با توجه به این نکته دستیابی به نظریه‌ها و مدل‌های جامع، منسجم و کارآمد تربیت اخلاقی بی‌گمان یکی از نیازهای اساسی کشور بوده و در سال‌های اخیر مورد توجه جدی اندیشمندان و دست‌اندرکاران تربیت کشور قرار گرفته است.
کتاب «از نظر تا عمل»، تکاپوی علمی کوچکی در راستای تحقق بخشیدن به این آرمان مقدس است. از آن جا که قرآن کریم به عنوان مهمترین کتاب هدایت انسان مملو از بحث‌های عمیق اخلاقی است و می‌تواند از یک سو درک ماهیت مسائل پیچیده اخلاقی را تسهیل کرده و از سوی دیگر ما را در دستیابی به برنامه‌های تربیت اخلاقی مؤثرتر و کارآمدتر رهنمون کند، این کتاب نیز مبتنی بر آموزه‌های قرآن کریم نگاشته شده و برای فهم بهتر آن از دیدگاه‌های مفسر بزرگ قرآن کریم، علامه سید محمدحسین طباطبایی استفاده شده است.
نقش مؤثر تربیت اخلاقی در ظهور تمدن‌های بشری
مقوله اخلاق و تربیت اخلاقی به دلیل نقش بسیاری که در تشکیل و تداوم اجتماع، ظهور تمدن‌های بشری، تنظیم امورات زندگی، آرامش و شادابی انسان در زندگی فردی و خانوادگی و حتی سلامت و امنیت اجتماعی او دارد، همواره مورد توجه غالب فلاسفه، اندیشمندان، متفکران اجتماعی و علمای اخلاق بوده است. بر همین اساس بخش قابل توجهی از برنامه‌های تربیتی جهان به تربیت اخلاقی نسل جوان جامعه اختصاص دارد.
توجه ادیان به ارتقای ساحت اخلاقی انسان
در ادیان الهی و از جمله دین مبین اسلام نیز ارتقای ساحت اخلاقی انسان به طور ویژه‌ای مورد توجه بوده است؛ از نگاه دین که فراخنای زندگی آدمی را فراتر از حصار تنگ دنیوی می‌داند. فضایل اخلاقی نه تنها وسیله‌ای برای سامان‌بخشی زندگی این جهانی بلکه زمینه‌ساز سعادت ابدی هستند.
کلام الهی؛ کامل‌ترین سخن اخلاق
در سوره شمس پس از یازده سوگند پی‌درپی، فلاح و رستگاری انسان در گرو آراستگی او به فضایل اخلاقی و سقوط و تباهی شخصیت او ناشی از آلودگی به رذایل اخلاقی عنوان شده است. همچنین در روایات، تربیت اخلاقی انسان‌ها و تحقق اخلاق فاضله به عنوان هدف مهم رسالت انبیاء مطرح شده است. از این رو یکی از بخش‌های اساسی معارف اسلامی به اخلاق اختصاص یافته و قرآن کریم آخرین کلام الهی با بشر کامل‌ترین سخن را درباره اخلاق بیان کرده است.
(1).jpg)
وجود شکاف قابل توجه میان نظر و عمل اخلاقی
در کشور ما بویژه پس از انقلاب اسلامی تلاش‌های فراوانی در ترویج و توسعه ارزش‌های اخلاقی صورت گرفته است؛ اما به رغم این تلاش‌ها هنوز اهداف مورد نظر آن گونه که شایسته است محقق نشده است. نتایج پژوهش‌های میدانی نشان می‌دهد تعداد قابل توجهی از جوانان جامعه ما با وجود اینکه ارزش‌های اخلاقی را قبول دارند در بسیاری از موارد دست به انجام اعمال غیر اخلاقی می‌زنند به علاوه آنها به نوعی این کار خود را توجیه کرده و خود را چندان گناهکار احساس نمی‌کنند. تحقیقات انجام شده نشانگر وجود شکاف قابل توجهی میان نظر و عمل اخلاقی است.
هرچند که علل گوناگونی همچون کاستی در برنامه‌های تربیتی خانواده، رسانه‌های جمعی و حتی تغییر و تحولات جهانی در تشدید کاستی‌های اخلاقی دخالت دارند، اما با توجه به نقش عظیم دستگاه تعلیم و تربیت در این زمینه می‌توان این مسئله را نشانی از ناکارآمدی نظام تربیت اخلاقی نیز دانست.
بررسی رویکردهای رایج تربیت اخلاقی در جهان و ایران
کتاب «از نظر تا عمل» در دوازده فصل نگاشته شده که فصل اول کتاب به مفهوم‌شناسی اخلاق و تربیت اخلاقی اختصاص دارد. در فصل دوم ضرورت زیست اخلاقی برای انسان با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی توجیه شده است. در فصل سوم رویکردهای رایج تربیت اخلاقی در جهان و ایران مورد بررسی قرار گرفته‌اند و نقاط قوت و ضعف آنها بحث شده است. فصل چهارم به تبیین مبانی فلسفی علامه طباطبایی در تربیت اخلاقی اختصاص یافته است.
تحلیل شکاف میان معرفت و عمل اخلاقی کاری است که در فصل پنجم انجام شده است و عوامل ایجاد این شکاف مورد بحث قرار گرفته‌اند. از فصل ششم به بعد بحث‌های نظری کم‌کم جای خود را به بحث راجع به تربیت اخلاقی می‌دهند به گونه‌ای که ابتدا در فصل ششم مؤلفه‌های اساسی تربیت اخلاقی مطرح شده‌اند. سپس در فصل هفتم، چیستی، چرایی و هدف تربیت اخلاقی به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است.
در فصل هشتم زیرساخت‌های تربیت اخلاقی معرفی شده‌اند. فصل نهم به معرفی و تبیین مراحل سه گانه تربیت اخلاقی اختصاص دارد. در فصل دهم شش منبع انگیزشی برای اخلاق مطرح شده است. در فصل یازدهم اصول تربیت اخلاقی بیان شده است و در نهایت در فصل دوازدهم الگوی نظری تربیت اخلاقی به عنوان جمع‌بندی بحث‌های کتاب معرفی شده است.
کتاب «از نظر تا عمل، طرحی برای تربیت اخلاقی از دیدگاه علامه طباطبایی(ره)»، تألیف فاطمه وجدانی در 223 صفحه، شمارگان 1000 نسخه از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) روانه بازار نشر شده است.
نظر شما