به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در سمنان، سیدمحمد ترابی در نشست انجمن شعر منوچهری دامغانی که شامگاه جمعه 29 آذر در شهرکتاب دامغان برگزار شد، گفت: سنت شب یلدا از دیرباز در بین ایرانیان وجود داشته است و فکر می‌کنم که پدران و مادران ما بسیار فرهنگی‌تر از ما بودند؛ چراکه این شب را اساساً به شب فرهنگی، کتاب‌خوانی، شعرخوانی و داستان تبدیل کردند اما اینکه ما چه‌کار کرده‌ایم، نشان می‌دهد که فرزندان خلفی برای آنهاییم یا خیر؟ شب یلدا نمادی برای فرهنگ ما و پاسداشت ادبیاتمان است.

وی افزود: در زبان سوریانی یلدا یعنی زایش و تولد. شب چله، شب اولین روز از چهل روز اول زمستان است که «چله بزرگ» نامیده می‌شود و در واقع یک چله کوچک است که آن بیست روز پس از چله بزرگ است؛ در تقویم ایرانی دو گونه اعتدال داریم: ۱- «اعتدال ربیعی» که اولین روز بهار است و ۲- «اعتدال خریفی» که اولین روز پاییز است. به این دو روز، اعتدال می‌گویند به‌خاطر اینکه دقیقاً شب و روز یکسانی دارند یعنی هر دوی اینها هر کدام دوازده ساعت و چند دقیقه و ثانیه شب و روز یکسانی دارند.

استاد دانشگاه ملی استرالیا ضمن اشاره به اینکه فلسفه‌ای در قضیه یلدا نهفته و آن فلسفه ارتباط با فرهنگ ایرانی ما دارد، افزود: مسئله نور در فرهنگ ایرانی بسیار حائز اهمیت است و همین مسئله است که بعدا تبدیل می‌شود به «الله نور السماوات و الارض».

مولف اثر «نگاهی به تاریخ و ادبیات ایران از روزگار پیش از اسلام تا پایان قرن هشتم» یادآور شد: آدمی بانور حیات تازه‌ای به دست می آورد حتی در قرآن آیه 76 سوره انعام هم اشاراتی به آن شده است «فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَى كَوْكَبًا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ» «پس چون شب بر او نمودار شد ستاره درخشانی دید، گفت: این پروردگار من است. چون آن ستاره غروب کرد گفت: من چیزهای غروب کردنی و ناپدید شدنی را دوست ندارم (به خدایی نخواهم گرفت)».

ترابی ضمن بیان اینکه سیر تحول تاریخی انسان‌ها را می بینیم و قرآن تاریخ ادیان مختصر و مفید است است، گفت: در آیین میترایی و ایران باستان این موارد اهمیت بسیاری داشته است.

وی ادامه داد: وقتی زندگی از چوپانی به کشاورزی تغییر پیدا کرد، سر و کار انسان با تقویم بیشتر شد و برای کاشت محصولات احتیاج به تقویم داشتند البته تقویم به شکل امروزی ملاک نیست بلکه شبیه تقویمی که چینی ها در کشاورزی داشتند و 9 روز به 9 روز بود برای ایرانیان نیست زمان کاشت محصولات بسیار مهم بود و معتقد بودند با توجه به تقویم و تاریخی که وجود دارد چنانچه آن محصول در تاریخ تاکید شده کاشته شود، بازدهی بیشتری خواهد داشت.

استاد دانشگاه استرالیا تصریح کرد: قدیمی‌ترین جایی که در آن از روز اول دیماه صحبت شده است، کتاب «آثار الباقیه» ابوریحان بیرونی است. ابوریحان در سال ۳۶۲ ه.ق متولد شده و در سال ۳۹۱ ه.ق این کتاب را تالیف کرده است؛ یک مستشرق آلمانی به نام «ادوارد زاخائو» که کتاب اسلام‌شناسی علمی را نیز دارد، «آثار الباقیه» را تصحیح و ترجمه کرده است؛ او در تمجید از ابوریحان می‌گوید: خردمندتر از ابوریحان هنوز کسی بر روی زمین نیامده است.

ترابی با اشاره به اینکه مسیحیان تا قرن چهارم به زاد روز مسیح فکری نکرده بودند، یعنی بنا بر تقویم، مسیح باید روز ۱۷ دسامبر به دنیا آمده باشد که با اختلاف این روز شده است ۲۵ دسامبر، ولی ۲۱ دسامبر روز دقیق میلاد مسیح است که به‌خاطر سال‌های کبیسه آن را به ۲۵ دسامبر تغییر داده‌اند که همان جشن کریسمس است، افزود: بر طبق تقویم دقیق ایرانی و مسیحیت که مسیحیت تقویم خود را از روی تقویم خیام تنظیم کرده است، ۲۱ دسامبر همان شب تولد مسیح یا همان شب اول دیماه است که به آن شب یلدا می‌گفتند.

وی افزود: در واقع در واقع آخرین شب پاییز می خواهد به ما بگوید که از اولین صبح اولین روز زمستان خورشید دوباره متولد و بر عمرش افزوده خواهد شد این درصورتی است که تا قبل از یلدا تصور می‌شد خورشید هر روز در حالت مردن و کوچک تر شدن است به همین دلیل است با رسیدن به یلدا که متوجه تولد دوباره خورشید و نور شدند آنچه را جشن گرفتند.
 
پژوهشگر حوزه تاریخ و ادبیات ایران گفت: در فرهنگ‌های مختلف بعضی چیزها با یکدیگر آمیخته می‌شود؛ یعنی وقتی چیزی مشابه خود را پیدا می‌کند، تشخیص اینکه کدام یک از آنها اصالت دارد، دشوار می‌شود. ولی ما می‌دانیم شب اول دی ماه در «آیین میترائیسم» شب زایش مهر بوده است؛ یعنی در پیش از اسلام در آیین میتراییسم یا همان آیین مهرپرستی شب اول دیماه شب زایش مهر است، پس زایش «میترا» که همان «مهر» است، با زایش «مسیح» که پیغمبر مسیحیت و مورد احترام ما مسلمان‌هاست، با روز خورشید که بعد از اسلام ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه به آن اشاره کرده است، یکی است.

ترابی بیان کرد: با توجه به اینکه متناسب با ایام شادی و نشاط جشن میگیریم در شب یلدا نیز به دلیل زایش مجدد خورشید جشن برپا می شود و وجود هندوانه ،انار و لبو به خاطر رنگ قرمزی هست که این گونه میوه جات دارد زیرا رنگ قرمز از نظر مطالعات روانشناسی رنگ شور و عشق است.

بر اساس همین گزارش، پس از توضیحات استاد ترابی پیرامون یلدا، اعضای انجمن شعر منوچهری دامغانی به حافظ خوانی، خوانش و نقد سروده های خود پرداختند.