خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی - امیرالله شمقدری: مطالعه برش‌هایی از پهنه گسترده، وسیع و عظیم زبان و ادب فارسی نشان می‌دهد تحولات سیاسی، حاکمیت و قدرت، سازمان‌های مردم نهاد، محافل ادبی و...تاثیر شگرفی بر زبان و ادب فارسی گذاشته است. مطالعه گذشته و تحلیل فراز و نشیب‌ها و رشد و افول ادبیات فارسی می‌تواند برای تهیه نقشه راه برای آینده، راهگشا و تجربه ارزنده‌ای باشد. کشورهای پیشرفته دنیا، امروز به این نتیجه دست یافته‌اند که برنامه‌های بلند‌مدت و تهیه چشم‌اندازهای علمی و کاربردی و نگاه بلند و راهبردی می‌تواند یک کشور را در مسیر دستیابی به قله آرمانی یاری کند. تحلیل نقاط ضعف و قوت گذشته و بررسی فرصت‌ها و تهدیدها، شاخص و روش مطمئن و قابل اعتمادی است تا نقشه آینده یک کشور برای مسیر پیشرفت و تعالی و توسعه، طراحی و تدوین گردد. تحقق اهداف و چشم‌اندازها با تهیه کاربست‌های علمی و اجرایی میسر است و این نوشتار، قصد دارد چند نمونه کاربست علمی و اجرایی در زمینه رشد و توسعه ادبیات فارسی ارائه نماید.
الف)نقش حاکمان در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی
بسیاری از تذکره‌نویسان، آغاز شعر فارسی را به حمایت و تشویق حاکمان وقت نسبت داده‌اند. کتاب گرانقدر و ارزشمند «کلیله و دمنه» به‌عنوان یک کتاب داستانی اما مبتنی بر اندیشه‌های سیاسی و مدیریتی در خزانه‌ها و گنجینه‌های پادشاهی نگهداری می‌شود. چه بسیار از حاکمان، امیران، وزیران و دبیران که خود اهل ذوق نویسندگی و شعر بوده و در زمان حکومت و قدرت ایشان رشد و تعالی و رونق زبان و ادب فارسی را شاهد بوده‌ایم. تفکر سیاسی و عقیدتی حاکمان در محتوای شعر و ادب فارسی تاثیر فراوانی داشته است.
انقلاب اسلامی ایران نقطه آغازین تحولی جدید در ادبیات فارسی است. سبک و محتوای شعر فارسی، متاثر از اندیشه‌های انقلاب اسلامی است. با آغاز جنگ تحمیلی هشت‌ساله، رمان نویسی جنگ و خاطرات دفاع مقدس به نگارش درمی‌آید. اینک پس از گذشت سه دهه از پایان دفاع مقدس، بالغ بر سه هزار کتاب به تحریر می‌آید. رهبری انقلاب اسلامی از کسانی است که بیشترین اثر را بر تولید آثار دفاع مقدس داشته است. ادبیات مقاومت، یا ادبیات پایداری محصول این تحول سیاسی در ایران است. از آنجایی که مردم هر عصر و زمان بر اساس حدیث مشهور، به امرای خود شبیه‌تر از پدران خویش هستند، صاحبان قدرت و مدیریت، با برنامه ریزی و تشویق و تدوین نقشه علمی ادبی می‌توانند در زمینه توسعه و تعالی و رونق ادبیات گام‌های بلندی بردارند.
ب) نقش رویدادها و مناسبت‌های ملی و ادبی در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی
هیچ روزی از تقویم کشور متمدن ایران، خالی از یک یا چند مناسبت نیست؛ تعداد 157 رویداد شاخص در تقویم هجری شمسی، 51 رویداد در تقویم هجری قمری، 25 رویداد بین‌المللی و جهانی مورد تایید سازمان فرهنگی و جهانی یونسکو فرصتی است تا به این بهانه نسبت به نکوداشت این روزها اقدام شود. روزهای ملی شاعران، اندیشه‌مندان، بزرگان زبان و ادب فارسی، فرصت و زمینه ارزشمندی برای گفتمان‌سازی و گفت‌وگو درباره مفاخر و سرمایه‌های اندوخته علمی و فرهنگی ایران عزیز است. رسانه‌ها، خطیبان، صاحبان کرسی و تریبون، معلمان، استادان دانشگاه، ائمه جمعه و جماعات، گروه‌های مرجع، سازمان‌های مردم نهاد، فرهنگسراها و انجمن‌های ادبی، کتابخانه‌ها و مراکز علمی و فرهنگی، همه و همه می‌توانند در مناسبت‌های این رخدادها به تبیین و ترویج زبان و ادبیات فارسی بپردازند.
استفاده بهینه ازاین فرصت‌های گرانقدر، شایسته تولید محتوا و برنامه است. بسیاری ازگروه‌های مرجع چه بسا علاقه و توانمندی ارائه گفت‌وگوهای ارزشمند داشته باشند اما کار منسجم و مدونی در این زمینه وجود ندارد. دانش‌آموختگان زبان و ادب فارسی در تدوین رساله‌ها و پایان نامه‌های دانشجویی می‌توانند این مهم را در عناوین تحقیقاتی و پژوهشی خود قرار داده تا ضمن انجام تکالیف آموزشی، نسبت به تولید و تدوین محتوای علمی مناسب در این موضوع پرداخته شود.
ج)نقش اندیشمندان و سرمایه‌های فکری و علمی در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی
امروزه حدود 50 درصد از دانشجویان کشور در مقطع تحصیلات تکمیلی ارشد و دکتری مشغول به تحصیل هستند. بیش از یک میلیون معلم و نیروی فرهنگی در آموزش و پرورش به کار تعلیم و تربیت اشتغال دارند. ده‌ها هزار استاد دانشگاه در دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی به تدریس مشغول هستند. سالانه هزاران مقاله علمی و پژوهشی توسط محققین درنشریات علمی کشور و نشریات بین‌المللی نگارش یافته و متتشر می‌شود. این همه سرمایه‌های علمی و نخبه و اندیشمند می‌توانند در دو بخش تدوین محتوا و ترویج ادبیات، گام‌های موثری بردارند.
منابع غنی و عظیم ادبی اگرچه برای همه قابل دسترسی و بهره‌برداری است اما چنانچه توسط متخصصین، برای مخاطبان عام و خاص، گزینش، گزارش و مناسب‌سازی برای ارایه گردد، سبب استفاده بیشتر واقع می‌شود.
د) نقش رسانه در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی
رسانه در عصر امروز یکی از کارآمدترین، موثرترین و پرنفوذترین ابزارها در زندگی بشر است. رسانه در همه زمان‌ها وجود داشته اما طی اعصار مختلف، متحول و دیگرگون شده و تغییر شکل یافته است. درسده‌های پیشین که ابزارهای قدرتمند رسانه‌ای امروزی وجود نداشت شاعران و دبیران درباری به عنوان موثرترین عناصرتبلیغی محسوب می‌شدند و در سفر و حضر و در جنگ‌ها و کشورگشایی‌ها از قدرت رسانه‌ای ایشان، سود جسته می‌شده است.
دنیای امروز، عصر انفجار اطلاعات و تبادل فرهنگی است. قدرت و نفوذ رسانه باعث شده تاصاحبان قدرت‌های جهانی با این ابزار، تا عمق فکر و اندیشه مردم جهان نفوذکنند. و معمولا هرکشور یا هر دین و آیین و یا هر قدرتی که تولید محتوای مناسب و تاثیرگذاری را فراهم آورده، توانسته است برنگرش و سبک زندگی ملت‌های جهان اثرگذار باشد.
رسانه‌های امروز در اشکال و شیوه‌های گوناگون درسطح بین‌الملل ظهور پیداکرده‌اند. کتاب، مطبوعات، خبرگزاری‌ها، شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، فیلم و سینما، تئاتر و نمایش، شاعران و سخنوران، رادیو و تلویزیون از ابزارهای نوین رسانه‌ای دنیای امروز هستند. رسانه‌های عصرکنونی، اندیشه‌ها و افکاری را تسخیر کرده که بر دین و فرهنگ مردم یک سرزمین موثر واقع شده است. عنصر رسانه در عصر جدید یکی از بهترین ابزارهایی است که با کمک آن می‌توان برای رونق و ترویج و انس عمومی جامعه به زبان و ادب فارسی برنامه ریزی کرد. آنچه دراین مقوله مهم است تولید محتوای جذاب، خلاق، زیبا و متناسب با مخاطبان نسل امروز است. به نظرمی رسد دانش‌آموختگان زبان و ادبیات فارسی، جامعه معلمین و اساتید دانشگاه در تدوین و تولید محتواهای مناسب گروه‌های مختلف مردم می‌توانند نقش بسزایی ایفا نمایند.
ه) نقش ساختارهای اداری در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی
قوانین، ضوابط و ساختارهای فراوان اداری در حوزه فرهنگی کشور وجود دارد که به طور تخصصی به موضوع فرهنگ عمومی توجه و برنامه‌ریزی دارد. نهادهای گوناگون، مراکز متنوع فرهنگی، شوراهای متعدد ملی، استانی و محلی، کمیسیون‌ها و کارگروه‌ها، معاونت‌های تخصصی فرهنگی در نهادهای ملی، استانی و شهرستانی، همه و همه در موضوع فرهنگ، اقدام به برنامه و مصرف هزینه می‌نمایند. هم راستا شدن این برنامه‌ها و پیروی از یک نقشه جامع علمی کارامد، فراگیر، خلاق و تاثیرگذار، می‌تواند تحولی شگرف در گسترش و تعالی کمی و کیفی زبان و ادب فارسی فراهم آورد. از جمله این ساختارها می‌توان به شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای فرهنگ عمومی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها، کمیسیون فرهنگی مجلس و کارگروه‌های تخصصی فرهنگی اجتماعی استانداری‌ها، شوراهای اسلامی شهر و روستا، فرهنگسراهای شهرداری‌ها و بسیاری دیگر از ساختارهای قانونی، اداری و فعال کشور اشاره کرد. این وسعت و فراوانی و تنوع ساختاری که هریک دارای مخاطبان خاص و عام نیز می‌باشد، فرصتی است تا برای آنها برنامه‌ای هدفمند و راهبردی طراحی شود.
الف)نقش حاکمان در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی
بسیاری از تذکره‌نویسان، آغاز شعر فارسی را به حمایت و تشویق حاکمان وقت نسبت داده‌اند. کتاب گرانقدر و ارزشمند «کلیله و دمنه» به‌عنوان یک کتاب داستانی اما مبتنی بر اندیشه‌های سیاسی و مدیریتی در خزانه‌ها و گنجینه‌های پادشاهی نگهداری می‌شود. چه بسیار از حاکمان، امیران، وزیران و دبیران که خود اهل ذوق نویسندگی و شعر بوده و در زمان حکومت و قدرت ایشان رشد و تعالی و رونق زبان و ادب فارسی را شاهد بوده‌ایم. تفکر سیاسی و عقیدتی حاکمان در محتوای شعر و ادب فارسی تاثیر فراوانی داشته است.
انقلاب اسلامی ایران نقطه آغازین تحولی جدید در ادبیات فارسی است. سبک و محتوای شعر فارسی، متاثر از اندیشه‌های انقلاب اسلامی است. با آغاز جنگ تحمیلی هشت‌ساله، رمان نویسی جنگ و خاطرات دفاع مقدس به نگارش درمی‌آید. اینک پس از گذشت سه دهه از پایان دفاع مقدس، بالغ بر سه هزار کتاب به تحریر می‌آید. رهبری انقلاب اسلامی از کسانی است که بیشترین اثر را بر تولید آثار دفاع مقدس داشته است. ادبیات مقاومت، یا ادبیات پایداری محصول این تحول سیاسی در ایران است. از آنجایی که مردم هر عصر و زمان بر اساس حدیث مشهور، به امرای خود شبیه‌تر از پدران خویش هستند، صاحبان قدرت و مدیریت، با برنامه ریزی و تشویق و تدوین نقشه علمی ادبی می‌توانند در زمینه توسعه و تعالی و رونق ادبیات گام‌های بلندی بردارند.
ب) نقش رویدادها و مناسبت‌های ملی و ادبی در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی
هیچ روزی از تقویم کشور متمدن ایران، خالی از یک یا چند مناسبت نیست؛ تعداد 157 رویداد شاخص در تقویم هجری شمسی، 51 رویداد در تقویم هجری قمری، 25 رویداد بین‌المللی و جهانی مورد تایید سازمان فرهنگی و جهانی یونسکو فرصتی است تا به این بهانه نسبت به نکوداشت این روزها اقدام شود. روزهای ملی شاعران، اندیشه‌مندان، بزرگان زبان و ادب فارسی، فرصت و زمینه ارزشمندی برای گفتمان‌سازی و گفت‌وگو درباره مفاخر و سرمایه‌های اندوخته علمی و فرهنگی ایران عزیز است. رسانه‌ها، خطیبان، صاحبان کرسی و تریبون، معلمان، استادان دانشگاه، ائمه جمعه و جماعات، گروه‌های مرجع، سازمان‌های مردم نهاد، فرهنگسراها و انجمن‌های ادبی، کتابخانه‌ها و مراکز علمی و فرهنگی، همه و همه می‌توانند در مناسبت‌های این رخدادها به تبیین و ترویج زبان و ادبیات فارسی بپردازند.
استفاده بهینه ازاین فرصت‌های گرانقدر، شایسته تولید محتوا و برنامه است. بسیاری ازگروه‌های مرجع چه بسا علاقه و توانمندی ارائه گفت‌وگوهای ارزشمند داشته باشند اما کار منسجم و مدونی در این زمینه وجود ندارد. دانش‌آموختگان زبان و ادب فارسی در تدوین رساله‌ها و پایان نامه‌های دانشجویی می‌توانند این مهم را در عناوین تحقیقاتی و پژوهشی خود قرار داده تا ضمن انجام تکالیف آموزشی، نسبت به تولید و تدوین محتوای علمی مناسب در این موضوع پرداخته شود.
ج)نقش اندیشمندان و سرمایه‌های فکری و علمی در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی
امروزه حدود 50 درصد از دانشجویان کشور در مقطع تحصیلات تکمیلی ارشد و دکتری مشغول به تحصیل هستند. بیش از یک میلیون معلم و نیروی فرهنگی در آموزش و پرورش به کار تعلیم و تربیت اشتغال دارند. ده‌ها هزار استاد دانشگاه در دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی به تدریس مشغول هستند. سالانه هزاران مقاله علمی و پژوهشی توسط محققین درنشریات علمی کشور و نشریات بین‌المللی نگارش یافته و متتشر می‌شود. این همه سرمایه‌های علمی و نخبه و اندیشمند می‌توانند در دو بخش تدوین محتوا و ترویج ادبیات، گام‌های موثری بردارند.
منابع غنی و عظیم ادبی اگرچه برای همه قابل دسترسی و بهره‌برداری است اما چنانچه توسط متخصصین، برای مخاطبان عام و خاص، گزینش، گزارش و مناسب‌سازی برای ارایه گردد، سبب استفاده بیشتر واقع می‌شود.
د) نقش رسانه در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی
رسانه در عصر امروز یکی از کارآمدترین، موثرترین و پرنفوذترین ابزارها در زندگی بشر است. رسانه در همه زمان‌ها وجود داشته اما طی اعصار مختلف، متحول و دیگرگون شده و تغییر شکل یافته است. درسده‌های پیشین که ابزارهای قدرتمند رسانه‌ای امروزی وجود نداشت شاعران و دبیران درباری به عنوان موثرترین عناصرتبلیغی محسوب می‌شدند و در سفر و حضر و در جنگ‌ها و کشورگشایی‌ها از قدرت رسانه‌ای ایشان، سود جسته می‌شده است.
دنیای امروز، عصر انفجار اطلاعات و تبادل فرهنگی است. قدرت و نفوذ رسانه باعث شده تاصاحبان قدرت‌های جهانی با این ابزار، تا عمق فکر و اندیشه مردم جهان نفوذکنند. و معمولا هرکشور یا هر دین و آیین و یا هر قدرتی که تولید محتوای مناسب و تاثیرگذاری را فراهم آورده، توانسته است برنگرش و سبک زندگی ملت‌های جهان اثرگذار باشد.
رسانه‌های امروز در اشکال و شیوه‌های گوناگون درسطح بین‌الملل ظهور پیداکرده‌اند. کتاب، مطبوعات، خبرگزاری‌ها، شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، فیلم و سینما، تئاتر و نمایش، شاعران و سخنوران، رادیو و تلویزیون از ابزارهای نوین رسانه‌ای دنیای امروز هستند. رسانه‌های عصرکنونی، اندیشه‌ها و افکاری را تسخیر کرده که بر دین و فرهنگ مردم یک سرزمین موثر واقع شده است. عنصر رسانه در عصر جدید یکی از بهترین ابزارهایی است که با کمک آن می‌توان برای رونق و ترویج و انس عمومی جامعه به زبان و ادب فارسی برنامه ریزی کرد. آنچه دراین مقوله مهم است تولید محتوای جذاب، خلاق، زیبا و متناسب با مخاطبان نسل امروز است. به نظرمی رسد دانش‌آموختگان زبان و ادبیات فارسی، جامعه معلمین و اساتید دانشگاه در تدوین و تولید محتواهای مناسب گروه‌های مختلف مردم می‌توانند نقش بسزایی ایفا نمایند.
ه) نقش ساختارهای اداری در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی
قوانین، ضوابط و ساختارهای فراوان اداری در حوزه فرهنگی کشور وجود دارد که به طور تخصصی به موضوع فرهنگ عمومی توجه و برنامه‌ریزی دارد. نهادهای گوناگون، مراکز متنوع فرهنگی، شوراهای متعدد ملی، استانی و محلی، کمیسیون‌ها و کارگروه‌ها، معاونت‌های تخصصی فرهنگی در نهادهای ملی، استانی و شهرستانی، همه و همه در موضوع فرهنگ، اقدام به برنامه و مصرف هزینه می‌نمایند. هم راستا شدن این برنامه‌ها و پیروی از یک نقشه جامع علمی کارامد، فراگیر، خلاق و تاثیرگذار، می‌تواند تحولی شگرف در گسترش و تعالی کمی و کیفی زبان و ادب فارسی فراهم آورد. از جمله این ساختارها می‌توان به شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای فرهنگ عمومی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها، کمیسیون فرهنگی مجلس و کارگروه‌های تخصصی فرهنگی اجتماعی استانداری‌ها، شوراهای اسلامی شهر و روستا، فرهنگسراهای شهرداری‌ها و بسیاری دیگر از ساختارهای قانونی، اداری و فعال کشور اشاره کرد. این وسعت و فراوانی و تنوع ساختاری که هریک دارای مخاطبان خاص و عام نیز می‌باشد، فرصتی است تا برای آنها برنامه‌ای هدفمند و راهبردی طراحی شود.
نظر شما