمتر کار بیشتری انجام دهیم؟ اگرچه آمارها نشان می‌دهند که ما در واقع به اندازه چند دهه گذشته عجله و شتاب نداریم، ماهیت فزاینده استفاده از رسانه‌ها و کوهی از کارها که هر روز به ما محول می‌شود، افراد را وامی‌دارد که چند کار را همزمان انجام دهند: مثل گوش دادن به کتاب صوتی حین رانندگی. اما متاسفانه تحقیقات نشان می‌دهد که به جز اقلیت کوچکی از افراد، ما به سادگی نمی‌توانیم چند کار را همزمان انجام دهیم. در واقع وقتی فکر می‌کنیم داریم چند کار را با هم انجام می‌دهیم، تنها در حال منتقل کردن توجه‌مان از یک چیز به چیز دیگر هستیم که روندی خسته‌کننده است. به‌علاوه روان‌شناسان معتقدند که تلاش برای انجام همزمان چند کار به یادگیری صدمه وارد می‌کند. درنتیجه گوش کردن به کتاب صوتی وقتی در حال رانندگی یا باغبانی هستید با اینکه ممکن است لذت‌بخش باشد اما آن‌چنان که باید شما را جذب نمی‌کند.
 
به نظر می‌رسد کتاب‌های صوتی هنوز فروش کتاب‌های چاپی را در ابعاد بزرگ تهدید نمی‌کند و بیشتر در حال رقابت با پادکست‌ها، موسیقی و تلویزیون است. دراموند مویر، ناشر «ایبری پرس» درباره چالش کتاب‌های صوتی می‌گوید: «من فکر می‌کنم باید در این باره خوش‌بین باشیم. کتاب‌های صوتی می‌توانند راه دیگری برای اتصال خواننده‌ها و نویسنده‌ها باشند. به‌ویژه درباره کتاب‌های غیرداستانی، شاهد این هستیم که افرادی که ممکن است زمان کافی یا رغبتی برای انتخاب کتاب‌های چاپی نداشته باشند، کتاب‌های صوتی را انتخاب می‌کنند، زیرا مشتاق ایده‌ها، روایت‌ها و تجربه‌های جدید هستند. اگر این باعث می‌شود افراد بیشتری اثر یک نویسنده را بخوانند، باید آن را جشن بگیریم.»