این روزها از چین زیاد صحبت می‌شود. این پرجمعیت‌‌ترین کشور جهان تا اواخر دهه ١٩٧٠ میلادی کشوری منزوی بود. با تصمیم نخبگانِ حزب حاکم کمونیست چین در پایان این دهه و ارتقای مقام و موقعیت حزبی و سیاسی دِنگ شیائو پینگ، چینگام در راه جاده‌ای گذاشت که طی کمتر از نیم قرن آن را به یکی از ابرقدرت‌های اقتصادی جهان تبدیل کرد. اما آیا چین میتواند، آن‌گونه که برخی از کارشناسان و صاحبنظران اقتصاد سیاسی جهان می‌‌گویند، در ادامه این پیشرفت، بر قرن ٢١ام سیطره یابد؟
آیا میتواند آمریکا، این یگانه ابرقدرت اقتصادی، نظامی و سیاسی جهان، را پشت سر گذارد و شکوه باستانی درخشان خود را تکرار کند؟ آیا چنین هدفی با توجه به مختصات و ویژگی‌های اقتصادی- جغرافیایی- سیاسی- جمعیتی و نیز شرایط زیست‌محیطی چین تحقق‌‌پذیر است؟ نویسنده کتاب، جاناتان فنبی، که یک چینشناس شناخته‌‌شده بین‌المللی است، بر آن است تا در این کتاب کم‌حجم و فشرده با ارائه دلایل و شواهد نشان دهد که چین نه میتواند و نه می‌خواهد که به چنین هدفی دست یابد.
تاریخ همواره یک مساله فریبنده در چین بوده زیرا با الزامات سیاسی قدرتمندان شکل گرفته است. تصویر یک عصر امپراتوری باشکوه بایست با واقعیت‌های کمتر شکوهمند تعدیل می‌شد: تفرقه مکرر؛ جنگ‌های داخلی؛ سرنگونی خشونت‌بار حاکمان؛ حملات نظامی ناگهانی که منجر به تشکیل دو دودمان خارجی شد؛ فجایع طبیعی؛ خودداری از پذیرش مدرانیزاسیون در قرن نوزدهم؛ و تحقیر شدن به دست ژاپنی‌ها. قرن بعدی بینوایی بیشتری به دنبال آورد: یک دهه هرج و مرج جنگ‌سالاران در سراسر کشور پس از سقوط امپراتوری؛ حکومت ضعیف ملی و عمدتا ارتجاعی؛ حملات اشغالگرانه جدید ژاپن از سال 1931 تا 1945؛ خسارات انبوه به شکل مرگ و ویرانی؛ چهار سال جنگ داخلی؛ و سپس زخم‌های دوران مائو از سال 1949 تا 1976 که نقطه اوج آن قحطی منجر به مرگ بیش از 40 میلیون تن شد، که عمدتا ناشی از سیاست‌های دولت و خرابکاری و ناشی‌گری بود.
کتاب «آیا چین بر قرن 21 ام سیطره خواهد یافت؟» در پنج بخش به رویای چین، بهای سیاست، دام توسعه متوسط، چرایی‌ها و چین بر قرن 21 ام سیطره نخواهد یافت پرداخته شده است. انتشار این کتاب در این روزها که دنیا درگیر ویروس ناشناخته‌ای از سرزمین چین است و ادعاها و اما و اگرهای بسیاری درباره سرمنشا این ویروس و تاثیراتی که میتواند بر قدرت اقتصادی چین و مسیری که پیش رو دارد، بگذارد، به گوش می‌رسد جالب توجه است.
این کتاب چند سالی پیش از همه‌گیری ویروس کرونا یا دقیق‌تر، کووید 19 در این کشور و سرایت آن به سراسر جهان نوشته شده است و معلوم نیست که پیامدهای این بیماری ناشناخته و مرموز، که هنوز راه درمانی برایش یافت نشده است، چگونه و تا چه اندازه بر روند پیشرفت شتابان چین در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی و... تأثیر مثبت یا منفی می‌گذارد.
این کتاب برعکس این را مسلم می‌‌گیرد که هرچند رشد و ظهور جمهوری خلق چین در صحنه جهانی فوق‌العاده بوده است تاثیر مجموعه‌ای از عوامل جزمی پیشرفت آن را محدود خواهد کرد، عواملی که برخی جدید و بعضی ریشه در گذشته دور دارند. اما این بدان معنا نیست که چین فر خواهد پاشید. پیش‌بینی فروپاشی آن که از آغاز این قرن به گوش می‌رسد غلط از آب درآمده و همچنان غلط خواهد بود. این کشور سرمایه و ظرفیت‌های باقیمانده بسیاری برای رشد و تحقق آن دارد. کاست حاکم بر آن همه آنچه را در اختیار دارد به کار خواهد گرفت تا از دردسر جلوگیری و تفوق خود را حفظ کند. نگرشی کوتاه‌مدت که ریشه در بسیاری از دشواری‌هایی دارد که دولت شی را احاطه کرده است.
در بخش چین بر قرن 21ام سیطره نخواهد داشت می‌خوانیم: «چالش‌های رویاروی چین برای کشوری که این قدر سریع تا این جا رسیده است کاملا طبیعی‌اند، اما آنها حجتی محکم در مقابل نادیده گرفته شدن از سوی چین شیدایانی پیش می‌نهند که مدعی آمیزه‌ای از امتیازهای برخورداری از تمدن باستانی و ارقام سردستی تولید ناخالص داخلی‌اند. آینده چین طیفی از عوامل کوچک اما مهم را دربرمی‌گیرد. چنان‌که رئیس یکی از شرکت‌های بزرگ در مالکیت دولت در خلوت متذکر شد، گرفتاری این است که همه چیز چنان از سوی حکومت حزبی در هم تنیده شده که اگر یک بخش مختل شود، خطر بازتاب آن در سراسر سیستم پخش می‌شود. به این می‌توان این را افزود که فیوزها نیز بسیار گسترده است.
نتیجه‌گیری از سه دهه اخیر گمراه‌کننده است زیرا سادگی نسبی نخستین مرحله رشد اقتصادی و پیچیدگی فزاینده دومین دور را در نظر نمی‌گیرد. همچنین فرض را بر این می‌گذارد که پکن خواهان سلطه است و ایالات متحده وارد دوران افول خود شده است اما همچنان که لی کو آن یوی سنگاپوری متذکر شد، «چینی‌ها شتابی برای گرفتن جای آمریکا به عنوان قدرت اول جهان و حمل باری را ندارند که بخش و جزئی از آن موقعیت است.
کتاب «آیا چین بر قرن 1ام سیطره خواهد یافت؟» نوشته جاناتان فنبی با ترجمه شهریار خواجیان در 120 صفحه شمارگان 1100 نسخه و بهای 16 هزار تومان از سوی نشر ققنوس منتشر شد.
نظر شما