به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، به‌نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران؛ نشست «نقش رسانه در ترویج کتاب» از سلسله نشست‌های تخصصی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، با حضور عباس اسدی(عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی) و امیدعلی مسعودی(عضو هیات علمی دانشگاه سوره) برگزار شد.
 
کتاب برای درمان نادانی تجویز می‌‌شود
امیدعلی مسعودی با تاکید بر این‌که بهترین رسانه و بهترین دوست کتاب خوب است، گفت: به‌ویژه در دورانی که به‌دلیل شیوع کرونا با فاصله از هم زندگی می‌کنیم لازم است به دوستی پناه ببریم که دیگر از آن فاصله نگیریم. به‌طور طبیعی کتاب، سرمایه‌ای است که سود و مزیت آن خیلی به سرعت نمود پیدا نمی‌کند و بلافاصله از نعمت‌های آن بهره نمی‌گیریم. به بیان دیگر، اثر فعالیت‌های فرهنگی در آینده‌ای نسبتا دور مشخص شده و نسل‎‌های آینده از محصول اصلی آن بهره‌مند می‌شوند.
 
این استاد دانشگاه با بیان این‌که خبرنگاران فعال در رسانه‌های کشور رویدادمدار هستند، نه فرآیندمدار، عنوان کرد: شاید چون اخبار فرآیندمدار جذابیت چندانی ندارد. مشکل اساسی ما در حوزه کتاب این است که به‌درستی از آن بهره نمی‌گیریم. به‌عنوان مثال کتاب مانند دارویی است که باید خریداری‌شده و به‌درستی و طبق تجویز پزشک مصرف شود. کتاب برای درمان نادانی و ناآگاهی تجویز شده و اگر طبق چارچوب‌ مطالعه شود جامعه بهتری خواهیم داشت.
 
وی ادامه داد: چرا رفتار اجتماعی، کنترل خشم و مراودات و مناسبات اجتماعی را بلد نیستیم چون مطالعه نمی‌کنیم یا بهتر است بگویم درست مطالعه نمی‌کنیم. اطلاعات درستی از وقایع نداریم چون روزنامه نمی‌خوانیم و اخبار را دنبال نمی‌کنیم. کتاب‌های تخصصی هم که جایی در زندگی روزمره مردم ندارند.
 
در کشورهای اروپایی فرهنگ مطالعه و کتابت نهادینه شده است
در ادامه این نشست، عباس اسدی با بیان این‌که لازم است در تکمیل مباحث گفته‌شده به آماری اشاره کنم، بیان کرد: ممکن است این آمار تلخ باشد اما واقعیت دارد حتی اگر انکار شود، بنابراین، باید این تلخی را بپذیریم تا نتیجه‌ای بگیریم. بر اساس این آمار، میانگین مطالعه کتاب‌های غیردرسی در طول سال در کشورهای غربی 33 ساعت، در کشورهای عربی 10 دقیقه و در ایران 3 تا 5 دقیقه برای هر فرد است. ضمن اینکه اساسا در غرب کتاب‌های فلسفی و تاریخی خوانده می‌شود، اما در کشورهای عربی و ایران این کتاب‌ها سرگرم‌کننده و زرد هستند.
 
این استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: در فرانسه از هر 10 نفر 9 نفر مطالعه می‌کنند، در این کشورها فرهنگ مطالعه و کتابت نهادینه شده و همه خود را ملزم به مطالعه می‌دانند. از این رو، پژوهش‌هایی انجام شد که بدانیم چرا در کشورهای غربی این فرهنگ نهادینه شده است. حقیقت این است که فرهنگ شفاهی در کشور ما حاکم است. ایرانیان اطلاعات خود را دهان به دهان انتقال داده و کسب می‌کنند و این همان آفتی است که نمی‌گذارد به سمت کتابت و مطالعه برویم.
 
وی بیان کرد: به این دلیل در اروپا فرهنگ کتابت نهادینه شده است که رسانه‌ها اعم از مطبوعات مکتوب، رادیو، تلویزیون و رسانه‌های نوین هرکدام در شرایطی وارد جوامع غربی شده و در میان مخاطبان جا افتاده‌اند. اما در ایران این رسانه‌ها پشت هم آمدند و بدون نهادینه‌شدن یکی پس از دیگری وارد کشور شده است، از این‌رو، مخاطب نتوانسته به‌درستی با این رسانه‌ها ارتباط برقرار کند.
 
 
اسدی اشاره کرد: بنابراین، امروزه نمی‌توانیم از رسانه‌ها توقع داشته باشیم که موتور محرکه مخاطب به‌سوی مطالعه کتاب باشند و مخاطب را به کتاب پیوند بزنند. در جامعه‌ای که فرهنگ شفاهی در آن حاکم است شایعات، انتشار اطلاعات نادرست، مطالب زرد و افکار عمومی و ایدئولوژی متزلزل گسترش پیدا می‌کند که همه این‌ها از سست‌بودن فرهنگ مکتوب جامعه نشات می‌گیرد.
 
وی عنوان کرد: اگر قرار باشد رسانه‌ها ما را به مطالعه کتاب تشویق کنند، قبل از آن باید فرهنگ کتاب از کودکی در خانواده‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها جا بیفتد. اما متاسفانه اکنون در بسیاری از خانه‌ها قفسه‌های کتاب تزئینی است. افراد برای خرید تنقلات و لوازم آرایشی هزینه می‌کنند اما حاضر نیستند برای خرید کتاب هزینه کنند و حتی وقتی کتاب هدیه می‌گیرند هم مورد پسندشان نیست.
 
فرهنگ ایرانی شفاهی است
مسعودی درباره موضوع این نشست ادامه داد: مشکل اصلی این است که فرهنگ ایرانی شفاهی است و چون از کودکی با این فرهنگ رشد کرده‌ایم مشکلاتی را ایجاد کرده است. حتی در مهدهای کودک که آغاز نهادینه‌کردن فرهنگ در افراد محسوب می‌شود، اغلب آموزش‌ها شفاهی است. بعد از آن هم کودک وارد دبستان شده و با آموزش‌های مخزنی روبه‌رو می‌شود. البته در دوره‌های بعدی وضع کمی بهتر است اما هنوز به وضعیت مطلوب در این حوزه نرسیده‌ایم.
 
وی عنوان کرد: مطبوعات و رسانه‌ها نمی‌توانند فرهنگ‌سازی کنند بلکه، می‌توانند قوام‌دهنده فرهنگی باشند که از خانواده شروع شده و در مدارس نهادینه شده است. همین که رسانه‌ها در حال حاضر، کتاب‌ها را نقد و بررسی کرده و به معرفی آثار می‌پردازند کافی است، نمی‌توانیم از آنها انتظار داشته باشیم که کار ویژه‌ای انجام دهند.
 
 
 
مسعودی افزود: ضمن این‌که، خبرنگاران این حوزه با عشق و علاقه کار می‌کنند و آموزش تخصصی درباره آن ندیده‌اند، درحالی‌که این حوزه نیاز به متخصص دارد. خبرنگار حوزه کتاب باید کتاب را بشناسد و عاشق کتاب باشد. در کشورهای پیشرفته مخاطب برای نویسنده منزلت و جایگاه قائل است و نویسنده از شان اجتماعی برخوردار است. اما در کشور ما وقتی از کودکی می‌پرسیم می‌خواهد چه کاره شود نمی‌خواهد جلال آل‌احمد یا شفیعی‌کدکنی باشد و الگویش رونالدو است. سوال این است که این ستاره فوتبال و سوپر استار را چه کسی معرفی کرده است؟ همان رسانه می‌تواند بزرگان علم و ادب را نیز به جامعه معرفی کند.
 
اصحاب رسانه باید با کتاب آشتی کنند
عباس اسدی نیز در این‌باره عنوان کرد: دو نوع رسانه به‌ویژه در حوزه مکتوب وجود دارد، یکی نشریه‌های صرفا تخصصی و دیگری نشریات عمومی که هرکدام مخاطب خاص خود را دارند؛ اما آنچه در این میان اهمیت دارد، این است که بسیاری از خبرنگاران و سردبیران فعال در رسانه‌ها حتی در حوزه تخصصی خود کتاب نمی‌خوانند. وقتی یک فعال رسانه‌ای کتاب نمی‌خواند چگونه از او انتظار داریم دغدغه کتابخوانی را در مخاطب ایجاد کند.
 
مدیرمسئول و سردبیر نشریه تخصصی حقوق روزنامه‌نگاری و ارتباطات گفت: قصد غرب‌ستایی ندارم بلکه قصد دارم نقاط ضعف موجود در این حوزه را معرفی کنم تا آن‌ها را شناسایی کرده و رفع کنیم. سوال اصلی این است که چند درصد از اساتید ما در حوزه ارتباطات پیرامون کتاب‌های تخصصی این حوزه نقد و مقاله نوشته‌اند و اگر چنین کاری انجام گرفته چه کسانی حوصله به خرج داده و آن‌ها را مطالعه کرده‌اند؟ بسیار مهم است وقتی کتابی منتشر می‌شود صاحب‌نظران آن را نقد و بررسی کنند اما این اتفاق هنوز در میان جامعه علمی و دانشگاهی ما هم جا نیفتاده است.
 
وی عنوان کرد: استادی مورد قبول دانشجو است که جزوه می‌دهد، بنابراین حتی در سیستم آموزش عالی کشور هم بحث آموزش مخزنی مطرح است؛ اما استادی که کتاب و منابع خوب به دانشجو معرفی می‌کند مقبول دانشجو نیست. بنابراین اگر می‌خواهیم این فرهنگ را اصلاح کنیم هم اصحاب رسانه باید با کتاب آشتی کنند و هم آغاز این تغییر فرهنگ درون خانواده‌ها اتفاق بیفتد.
 
اسدی با تاکید بر اینکه من معتقدم باید در جامعه فرهنگی حاکم باشد که کتاب را نه برای خوابیدن، بلکه برای بیدار شدن بخوانیم گفت: باید کتاب‌های خوب در جامعه معرفی و ترویج داده شود. اگر این مهم از خانواده شروع شود رسانه‌ها هم می‌توانند این فرهنگ را تقویت کرده و کامل کننده آن باشند.
 
ویروس بی‌سوادی به جان همه افراد جامعه می‌افتد
مسعودی نیز افزود: شان و منزلت کتاب را تا جایی تنزل دادیم که حتی دانشجو هم با آن بیگانه است. این درحالی است که دانشگاه بهترین فرصت برای مطالعه است. دانشجویی که کتاب نمی‌خواند، با همان بی‌سوادی وارد عرصه کار و علم می‌شود و این بی‌سوادی مانند یک ویروس به جان همه افراد جامعه می‌افتد؛ به‌گونه‌ای که امروز شاهد آن هستیم که قدر و منزلت یک سلبریتی از بهترین نویسنده بیشتر است.
 
وی ادامه داد: بخشی از این موضوع به جایگاه چنین محتواهایی در رسانه و نیازی که مخاطب به آن دارد برمی‌گردد. بنابراین، یکی از کارهای بزرگی که رسانه‌ها باید در حوزه کتاب انجام دهند این است که نیاز به کتاب را در جامعه ایجاد کنند تا مخاطب بداند کتاب نیاز واقعی و غذای روح انسان است.
 
مسعودی در پایان گفت: البته با توجه به وضعیت کنونی به آینده امیدوارم؛ رشد قابل‌توجهی که در آثار امسال جشنواره کتاب و رسانه وجود داشت، نشانگر فعالیت مثبت رسانه‌ها در حوزه کتاب و تروج کتابخوانی است. ضمن این‌که، لازم است در دانشگاه‌هایی که وظیفه تربیت خبرنگاران را بر عهده دارند، سرفصل‌هایی تدوین شده تا حداقل چند واحد در دانشکده‌های خبر تدریس شود. در مدارس هم لازم است در کتاب‌های درسی مشاهیر، محققان و بزرگان علم و ادب معرفی شود و به‌تدریج سمت نهادینه‌کردن فرهنگ مکتوب که عمیق، سازنده و ماندگار است، گام برداریم.
 
نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران تا دهم بهمن‌ماه در سامانه tehranbookfair.ir ادامه دارد.