فعلا آزمون و خطا می‌کنیم
وی در پاسخ به این پرسش که مولفه‌های ترکیب کتابخانه دیجیتال و محیط یادگیری چیست، و ارایه خدمات به دانشجویان باید چه روندی را دنبال کند؛ گفت: در دانشگاه‌ها نیز پیش از این، امکانات آموزش مجازی کم و بیش فراهم بود؛ با این حال، در شرایط فعلی این امکانات توسعه و ارتقاء داده شده است. البته دانشگاه‌ها در حال دست و پنجه نرم کردن با چالش‌های زیاد این تغییر رویکرد ناگهانی و اجباری در آموزش خود هستند و به نوعی احساس می‌شود که هنوز ما دید درستی نسبت به کارآمدی و همچنین مشکلات آموزش مجازی دانشگاه‌ها نداریم و به نوعی در حال آزمون و خطا هستیم.
وی افزود: در چنین شرایطی آنچه مغفول مانده است کم‌توجهی به امکان دسترسی به منابع آموزشی و پژوهشی برای اعضای هیئت علمی و دانشجویان است، زیرا در شرایط فعلی امکان فعالیت کتابخانه‌ها و حتی کتابفروشی‌ها به شکل حضوری وجود ندارد و متأسفانه ما در گذشته نیز زمینه لازم برای ارائه خدمات الکترونیکی مؤثر در این زمینه را فراهم نکرده‌ایم. البته چند اپلیکیشن و پایگاه اطلاعاتی وجود دارند که فایل‌های برخی از کتاب‌ها و سایر منابع اطلاعاتی برخی از رشته‌ها را آن هم اغلب با دریافت هزینه فراهم می‌کنند، با وجود این، انتظار می‌رفت که پیش از این بحران کتابخانه‌های دیجیتال جامعی در دانشگاه‌ها داشته باشیم و در شرایط فعلی توقع داشته باشیم که آنها به کمک نظام‌های آموزش مجازی بیایند و این آموزش‌ها را کارآمدتر کنند اما متأسفانه چنین نیست و حتی چنین عزمی هم وجود نداشت که از یافته‌ها و دستاوردهای علمی استفاده شود.
پیشنهاد یک مدل
زره‌ساز در ادامه با اشاره به مدل ارائه شده برای پیشبرد بهتر کتابخانه دیجیتالی گفت: برای نمونه، چند سال پیش، مقاله‌ای مشترک با دیگر پژوهشگران در یک همایش ملی ارائه دادیم و آن را در یک نشریه الکترونیکی نیز منتشر کردیم و در آن مدلی پیشنهاد دادیم که بر اساس آن کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌ها از شرایط موجود استفاده کرده و زمینه ایجاد کتابخانه دیجیتال و ارائه خدمات هدفمند در این زمینه را فراهم کنند. بر طبق این مدل پیشنهادی، اعضای هیئت علمی می‌توانند کتاب‌ها و منابع اطلاعاتی مورد نیاز برای آموزش هر کدام از دروس خود را از طریق سیستم گلستان یا سیستم آموزش مجازی به کتابخانه مرکزی اعلام کنند.
وی افزود: کتابداران کتابخانه مرکزی نیز می‌توانند از طریق فراهم کردن فراداده‌ها و فایل‌های الکترونیکی این منابع، امکان امانت مجازی را برای دانشجویان با برقراری پیوند میان سیستم آموزش مجازی و کتابخانه دیجیتال فراهم کنند. این پیشنهاد نیازمند تهیه نسخه‌های الکترونیکی، آماده‌سازی فراداده‌ها و همچنین انجام امور فنی مورد نیاز برای تراکنش میان دو محیط آموزشی و کتابخانه دیجیتال است. متأسفانه این پیشنهاد همانند سایر پیشنهادها مورد توجه قرار نگرفت و در حال حاضر به دلیل فراهم نبودن امکانات و تجهیزات لازم و پیش‌بینی نکردن این موارد از سوی مدیران و مسئولان اغلب غیرمتخصص کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌ها و همچنین پشتیبانی نکردن مسئولان بالادستی وزارت علوم، در شرایطی هستیم که امکان ارائه این نوع خدمات فراهم نیست و اعضای هیئت علمی و دانشجویان به دلیل شرایط قرنطینه خانگی و فراهم نبودن امکان استفاده از امکانات کتابخانه‌ها با دشواری روبرو هستند.
سرنخ در کتابخانه‌هاست
وی با اشاره به اینکه چه فرآیندهایی برای ارائه آموزش از سوی کتابخانه‌های دانشگاهی وجود دارد، خاطر نشان کرد: کتابخانه‌های دانشگاهی علاوه بر اینکه می‌توانند زمینه دسترسی اعضای هیئت علمی و دانشجویان را از طریق خدمات امانت مجازی به منابع اطلاعاتی مورد نیازشان فراهم کنند می‌توانند نقش مهمی را در ارائه آموزش‌های سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای ایفاء کنند. در حال حاضر با پدیده انتشار انبوه اطلاعات درست و نادرست در زمینه بیماری کرونا و سایر مسائل زندگی روبه رو هستیم. برخی از این اطلاعات نادرست می‌توانند زمینه بروز فاجعه و رخ دادن اتفاق‌های ناگوار را فراهم کنند. از کتابداران انتظار می‌رود با تهیه محتواها و ارائه آموزش‌های لازم از طریق کتابخانه‌های دیجیتال، دانش و مهارت کاربران خود را در زمینه اعتبارسنجی اطلاعات و منابع اطلاعاتی افزایش دهند.
زره‌ساز درباره کتابخانه های دیجیتال که چه کمکی می‌توانند در بهتر شدن فرآیند آموزش مجازی کنند هم گفت: امروزه مفهوم سواد اطلاعات سلامت دارای اهمیت بالائی است و ضرورت دارد تا در این زمینه آگاهی‌ها و هشدارهای لازم به جامعه داده شود. کتابداران نقش مهمی را در شکل‌گیری و مدیریت این فرایند آموزشی دارند و می‌توانند این خدمات را بدون نیاز به حضور فیزیکی در کتابخانه‌ها برنامه‌ریزی و ارائه کنند.
سرعت اینترنت مهم‌ترین مسئله
این کارشناس درباره ابزارها و فناوری‌ها مورد استفاده و شرایط بسترسازی در یکپارچه‌سازی کتابخانه دیجیتال و محیط‌های یادگیری، گفت: این نکته بسیار مهمی است که برای ارائه مؤثر خدمات مجازی نیاز است تا زمینه‌های فناورانه فراهم شود. اگر سرعت اینترنت در کشور پایین باشد و یا امکان دسترسی به خدمات اینترنتی برای همه دانشجویان و اعضای هیئت علمی فراهم نباشد، ارائه این خدمات مثمر ثمر نخواهد بود. همچنین برای راه‌اندازی خدمات کتابخانه‌های دیجیتال دانشگاهی نیز نیاز است تا نرم‌افزار مناسبی تهیه و همچنین پروتکل‌ها، فراداده‌ها و بسترهای فنی برای میانکنش‌پذیری و تعامل میان نظام‌های مختلف درنظر گرفته شوند.
وی تاکید کرد: خوشبختانه با وجود چالش‌ها، می‌توان امیدوار بود که مسائل فنی در زمان کوتاهی برطرف شود. به اعتقاد من چالش کتابخانه‌های دیجیتال در ایران در حال حاضر مسائل فنی نیست،بلکه فقدان برنامه راهبردی و همچنین برنامه‌های عملیاتی روشن و هدفمند سبب شده تا این نظام‌های اطلاعاتی مهم جنبه دکوری و تبلیغاتی صرف به خود بگیرند. امید است شرایط فعلی فرصتی شود تا زمینه برنامه‌ریزی و راه‌اندازی کتابخانه‌های دیجیتال کارآمد با استفاده از دیدگاه متخصصان و صاحب‌نظران فراهم شود و این پایگاه‌ها از خدمات آموزش مجازی دانشگاهی به نحو مؤثری پشتیبانی کنند.
نظر شما