خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) خشم؛ همان حالتی که دست کم روزانه به سراغ همه ما می‌آید؛ دکتر چارلز اسپیلبرگر روانشناس که در زمینه شناخت خشم مطالعات گسترده‌ای انجام داده، معتقد است؛ «خشم حالتی عاطفی است که از نظر شدت از تحریک ملایم تا عصبانیت شدید تغییر می‌کند و مانند سایر عواطف همراه با تغییرات فیزیولوژیکی و زیست شناختی است.»
 
بنابر تعریف درج شده بروز خشم طیف گسترده‌ای دارد و هر فردی به تناسب شرایط احساسی و روانی واکنش‌‌های ویژه خود را دارد، در این میان آگاهی و دانش افراد از میزان هیجانات خود می‌تواند نقش مهمی در کنترل آن داشته باشد، حال این پرسش مطرح می‌شود که کتاب و مطالعه در میزان کنترل هیجانات به ویژه خشم چه تاثیری دارد؟ آیا می‌توان این مولفه را رویکردی مطمئن در کنترل آن دانست؟
 
در این رابطه نهاله مشتاق، نویسنده و متخصص روان‌درمانی تحلیلی بزرگسالان، در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا درباره اهمیت مطالعه در کنترل احساسات و هیجانات درونی گفت: مطالعه، یکی از راه­های دستیابی به سواد هیجانی است. هرچقدر فرد به هیجانات خود آگاهی داشته باشد و به اصطلاح سواد هیجانی بیشتری داشته باشد، بهتر می‌­تواند از تجربیات هیجانی خود استفاده کند. من به عمد از واژه کنترل برای هیجانات استفاده نمی­‌کنم و به­ جای آن استفاده از تجارب هیجانی را به­ کار می‌برم تا بر یک موضوع مهم تاکید کنم. وی افزود: عواطف انسان طیف وسیع و گسترده­ای دارد، به ندرت یک عاطفه یا هیجان به تنهایی بروز می­کند و همواره برای بروز عواطف یا تجارب هیجانی علتی وجود دارد. برخی معتقدند، کنترل هیجانات، تداعی‌کننده این است که عواطف به دو دسته خوب و بد تقسیم می­شوند و هیجانات خوب را می‌­توان رها کرد و هیجانات بد که خشم از جمله آن‌ها است، باید تحت کنترل قرار بگیرد؛ باید گفت این فرضیه غلط است. هیجانات قابل تقسیم­‌بندی به خوب و بد نیستند. آنچه مشمول خوب و بد می­‌شود، اعمالی است که متعاقب این هیجانات انجام می‌دهیم. داشتن یک حس، یا ترکیبی از احساسات، به فرد اطلاعات مهم و بی‌نظیری در مورد موقعیتی که در آن قرار گرفته می­‌دهد.
 
وی مطالعه را اولین گام در شناخت هیجانات فردی دانست و گفت: در کل کتاب و مطالعه انتخاب خوبی برای افزایش خط پایه آگاهی فرد است؛ چراکه وی  را در شناخت و بیان هیجاناتش یاری می‌کند. گاهی افراد در دل خود می­دانند چه حسی دارند اما برای بیان آن واژگان لازم را در اختیار ندارند؛ برای مثال نمی­‌دانند نام حسی که دارند، چیست یا چگونه می‌توان در مورد آن صحبت کرد. مطالعه به این بخش کمک شایان توجهی می‌کند. در واقع قهرمان‌های کتاب‌های داستان و مثال­های کتاب­های خودیاری در حوزه روانشناسی و خودشناسی، برای فرد به شکل آینه عمل می­کنند. فرد خود را در آنها پیدا می­کند، تشابهات و تفاوت­ها را می­بیند و پس از آن بهتر در مورد تجربیاتش صحبت می­کند.   
 
خشم خود را سرکوب نکنید
این پژوهشگر مطالعه را به تنهایی در امر کسب آگاهی کامل از هیجانات درونی کافی ندانست و گفت: همانگونه که پیش‌تر هم اشاره شد، مطالعه کتاب و دیگر منابع مکتوب برای افزایش سواد هیجانی لازم و مفید است، اما روان‌درمانی با فرد آموزش ­دیده به­ طور بالقوه مفیدتر از خواندن در مورد هیجانات است. چراکه خشم در بسیاری از اوقات پاسخی طبیعی به ناکامی، مانع یا سرخوردگی است و به همین دلیل، تجربه آن مهم است و اتفاقاً مهم است که به لحاظ عاطفی سرکوب نشود و به آگاهی فرد بیاید. این که بعد از آگاه شدن به آن، چه اقدامی باید صورت گیرد بستگی به بافت محیطی و ساختار شخصیتی فرد پیدا می‌کند؛ همچنین بستگی به میزان اطلاعاتی که فرد کسب کرده است هم دارد.
 
مشتاق گفت: به طور طبیعی بعضی رفتارها مناسب و بعضی دیگر نامناسب هستند. هرچقدر فرد آگاهی و پذیرندگی بیشتری به حس خود داشته باشد، گزینه‌های بیشتری برای انتخاب دارد. یعنی پاسخ از حالت واکنش اتوماتیک خارج شده و شکل سنجیده‌تری به خود می­گیرد. به این ترتیب رفتار خشم‌­آلود به نسبت علت ایجادکننده و بافت محیط، شکل­‌های متفاوتی پیدا می­‌کند. سکوت، طعنه، ابراز منطقی خشم، فریاد زدن و درگیری فیزیکی همه می‌­توانند پاسخ به تجربه خشم باشند و چه بسا در جای خود طبیعی و سالم محسوب شوند.
 
مطالعه؛ تنها راه ممکن نیست
وی درباره اهمیت مطالعه برای افرادی که در کنترل هیجانات دچار مشکل هستند، گفت: پیشنهاد من به کسانی که در زمینه هیجانات خود دچار مشکل هستند، روان‌درمانی است. مطالعه در کنار روان‌درمانی می‌­تواند کمک­‌کننده باشد. مهم است به خاطر داشته باشیم که پیدا کردن درک هیجانی یک فرآیند دو نفره است. فرد به تنهایی نمی­‌تواند دید کاملی از خود داشته باشد و در بسیاری از موارد به تنهایی نمی­‌تواند هیجانات سنگین را پردازش کند. روان‌درمان­گر به فرد امکان می‌دهد که با در میان گذاشتن تجارب هیجانی خود، نگاه دقیق­‌تری به بافت زمینه‌­ای، دلایل و شکل بروز بیرونی آن داشته باشد. فرآیند روان‌درمانی به فرد کمک می‌کند که از جایگاه واکنشی و اتوماتیک به جایگاه تصمیم­ گیرنده و انتخاب­ کننده برسد. این حرکت تغییر مهمی در کیفیت زندگی فرد ایجاد می­‌کند.
 
 و یک کتاب
مشتاق ضمن اشاره به کتاب مفیدی که در این زمینه نوشته شده است، گفت: کتاب «جنون چیست» نوشته دارین لیدر کتاب مفیدی در این زمینه است که به مبحث جذابی می‌پردازد و در درسنامه‌­ها چندان اشاره‌­ای به آن نشده است؛ اما در کار بالینی و زندگی روزمره بسیاری از افراد را درگیر می­‌کند. این پدیده جنون سفید، یا جنون روزمره نام دارد. دارین لیدر از جمله روانکاوانی است که معتقد است، جنون یا دیوانگی به طور قطع با علائم زیاد و به شکلی پر سر و صدا ظاهر نمی‌شود. تعداد افرادی که هسته‌­های روان‌­پریشی در تفکر و کاراکتر خود دارند، کم نیست؛ اما درست به همین دلیل که علائم شناخته شده جنون را نشان نمی‌دهند، اطرافیان متوجه آن نمی­‌شوند.
 
وی ادامه داد: نکته دوم مورد نظر دارین لیدر، تاکید او بر گوش دادن به افرادی است که علائم بارز روان­پریشی هذیان و توهم دارند. پیرو نگاه فروید، لیدر که یک روانکاو لکانی است، به تفصیل توضیح می­دهد که هذیان و توهم راه­های برقراری ارتباط با دنیای افراد معمولی (روان­‌رنجور) هستند. فرد روان­‌پریش، برای آن که بتواند آشفتگی درونی و حتی تاریخچه رنج­‌های خود را با دیگران درمیان بگذارد، متوسل به هذیان و توهم می­‌شود. به همین دلیل، لیدر با استفاده گسترده از دارو و تکیه به طبقه­‌بندی‌­های تشخیصی مخالف است و در عوض، دست‌­اندرکاران سلامت روان را تشویق می­‌کند به این که با فرد روان­‌پریش به گفت‌وگو بنشینند. او معتقد است به­ جای فکر کردن به معیارهای تشخیصی و فشار به گنجاندن بیمار در یکی از طبقه­‌بندی­‌ها، صحبت کردن با بیمار به فهم علت و مسیر شکل گرفتن علائم کمک می­‌کند.