کمتر کسی می‌داند که اولین راهپیمایی مرحله جدید نهضت امام خمینی(ره) در سال ۵۶، دو روز قبل از تظاهرات مشهور ۱۹ دی قم، در مشهد و با حضور زنان برگزار شد. اعتراض نمادین بانوان مشهدی همراه با درخواست «آزادی زنان مسلمان در بند» را حتی می‌توان حلقه وصلی میان قیام خونین مسجد گوهرشاد مشهد علیه رضاخان در سال ۱۳۱۴ و انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ دانست و بازشناخت.
رهبر انقلاب سال ۱۳۸۶ در بیاناتی درباره این واقعه فرمودند: «در دی‌ماه ۱۳۵۶، روز هفدهم دی‌ماه در مشهد یک اجتماع عظیمی، تظاهراتی از زنان مسلمان با شعار «حفظ حجاب» راه افتاد؛ ما آن وقت در تبعید بودیم. خبر آن را شنیدیم که زنان مؤمن و مسلمان و شجاع، چنین حرکتی را به راه انداختند.»
«باحجاب‌ها زیباترند»، عنوان کتابی است که به موضوع حجاب پرداخته و استدلال‌های عقلی در رابطه باحجاب را مورد بررسی قرار می‌دهد. همزمان با 17 دی‌ماه سالروز اعلام کشف حجاب از طرف رضاخان با جعفر سید، پژوهشگر و منتقد ادبی و نویسنده این کتاب گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
لطفاً توضیحاتی درباره کتاب «باحجاب‌ها زیباترند» بفرمایید و اینکه چطور شد به فکر تألیف این کتاب افتادید؟
سالیان پیش مقالاتی مرتبط با موضوع حجاب از منظر ادب و هنر نوشته بودم، اما احساس کردم تقریباً در سه سال اخیر «تبلیغ علیه حجاب» به یک بهانه و ابزار فشار دشمن علیه فرهنگ کشور تبدیل شده و هر روز مستقیم مدیریت می‌کنند. این برنامه‌ها علاوه بر فیلم‌ها و سریال‌هایی بود که شبکه‌های تلویزیونی در خارج از کشور برای تخریب روابط سالم خانواده تدارک دیده بودند و مضمونش این بود که در روابط خانواده و خویشاوندان و دوستان همه به هم خیانت می‌کردند. وقتی اوضاع را این‌گونه دیدم احساس وظیفه کردم با نوشتن و افزودن مقالات جدید از نگاه سابقه ادبیات و هنر به موضوع حجاب بپردازم و نه از امر به معروف و نهی از منکر که بحث آن جداست. خوشبختانه به مستندات علمی و ادبی خوبی اشاره و تحلیل کرده‌ام که ناقدان بی‌غرض به قضاوت خواهند پرداخت.
وضعیت حجاب در جامعه ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما به سمت حجاب پیش می‌رویم یا به سمت بدحجابی؟
نمی‌خواهم همه چیز را تاریک ببینم، اما قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، پشت نوع پوشش بی‌حجاب‌ها نیت سوئی نبوده درحالی‌که اکنون بعضی بدحجاب‌ها مغرضانه و به دلیل سرخوردگی و شکست زندگی و بدی احوال خود به بی‌حجابی و بدحجابی تظاهر می‌کنند. یعنی در گذشته نوع پوشش روی عادت بوده درحالی‌که امروز در بعضی از جوان‌ها پوشش‌های نامناسب وجود دارد و گاه متأسفانه قصد و غرض فقط بی‌حجابی نیست، بلکه به شعاری علیه امنیت و قانون کشور تبدیل می‌شود.
درکل باید بگویم با توجه به شرایطی که می‌بینم اگر وضع به همین منوال پیش برود، بدتر هم خواهد شد. البته این موضوع معلول علت‌های دیگری است که زنجیروار به هم مربوط است. مثل آمار طلاق، بی‌کاری، اعتیاد، خودکشی و فقر و به ویژه فقر فرهنگی که اگر بی‌تعارف بخواهم بگویم خود ما و نهادهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی هم مسبب آن هستیم، دشمن هم از این ضعف در بخش‌های مختلف از جمله مبارزه با حجاب نهایت استفاده را دارد.
حجاب زمانی سازنده است که فرد ارزش‌های آن را درک کرده باشد. مثال بارز آن بانویی است که پیش از انقلاب اسلامی به دلیل اینکه توانسته بود ده فرزند خود را به گونه‌ای تربیت کند که به تحصیلات دانشگاهی رسیده بودند، در سال 1342 به عنوان مادر نمونه استان انتخاب می‌شود. از استانداری برای تجلیل، او را دعوت می‌کنند و می‌گویند در روز مقرر با کت و دامن و روسری در سالن حاضر شود. او در پاسخ می‌گوید: «مادرم از 13 سالگی مرا با چادر تربیت کرده و اگر قرار است که مادر نمونه باشم با پوشش اسلامی چادر شرکت می‌کنم» و چون نامش را از قبل اعلام کرده بودند می‌پذیرند و با هدایایی تقدیر می‌شود.
عملکرد نظام در حوزه حجاب و دعوت به آن چگونه بوده؟ در چه زمینه‌هایی موفق بوده و کجاها موفق نبوده؟
به اعتقادم برخوردها نباید قهرآمیز و زوری باشد؛ همچنان‌که نمی‌شود کسی را به زور مجبور به نمازخواندن کرد. باید دل او بپذیرد. چنانکه گفتم اکثر رفتار این‌ها معلول عوامل و علل دیگری است. بنابراین باید رویکرد ما فرهنگی و هنری باشد. آن هم نه رفع تکلیفی، بلکه با عشق و اعتقاد. زمانی حجت‌الاسلام قرائتی به کارگردان‌های سینما گفته بود هرکس نماز را در فیلم خود نشان دهد، فلان مبلغ به آنها تعلق می‌گیرد. البته آن مبلغ امروز بسیار ناچیز است ولی آن هنگام بد نبود و به دنبال آن در بسیاری از فیلم‌ها برای اینکه آن مبلغ را دریافت کنند، چند ثانیه سلام نماز را نشان می‌دادند. این نشد تبلیغ نماز. زیبایی حجاب هم باید با شناخت و دل و با ابزارهای فرهنگ نشان داده شود. نه با برخورد و بگیر و ببند. در بخش فرهنگ نیز شیوه‌ها متفاوت است. مثلاً در گذشته برای طرح جلد کتابی که مربوط به آرایش بانوان بود، حتی به طرح جلدی که با یک خط بدون دست‌برداشتن از قلم، نیمرخ زن را از پیشانی تا چانه بدون مو و بی‌چشم و ابرو به تصویر کشیده بود، مجوز ندادند با آنکه کتاب فقط 1000 نسخه چاپ می‌شد، اما در تلویزیون فیلم‌های خارجی و ایرانی را با آرایش‌های آنچنانی می‌دیدیم که در تابلو سینما و تبلیغات معابر میلیون‌ها بیننده دارند. می‌خواهم بگویم اختلاف روش وجود دارد.
ویژگی کتابی که در زمینه حجاب نوشته‌اید با دیگر کتاب‌های موجود در این زمینه چیست؟
من این کتاب را با مواعظ و نگاه دستورات دینی و بیم و انذار ننوشته‌ام. بلکه به عنوان مثال از شرف‌نامه حکیم نظامی، داستان حمله اسکندر به روس‌ها را آورده‌ام. وقتی شاه مقدونی به محل قبچاق (بلاروس فعلی) می‌رسد، دختران و زنان آنجا را با حجاب نامناسب می‌بیند، در رابطه با سپاهیانش احساس خطر می‌کند و احتمال می‌دهد این موضوع موجب شکست او در جنگ شود. اسکندر با قدرتی که داشت می‌توانست تمام قبچاق را در هم بکوبد. اما سران آنجا را دعوت کرد و پس از پذیرایی به آنان هدایایی داد و در آخر به بزرگان آن قوم گفت به دختران و زنان خود بگویید پوشش مناسب داشته باشند. آنها گفتند تو شاهی و هرچه بگویی انجام می‌دهیم ولی رسم ما این نیست و تو به سربازانت بگو چشم خود را بپوشانند. شاه پس از خروج آنان دانشمندان خود را فراخواند و چاره خواست. یکی از فرزانگان گفت: من کاری می‌کنم که خودشان باحجاب شوند به شرطی که هرچه می‌خواهم در اختیارم قرار دهی. شاه سکه‌های مورد نیازش را می‌دهد و آن مرد دانا با سنگ‌های بسیار مجسمه بزرگی از عروس با سنگ مرمر و چادر سفید می‌سازد و او را بسیار زیبا نشان می‌دهد. با نصب این مجسمه در مرکز شهر هر دختر و زنی که او را می‌بیند از رشک و شرم به پوشیدن چادر روی می‌آورد. منظورم این است اسکندر با آنکه قدرت نظامی و سرکوب دارد، اما با رفتار فرهنگی مشکل را برطرف می‌کند.
کتاب «باحجاب‌ها زیباترند» چقدر می‌تواند برای امروز ما مفید و راهگشا باشد؟ به‌خصوص که سوژه آن هم مربوط به زنان است که کمتر درباره‌شان کتاب و امثال آن سراغ داریم.
قضاوت در این زمینه را به دلسوزان فرهنگ و اندیشه می‌سپارم. اما من از دختران و بانوان ارجمند سرزمینم می‌خواهم اگر این کتاب به دستشان رسید، بدون پیش‌داوری آن را مطالعه کنند. امیدوارم این کتاب موجب شناخت تازه آنها شود و دختران و زنان بالنده و مادران آینده به نقش سازنده جامعه ما بیشتر از پیش بپردازند.
چنانکه مقام رهبری در مهرماه سال ۱۳۹۱ و در سفر به استان خراسان شمالی در رابطه با بدحجابی فرمودند: «مدارا کنید. ممکن است ظاهر زننده‌ای داشته باشد؛ داشته باشد. بعضی از همین‌هایی که در استقبال امروز بودند، خانم‌هایی بودند که در عرف معمولی به آنها می‌گویند «خانم بدحجاب»؛ حالا چه کار کنیم؟ اشک هم از چشمش دارد می‌ریزد. ردش کنید؟ مصلحت است؟ حق است؟ نه.» شهید سردار سلیمانی عزیز که این روزها یادمانش برگزار می‌شود، فرمود: «همان دختر کم‌حجاب، دختر من است. دختر ما و شماست؛ نه دختر خاص من و شما ... اما جامعه ماست ...»
تجلی حجاب و عفاف در آثار فرهنگی و هنری چگونه است؟
قالب را هنرمند تعیین می‌کند و من نباید شکل و فرم را تعیین کنم، اما می‌توانم بگویم شعاری نباشد، اندرزگونه نباشد، پردازشگر، ارزش حجاب را خود باور داشته باشد و تنها برابر سفارش فلان نهاد یا سازمان مثل پیمانکار عمل نکند. در سینمای ما علی‌الظاهر بی‌حجابی نیست ولی برخی رفتارها و برخوردها از بدحجابی بدتر است. مقصودم این است که تنها نباید به ظاهر حجاب اکتفا کرد. اصل، عفاف است. چه‌بسا خانم‌هایی که کم‌حجابند اما عفاف دارند.
کتاب «باحجاب‌ها زیباترند»، تألیف جعفر سید در 200 صفحه، شمارگان 1000 نسخه و قیمت 28 هزار تومان از سوی انتشارات آشنایی روانه بازار نشر شده است. از دیگر آثار این نویسنده می‌توان به «قناعت و مناعت در ادب پارسی»، «ابن‌یمین در گذرگاه شعر پارسی»، «جلوه‌های ادبی در غزلیات فروغی بسطامی»، «مادرانه‌ها» (نگاه شاعران دیروز و امروز به زن و مادر در دو جلد)، «لحن عشق»(مجموعه غزل)، «از دیرباز با یمن» و «خلاصه سبک و انواع شعر پارسی» اشاره کرد.
نظر شما