به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، چند سالی‌ست روز هجدهم تیرماه، یعنی روز کوچ مهدی آذریزدی، از چهره‌های پیشکسوت بازنویسی آثار کهن در حوزه کودک و نوجوان، به عنوان روز ملی ادبیات کودک و نوجوان انتخاب شده است. وقتی روزی در تقویم ملی کشورمان به موضوعی خاص اختصاص می‌یابد به این معنی است که آن موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. اما در کشور ما چقدر به کیفیت و رشد ادبیات کودک و نوجوان و دغدغه‌های پدیدآورندگان این حوزه بها داده می‌شود؟ براین اساس به سراغ برخی پدیدآورندگان و دست‌اندرکاران ادبیات کودک و نوجوان،‌ رفته‌ایم تا در این روز دغدغه‌هایشان را منعکس کنیم.
 
نهادهای ادبیات کودک جزیره‌های پراکنده بی‌صدا هستند
شهرام اقبال‌زاده، از نویسندگان مترجمان و پژوهشگران ادبیات کودک و نوجوان، می‌گوید: وضعیت ادبیات کودک که از کل ادبیات و فرهنگ جدا نیست و در شرایطی که بچه‌ها خانه‌نشین شدند و تحرک از آن‌ها گرفته شده، ای کاش برای آن‌ها امکاناتی فراهم می‌کردیم تا بتوانند از ادبیات، هنر و موسیقی و فیلم و انیمیشن کودک استفاده کنند. همه می‌دانند که وضعیت به‌گونه‌ای شده که خانواده‌های متوسط جامعه، حتی نمی‌توانند اجاره خانه بدهند، چه برسد به اینکه برای بچه‌های‌شان کتاب بخرند. این وضعیت با تحریم‌ها و بحران فراگیر کرونا بدتر هم شده است.
 
وی در ادامه می‌افزاید: با اینکه سال‌هاست برای هیات مدیره انجمن نویسندگان داوطلب نشدم امسال می‌خواهم داوطلب شوم و طرحی را که قبلا در زمینه تاسیس بنیاد ملی کودکی ارائه دادم، اگر انتخاب شوم، پیگیری کنم چون کودکان صدا ندارند و نهادهای موجود هم جزیره‌های پراکنده بی‌صدایی هستند که به صورت جداگانه و پراکنده کاری با وجود کارهای ارزنده‌ای که انجام داده‌اند، از نظر حقوقی برای کودکان نتوانسته‌اند، کاری چشمگیر انجام دهند، نهادهای دولتی هم مانند فراکسیون کودکی در مجلس که بود و نبودش فرقی ندارد.
اقبال‌زاده با تاکید براینکه اهالی ادبیات کودک و نهادهای مدنی کودکی این حوزه باید همسو شوند تا بتوانیم قوانین را در آموزش و پرورش و صدا و سیما تحت تاثیر قرار دهیم تا بیش از پیش به این موضوع بپردازند، یادآوری می‌کند: امروزه بچه‌های این کشور، دلبستگی زیادی به فرهنگ و کشور و آب و خاکش ندارند، مدارس و تئاترهای کودک هم تعطیل شده و جامعه افسرده است. آقای کلانتری هم با همه شعار های غلاظ و شاد زیست محیطی، مدارس طبیعت را به بهانه‌های واهی تعطیل کرد. درحالی‌که فرهنگ و هنر و ادبیات باید همبستگی ایجاد و دل‌ها را شاد کند. دلم برای بچه‌ها می‌سوزد، آن‌ها بین دو سنگ آسیاب یعنی فردی مانند ترامپ و سیاست‌های داخلی نادرست، گیر افتاده‌اند. در این شرایط باید در سیاست‌های فرهنگی کلان بازنگری جدی و جدیدی انجام شود.
 

حال «پدیدآورنده - کتاب – مخاطب» تعریفی ندارد
شکوه حاج‌نصرالله، نویسنده و پژوهشگر حوزه ادبیات کودک و نوجوان و از اعضای شورای کتاب کودک، نیز در این باره می‌گوید: به نظر من کتاب کودک یک سناریوی سه وجهی است شامل پدیدآورندگان (نویسنده ، شاعر، تصویرگر، ویراستار، ناشر) و اثر و مخاطب. از وجه اول؛ پدیدآورندگان شروع می‌کنم. در این شرایط اجتماعی و اقتصادی چقدر از این پدیدآورندگان حمایت می‌شود؟ اولین حمایت این است که در این آشفته بازار ناشر به راحتی به کاغذ دسترسی داشته باشد و آماده چاپ آثار باشد. دومین حمایت این است که به دغدغه‌های صنفی و حرفه‌ای پدیدآورندگان که امروز ده‌ها برابر شده است، توجه شود. نویسنده و شاعر و تصویرگر در این تنگنای اقتصادی که از گذشته برای او وجود داشته است، چگونه اثری هنرمندانه خلق کنند؟ چه امکانی در این شرایطی که کرونا شیوع پیدا کرده برای دسترسی مخاطب کودک و نوجوان به اوقات فراغت شادی بخش و سازنده از جمله کتاب مهیا شده است؟
 
وی در ادامه می‌افزاید: برای اینکه حال و روزگار «پدیدآورنده - کتاب- مخاطب» خوب باشد  لازم است ردیف خاصی در برنامه‌ریزی‌های کلان برایش تعریف شود. در حالی که نه امروز و نه هیچ زمان دیگر این مهم  رخ نداد. امروز، روز ادبیات کودک است اما حال و روزگار «پدیدآورنده - کتاب – مخاطب» تعریفی ندارد.
کودکان را جدی بگیریم 
محمدرضا شمس، نویسنده، منتقد ادبی و پژوهشگر کتاب‌های کودک و نوجوان، نیز می‌گوید: وقتی می‌خواهیم درباره ادبیات کودک و نوجوان صحبت کنیم ابتدا باید آن را جدی بگیریم و کودک را به عنوان یک انسان کامل در یک مقطع سنی خاص در نظر بگیریم و از استفاده از جملات تحقیرآمیز در گفت‌وگو با کودک بپرهیزیم و این مساله هم باید از سوی والدین و مربیان و معلمان لحاظ شود هم در کتاب‌ها و رسانه‌ها. دوم اینکه دوران کودکی بچه‌ها را از آن‌ها نگیریم و سعی نکنیم سریع آن‌ها را بزرگ کنیم. کودکان برای اینکه خلاقیت‌های لازم برای رهبری و مدیریت داشته باشند باید دوره کودکی را گذرانده باشند. نباید کودکان را مجبور کنیم وقتشان را در کلاس‌های آموزشی مختلف بگذرانند. از سویی باید توجه داشت کار کردن کودکان سبب عقب‌افتادگی هر ملت و کشوری می‌شود زیرا آن‌ها باید در آینده، کشور را مدیریت کنند و اگر کودکی نکرده باشند، نمی‌توانند خلاقیت کاری داشته باشند. باید به کودکان اجازه دهیم، تخیل کنند و دنیای خودشان را بسازند. اما متاسفانه بسیاری از والدین و معلمان توجهی به این موضوع نمی‌کنند.

نهادهای دولتی به پدیدآورندگان رسیدگی کنند
این نویسنده در ادامه به وضعیت ادبیات کودک و نوجوان اشاره می‌کند و خطاب به نویسندگان می‌گوید: مهم‌ترین مساله این است که ما نویسندگان کودک و نوجوان، باید برای نوشتن ابزار کارمان را بشناسیم. مثلا باید بدانیم قصه تصویری چیست؟  قصه مصور چیست؟ هرکدام از آن‌ها چه ویژگی‌هایی دارند؟ چه تفاوت‌هایی دارند؟ انواع کتاب‌های کودک چیست؟ ژانرهای مناسب کودکان چه ژانرهایی هستند؟ و ... علاوه بر نویسندگان، ناشران هم به عنوان افرادی که کتاب کودک و نوجوان تولید می‌کند این آگاهی و اطلاعات را داشته باشند. الان وضعیت به‌گونه‌ای است که با کمبود کتاب‌های تصویری برای کودکان  مواجهیم. کتاب تصویری بی‌کلام هم به ندرت تولید می‌شود. کتاب حمام، کالاسکه‌ای و ... نداریم. درحالی‌که ناشران باید انواع کتاب‌ها را در اختیار کودکان و نوجوانان قرار دهند.
 
شمس در پایان سخنانش از نهادهای دولتی درخواست کرد رسیدگی بیشتری به نویسنده‌ها و مترجمان کنند و شرایط لازم را برای چاپ آثار این حوزه فراهم کنند تا کتاب‌ها چاپ شود و ارزان‌تر به دست مخاطب برسد و در سبد خانوار جای گیرد نه اینکه حذف شود.
مخاطب ادبیات کودک و نوجوان فقط بچه‌ها نیستند
پروین علیپور، نویسنده و مترجم پیشکسوت کتاب‌های کودک و نوجوان نیز می‌گوید: از اینکه می‌بینم باوجود تغییراتی که به خاطر کرونا در زندگی همه در دنیا رخ داده، هنوز انتشاراتی‌هایی خوب، فعالیت می‌کنند خیلی خوشحالم مخصوصا وقتی می‌بینم کار تبلیغاتی‌شان بیشتر از قبل شده. البته وقتی می‌بینم برخی ناشران چاپ کتاب‌های کودک و نوجوان با موضوعات مختلف را کنار گذاشته‌اند و بیشتر کتاب‌های مذهبی سفارشی چاپ می‌کنند، خوشحال نیستم. چون وقتی کتابی فرمایشی و سفارشی باشد کتاب خوبی نمی‌شود. اگر نویسنده‌ای کار سفارشی انجام می‌دهد، باید از خودش خلاقیت نشان دهد و حرف نو و تازه‌ای داشته باشد و سخنش نامکرر بوده و حرف جدید ناگفته‌ای را بنویسد.
 
وی در ادامه از اختصاص روزی به ادبیات کودک و نوجوان ابراز خرسندی می‌کند و می‌گوید: من به عنوان یکی از اعضای خانواده ادبیات کودک و نوجوان برای ادبیات کودک و نوجوان ارزش زیادی قائلم و معتقدم مخاطب ادبیات کودک و نوجوان فقط بچه‌ها نیستند. بزرگسالان، معلمان، مشاوران، روان‌شناسان کودک و والدین هم باید این کتاب‌ها را بخوانند زیرا ادبیات کودک و نوجوان برای بزرگترها، خواندنی و جذاب است و از آن لذت می‌برند. از سویی انجام این کار لازم است چون ما را با عواطف کودکان و دنیای آن‌ها بیشتر آشنا می‌کند و به ما کمک می‌کند تا بدانیم ذوق و سلیقه بچه‌های این روزگار چگونه است. برخلاف ادبیات بزرگسال که هیچ‌وقت مطالعه‌‌اش را به بچه‌ها توصیه نمی‌کنم و معتقدم بچه‌ها بهتر است آثاری را نخوانند که مناسب گروه سنی‌شان نیست.
امسال باید برای ادبیات کودک عزادار باشیم
سحر ترهنده، مترجم، داور دو دوره جایزه هانس کریستین اندرسن، مسئول کمیته بین‌الملل شورای کتاب کودک و مدیر بخش کتاب‌های کودک انتشارات فاطمی نیز این درباره می‌گوید: من اساسا به چند دلیل با تعیین سال‌مرگ یک نویسنده به عنوان روز ملی کودکان و نوجوانان مخالفم.

نخست اینکه انتخاب سال‌مرگ یک نویسنده برای جشن گرفتن روز ملی ادبیات کودک و نوجوان پدیده عجیب و غریبی است چگونه می‌توان در روز فوت یک نویسنده کودک، برای ادبیات کودک جشن گرفت؟ موضوع بعدی این است که این روز، یعنی هجدهم تیرماه، زمان بسیار نامناسبی برای برگزاری مراسم‌ روز ملی ادبیات کودک در مدارس و ارتباط نویسندگان این حوزه با مخاطبانشان است چون دقیقا مصادف با زمانی است که همه مدارس تعطیل‌است و جشنی در مدارس گرفته نمی‌شود و نویسندگان نمی‌توانند با مخاطبانشان ارتباط برقرار کنند.
 
وی در ادامه می‌افزاید: روز ملی که برای ادبیات کودک و نوجوان انتخاب شده، بسیار سهل‌انگارانه و با بی‌سلیقگی بوده. و با وجود بدنه نحیفی که ادبیات کودک و نوجوان دارد و مورد بی‌توجهی قرار گرفته روز ملی‌اش هم به‌گونه‌ای انتخاب شده که باز هم مورد توجه قرار نمی‌گیرد و این دلایل سبب شده روز ملی ادبیات کودک و نوجوان شادی به دل ما نیاورد.
 
کرونا آسیب‌پذیری بدنه تولید و نشر ادبیات کودک و نوجوان را بیش از پیش نمایان کرد
ترهنده در ادامه به شیوع ویروس کرونا و صدمه‌ای که به بدنه نشر کودک و نوجوان وارد شده، اشاره می‌کند و می‌گوید: صنعت نشر در چند سال اخیر مخصوصا سال 98 دستخوش بحران‌های بسیار شده است و تحریم‌های سنگین واردات کاغذ را محدود کرده و از سویی دیگر بالا رفتن قیمت ارز، سبب بالا رفتن قیمت کاغذ و در نهایت افزایش سه یا چهار برابری قیمت کتاب‌ها و پایین آمدن 50 درصدی تولید کتاب شده است و متاسفانه بیشترین صدمه هم به کتاب‌های گروه سنی کودک و کتاب‌های تصویری وارد شده است. زیرا کاغذ لازم برای تولید این کتاب‌ها یعنی کاغذ گلاسه گران‌تر است و در شرایط اقتصادی دشوار امروز مخاطب چگونه می‌تواند کتاب را در سبد خانوار قرار دهد؟ از سویی باوجود مشکلاتی مانند بالارفتن قیمت کاغذ، برگزار نشدن نمایشگاه کتاب، پایین آمدن تعداد کتاب‌های چاپی، پایین آمدن قدرت خرید مردم، پایین بودن درآمد نویسندگان و مترجمان و بیکاری آن‌ها، در حال حاضر دورنمای روشنی برای ادبیات کودک و نوجوان وجود ندارد.
 
ترهنده با بیان اینکه کرونا نحیفی و آسیب‌پذیری بدنه تولید و نشر ادبیات کودک و نوجوان را بیش از پیش نمایان کرده، می‌گوید: براین اساس امسال روز ملی ادبیات کودک و نوجوان باید عزادار باشیم چون آینده خیلی روشنی نمی‌شود برایش تصور کرد مگر اینکه اتفاقات جدی بیفتد و توجه سیاست‌گذاران به کتاب کودک بیشتر شود.
تعداد نویسندگان جوان در حوزه کودک کاهش یافته است
مصطفی خرامان از نویسندگان باسابقه ادبیات کودک و نوجوان و مدرس داستان‌نویسی، نیز در این باره می‌گوید: یکی از نکات قابل توجه و معضلات در حوزه ادبیات کودک و نوجوان این است که تقریبا دیگر کسی در این حوزه کار نمی‌کند. قبلا تصور بر این بود که می‌رویم یک کتاب 400 -500 کلمه‌ای برای کودکان می‌نویسیم و می‌شویم نویسنده ادبیات کودک و نوجوان. اما وقتی شروع به نوشتن می‌کردند متوجه می‌شدند که نوشتن یک داستان 400-500 کلمه‌ای برای کودکان خیلی سخت است. اما حالا دیگر کسی به سراغ این حوزه نمی‌آید و اگر فهرستی از نویسندگان این حوزه تهیه کنیم می‌بینیم تعداد نویسندگان جوان خیلی کمتر است نسبت به نویسندگان مسن‌تر.
 
این منتقد ادبی می‌افزاید: در این دوره با وجود عواملی مانند شیوع ویروس کرونا، بیکاری و وضعیت نشر نویسندگان چگونه باید اموراتشان را بگذرانند؟ چه کسی به این موضوعات فکر کرده؟ البته در همه حوزه‌ها وضعیت همین است اما کار در حوزه نوشتن خیلی سخت‌تر شده و به همین دلیل افرادی که پیش از این تا نصفه راه آمده‌اند هم کار را رها کرده رفته‌اند. علیرغم اینکه ما همه تلاشمان را می‌کینم و جلسات آن‌لاین داستان‌نویسی و ... می‌گذاریم، خیلی‌ها رفته‌اند و بعد از برگشتن به دوره عادی، قطعا برگرداندن دوباره این افراد کار سختی است.