خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- ابوالفضل هادی‌منش؛‌ نویسنده، پژوهشگر و مدرس حوزه: «قمقام زخار و صمصام بتار» به معنی «دریای آکنده و شمشیر برنده»، مقتلی فارسی نوشته معتمدالدوله، فرهادمیرزا پسر عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه قاجار است. این کتاب به تفصیل، به شرح احوال امام حسین(ع) اعم از بیان حوادث و وقایع زمان تولد تا شهادت حضرت پرداخته و در سال 1303 قمری نگارش یافته است. نویسنده با نثر خاص دوره قاجار به قرائت روایی و تاریخی واقعه کربلا پرداخته است. این کتاب به‌تازگی از سوی اینجانب به نثر امروزی بازنویسی و تحقیق و تخریج مصادر شده است.
 
مدت‌ها بود بنا داشتم مقتلی جامع و کامل برای واقعه عظیم عاشورا بنویسم و نام آن را مقتل مستند بگذارم و صرفا مطالبی را در آن بیاورم که از هر حیث، کامل و معتبر باشد اما هربار به بهانه‌ای این کار، عقب می‌افتاد و گاهی هم وقتی برخی آثار و تالیفات وزین و فاخر را در این عرصه می‌دیدم، انگیزه نگارش اثری جدید، کمرنگ می‌شد یا از دست می‌رفت زیرا با وجود آن آثار، ضرورت انجام کاری دیگر، کمتر ضروری می‌نُمود تا اینکه در جلسه‌ای که خدمت تنی چند از اساتید مبرز تاریخ بودم، سخن از این اثر ارزشمند به میان آمد که دارای تمایزهای گوناگونی است.
 
زمانی انگیزه‌ام برای این کار بیشتر شد که شنیدم حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی از مراجع عظام تقلید، این کتاب را برترین مقتل شیعه خوانده‌اند. از همین‌رو انجام کار روی این مقتل را شروع کردم. بازنویسی این کتاب  حدود سه سال طول کشید و خوشحالم که یک‌بار دیگر، واقعه عاشورا حداقل برای خودم بازخوانی شد و تمام رویدادها و گزارش‌های آن مرور گردید.
 
در یک تقسیم‌بندی کلی، علاوه بر کتاب‌های عمومی مربوط به تاریخ و ادب همچون دیوان اشعار چندگونه نوشتار درباره قیام کربلا به چشم می‌خورد که فهرست‌وار عبارتند از: کتاب‌های مقتل از نویسندگانی چون ابومخنف، نهاوندی، ثقفی، ابن نباته، ابن نعمه و... که حداقل به زبان عربی و فارسی حدود 48 مقتل، شناسایی شده و به‌طور قطع چنانچه تفحصی همه‌جانبه صورت گیرد، تعداد آن بیش از این خواهد بود. با این‌همه، یکی از پرآوازه‌ترین کتاب‌های تألیفی در قرون اخیر، کتاب «قمقام زخار و صمصام بتار» است که از آن با عنوان مقتلی کامل، شایسته و معتبر تعبیر کرده‌اند. این مجموعه با آن که نزدیک به یک و نیم قرن از تألیف آن می‌گذرد، همچنان تازگی مضامین و انسجام مطالب و استحکام تألیف به ضمیمه اطلاعات گسترده و سودمند در آن به چشم می‌خورد.
 
فرهاد میرزا عموی ناصرالدین شاه، فرزند عباس میرزا و نوه فتحعلی‌شاه قاجار است. او فردی دانشمند، شاعر، نویسنده و حاکمی متدین و باکفایت در عصر قاجار بود که تاریخ از کارنامه سیاسی و علمی او، در مجموع، قضاوتی مثبت دارد. نویسنده کتاب، از جمله افرادی است که او را صاحب شمشیر و قلم و از مفاخر رجال عصر دانسته‌اند. او پسر پانزدهم عباس میرزا نایب السلطنه، عموی ناصرالدین شاه، مردی فاضل و حاکمی مقتدر و ثروتمند بوده و از شاگردان قائم مقام فراهانی بوده است. درباره‌اش نوشته‌اند: «فرهاد میرزا، دست‌پرورده ادب، علم، سیاست، فضیلت، کتاب‌دوست و ادب‌دوست بار آمد. همچنین وی را مردی سیاسی و ادیب به شمار آورده‌اند که خدمات دینی بسیار شایسته به کشور اسلام کرد.
 
جناب فرهاد میرزا در نگارش این اثر، تلاش کرده از منابع معتبر شیعه و سنی تمثیل‌های فارسی و عربی استفاده کرده. او در برخی موارد، به نقد تاریخی هم پرداخته و جریاناتی مانند قیام توابین و مختار را به طور مفصل آورده است. اهم مباحث این کتاب عبارت است از: جلوگیری از نشر فضایل اهل بیت (ع) توسط خلفا بویژه معاویه، اخبار و احادیث ولادت امام حسین (ع)، تأویل آیات مربوط به شهادت امام حسین (ع)، اخبار پیامبر و امامان (ع) از  شهادت امام حسین (ع)، کشته شدن حجر بن عَدی و عمرو بن حمق خزاعی، خروج امام از مکه، ورود ایشان به کربلا، رویارویی سپاه امام حسین (ع) با سپاه کوفه، شهادت امام و پاره‌ای از موعظه‌ها و خطبه‌های امام، قیام توابین و قیام مختار و...همچنین نویسنده قصایدی را درباره امام حسین (ع) از سید حمیری، َفَرَزدق، سلیمان بن بتّه، نجاشی، هند بنت زید انصاری، طرماح بن عدی و... در خلال مباحث تاریخی آورده است.
 
از نقاط قوت کتاب می‌توان به مواردی همچون استفاده فراوان و مستمر از منابع معتبر اهل سنت و شیعه، اهتمام نویسنده به نقد و تحلیل برخی از نقل‌های تاریخی، انصاف نویسنده در نقد و تحلیل‌ها و دوری از جانبداری، رعایت امانت در نقل‌ها، جامعیت مطالب از آغاز زندگانی امام حسین (ع) تا رویدادهای پس از شهادت، پرهیز از اطناب و جذاب‌سازی مطالب با ذکر اشعار و مثل‌ها اشاره کرد.
 
اما مشکل اصلی این کتاب در روزگار ما، عدم ارتباط گیری مخاطب با نثر مغلق و سنگین بلکه ادبی آن است که این، ویژگی متون دوره قاجار است و به آن متن متکلّف می‌گویند. این تکلف سبب می‌شود کتاب مهجور بماند و محتوای ارزنده آن در دسترس قرار نگیرد. لذا اولین فعالیتم روی این کتاب که به اشاره اساتید معظم نیز بود، بازنویسی آن به متن روان امروزی بود که شکر خدا به انجام رسید.
 
خدا را شکر می‌کنم که موفق شدم حماسه عارفانه عاشورا را به قلم خودم برای مخاطبان به نثر روان امروزی، بازگردانی کنم. هر چند که موریم در محضر سلیمان کربلا. این را از صمیم قلب عرض می‌کنم؛ هرچند این‌گونه کارهای متن‌پژوهی و نسخه‌پژوهی و... بسیار زمان‌بر است و حوصله می‌خواهد و حتی شاید انجامش ازنظر برخی، ضروری نباشد، اما من با اینکه چند اثر درباره واقعه عاشورا دارم، با افتخار می‌گویم که تا زنده هستم از عاشورا خواهم نوشت.
 
با توجه به بیانات علما و جایگاه ویژه این کتاب، همچنین عدم طبعی آراسته و متناسب با محتوای ارزشمند آن، تصمیم گرفتم تا این اثر را با اشارت و مشورت اساتید خودم، حضرت آیت‌الله یوسفی غروی و نیز حضرت حجت‌الاسلام استاد مهدی پیشوایی، بازنویسی و تحقیق کنم. ویژگی‌هایی که بازنویسی و تحقیق این اثر دارد را می‌توان در این موارد خلاصه کرد: بازنویسی متن متکلف آن به نثر روان امروزی جهت دسترسی آسان به محتوای کتاب؛ تحقیق مطالب از منابع متعدد (فراتر از منابع اصلی خود اثر) و ارجاع به صورت پاورقی؛ ترجمه متون عربی کتاب؛ حذف حشوها و مطالب زاید و غیرضروری برای مخاطب امروزی مانند توضیح درخصوص واژه‌ها که معمول متون قدیمی بوده است.

همچنین مفتخرم که استادم حضرت آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی نیز روی این کتاب تقریظی عنایت فرمودند و نشست نقد و رونمایی آن هم با سخنرانی معظم له و استاد پیشوایی در قم برگزار خواهد شد. امیدواریم که این تلاش های اندک را از ما بپذیرند و این کتاب در دسترس مردم به‌ویژه مادحان و واعظان خصوصا در ایام محرم قرار گیرد. خطاب به محضر آن حضرات معصوم و انوار پاک با افتقار و انقیاد عرضه می‌داریم: «از رهگذر خاک سر کوی شما بود / هر نافه که در دست نسیم سحر افتاد».