خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) مجموعه «خواست خداوند محقق می‌شود» اثری است در بیان «نه‌گانه ایرانی» و ریشه‌های رویکردی در شخصیت‌شناسی با عنوان انیاگرام که طی چند دهه اخیر به طور چشم‌گیری افزایش یافته و جوامع غربی را در بر گرفته است. ریشه‌های اصیل آیین کهن فتوت و جوانمردی که در فرهنگ شرق و به ویژه اندیشمندان ایرانی است. آیینی کهن الگو که با درکی از نیاز انسان عصر کنونی با بهره‌مندی از دانش روانشناسی تربیتی، اخلاق و عرفان به روز شده است. 

این کتاب که به قلم لاله بختیار و با مقدمه سید حسن نصر منتشر شده با ترجمه بهنام رشیدی و ویراستاری علمی مهشید رضوی رضوانی از سوی نشر ماهریس در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. با مهشید رضوی رضوانی به بهانه انتشار این کتاب گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید: 

آنچه که این کتاب قصد دارد به مخاطب ایرانی معرفی کند، شاخه‌ای از شخصیت‌شناسی برای انسان تحت عنوان اناگرام است. لطفا درباره این دانش، روش‌شناسی و شاخصه‌های اصلی آن توضیحاتی ارائه دهید؟
«کتاب خواست خداوند محقق می شود» در واقع  بهبود و تحول در مسیر تربیت هر شخصیت با هر تیپ شخصیتی است. مجموعه سه جلدی خواست خداوند محقق می‌شود که دو جلد آن توسط انتشارات ماهریس منتشر شده است، در واقع بیانگر ریشه‌های دانشی با عنوان انیاگرام یا همان مصطلح به اناگرام است. این دانش مبانی اصلی دانش انیاگرام است که در طول چند دهه تغییرات صورت گرفته به حوزه روانشناسی وارد شده است. با توجه بر تفاوت‌های قابل توجهی که در این مجموعه با سایر کتاب‌های انیاگرام وجود دارد در واقع مبانی شناخت شخصیت انسان بر پایه دانش علم نفس و تربیتی هدفمندانه است. از این رو در این دانش در ایران با عنوان نه گانه ایرانی معرفی می‌شود.

دانش اناگرام با توجه به اینکه پایه‌‌های معرفتی آن در دانش روان‌شناسی بنا شده چگونه می‌تواند ریشه در عرفان و تصوف داشته باشد و با آن ارتباط بگیرد؟
در حال حاضر دانش انیاگرام در حوزه‌های مختلف روانشناسی همچون مشاوره و راهنمایی، سازمانی تا سایر علوم انسانی مطرح است. اما همه محققین و مدرسین انیاگرام متفق القول پذیرفته‌اند که این دانش دارای ریشه‌ای کهن در تمدن‌های باستانی مبتنی بر فضایل و رذایل اخلاقی و در مسیر تربیت انسان بوده است. علاوه بر دکتر لاله بختیار، سایر مدرسینی چون هادسون و ریسو هم در این مسیر تاریخی انیاگرام به نقش حکما و علما و عرفای اسلامی هم توجه داده‌اند. خواجه نصیرالدین طوسی یکی از این علماست که به تکمیل و جامعیت بخشیدن این دانش مبادرت ورزید و پس از او بود که لوگوی امروزی انیاگرام را ما شاهد هستیم؛ گرچه دکتر بختیار نماد نه گانه را که صورت کاملتر و جامع تری از لوگوی انیاگرام است را به تصویر کشیده است.

کتاب حاضر به نمادهای نه‌گانه اشاره می‌کند لطفا درباره این نمادها توضیح دهید و اینکه اساسا چه متفکران برجسته ایرانی در این دانش حرفی برای گفتن داشته‌اند؟
در  این مجموعه نه مکان یا نه نقطه بر روی نماد نه گانه قرار دارد که در واقع همان نقاطی هستند که نه تیپ‌ شخصیتی انیاگرام قرار دارد. اما علاوه بر ویژگی‌های شخصیتی مثبت و منفی در افراد که در هر یک از این نقاط قرار دارد، ما در  دانش نه گانه متوجه موقعیت حالات نفسانی در خود خواهیم شد و دکتر بختیار  به عنوان محقق، مترجم قرآن و مولف که دارای نگاهی بین رشته‌ای در معارف اسلامی و روانشناسی هستند، به خوبی از اندیشه‌های حکمایی چون امام محمد غزالی، ابن سینا، محمد مهدی نراقی، احمد نراقی،  ابن مسکویه و  سایرین و به ویژه خواجه نصیر الدین طوسی بهره‌مند شده و با بهره‌مندی از دانش این حکما به تهیه و تکمیل نماد نه گانه و نقش سایر علوم ارزشمند دیگر در فرهنگ ما می‌پردازد. به طوری که او به خوبی نشان می‌دهد که موضوع فضایل و رذایل در این دانش پیش از خواجه نصیر الدین فقط در قالب یک شش ضلعی بود.

با توجه به اینکه اساسا مهد روانشناسی در غرب و بویژه آمریکا واقع شده چه قدر دانش‌هایی مانند اناگرام می‌تواند در بومی شدن علومی مانند روانشناسی برای ما راهگشا باشد؟
تاریخچه دانش انیاگرام به خوبی بیانگر این واقعیت است که این دانش در انتقال به غرب و آمریکا در تقویت فرهنگ کاتولیک مسیحی و مبتنی بر گناهان اصلی درآمده است. اما پس از  یک نسل اول مدرسین، توسط کلودیو نارنهو روانپزشک به همراهی دوست و همکارش فریتز پرلز گشتالت درمانگر این دانش را وارد حوزه روانشناسی شد. این رویکرد کهن الگو، با گذشت چهار دهه بسرعت پیشرفت خود را در روانشناسی داشته و  هم اکنون شاهد هستیم که در مقالات و تحقیقات جدید و به ویژه توسط محققین اسلامی به ریشه‌های گذشته خود نظر کرده است.

بدون تردید «مجموعه خواست خداوند محقق می‌شود» بیان تفصیلی نه گانه ایرانی است که به بیان روشنی از ریشه‌های انیاگرام و  به طور مشخص به بومی بودن این دانش توجه دارد. این رویکرد راهگشای فهم درستی از دانش علم النفس در روانشناسی است که اغلب برای روانشناسان ما غامض بوده و در واقع این امکان را فراهم می‌کند که ما به دانش روانشناسی بومی خود با ارزش‌های فرهنگی خود دست یابیم.   

سید حسین نصر در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته یکی از ویژگی‌های ممتاز این اثر را کاربرد اناگرام در بافت سنت اسلامی فتوت می‌داند لطفا در این باره توضیح بیشتری دهید.
دکتر نصر در مقدمه کتاب دوم اشاره می‌کند، دانشی که امروز با عنوان انیاگرام در جامعه آمریکا معرفی می‌شود و نشان از ریشه‌های ارزشمندی در مسیر نیازهای عالی و متعالی انسان دارد، در واقع لاله بختیار با تحقیقات خود نشان داده است که این دانش در واقع بیانگر همان فرهنگ حکمت عملی است که در نزد آیین جوانمردان و فتوت رواج داشته و در  فرهنگ و معارف اسلامی وجود دارد. آیین فتوت و جوانمردی هم شیوه کاملا کاربردی در تربیت کسانی بوده که برخوردار از  ارزش‌های معنوی و دینی حکما و علمای دینی‌ جامعه‌اند و این نکته برای عموم ما ایرانیان هم پوشیده نیست که این شیوه در رفتار و منش اولیا علیهم السلام است. چه نمونه‌های بسیاری از رفتار ایشان در تربیت انسان‌های پیرامونشان سراغ داریم که چگونه هر یک از ایشان با درایت و بینش وسیع خود به تربیت مورد به مورد و جامعه انسان‌ها نظر داشتند. شیوه تربیتی که به نقل از دکتر بختیار در واقع بیانگر سنت الهی جاری از گذشته تا امروز و آینده خواهد بود و به همین دلیل این نگاه در جامعه آمریکا که مهد روانشناسی کلاسیک است با عنوان روانشناسی سنتی مطرح است و شخصا نمایندگی و معرف این روش در ایران با عنوان روانشناسی سنتی(ITP ) از شیکاگو هستم.

اساسا دانش اناگرام بر اساس آنچه که لاله بختیار در این کتاب تصویر کرده چه قدر می‌تواند به عنوان ابزاری برای شفای روانی و اخلاقی و رشد معنوی کارگشا باشد؟
با توجه به توضیحاتم در پاسخ‌های قبلی، در عین قرابت بین دانش انیاگرام و نه گانه ایرانی اما صریحا به تمایز و تفاوت این دو تاکید دارم که انیاگرام آمریکایی با رویکردی روانشناسی مواضع روشن و صریح هر تیپ شخصیتی را نسبت به مسئولیت الهی خودش بیان نمی‌کند چرا که عموما دانش روانشناسی به مطالعه رفتار قابل سنجش توجه دارد، گرچه اهمیت معنویت را نادیده هم نمی‌گیرد. اما در رویکرد نه گانه علاوه بر بهبودی کیفی و کمی در رفتار فرد، به باورهای مسئولانه فرد نسبت به خودش، دیگری و ارتباطش با خدا هم توجه شده است.

در نتیجه دانش انیاگرام نگاه محدودتری را دنبال می‌کند ولی ما در نه گانه ایرانی به رشد روانی و شفای اخلاقی و رشد معنوی فرد در مراحل کاملتر و جامعتری توجه می‌شود و امیدوارم با چنین نمونه‌ای بتوان نگاه جامع و سریعی را در بهبود مسائل فردی و بین فردی در جامعه خودمان داشته باشیم.