خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کشور هم‌زبان و همسایه ایران، افغانستان با مشترکات بسیار فرهنگی، از‌جمله بازار‌های خارجی مهم برای نشر ایران محسوب می‌شود. این کشور برپایه فرهنگ ریشه‌دار و غنی توانسته در طوفان سهمگین جنگ‌های خانمان‌سوز فعالیت‌های قابل‌توجهی را در حوزه فرهنگ سامان دهد. ظهور 120 ناشر در دوره پساطالبان در کنار ناشران کهنه‌کار با سابقه صد‌ساله، تعامل با کشور‌های مختلف از‌جمله ایران برای واردات کتاب و همچنین برگزاری نمایشگاههای کتاب مشترک با کشورمان از ظرفیت قابل توجه نشر این کشور برای حرکت رو‌به‌جلو حکایت دارد.
این ظرفیت، به گفته شیر‌احمد سعیدی، مدیر انتشارات سعید و رئیس پیشین اتحادیه ناشران افغانستان، همانند دیگر کشور‌ها از کرونا متاثر شده است؛ به‌طوری که سه ماه قرنطینه در این کشور میانگین فروش و همچنین میزان واردات در 9 ماه ابتدایی سال را به صفر رساند. با وجود تاثیر‌گذاری قابل توجه کرونا بر اقتصاد نشر افغانستان، مدیر انتشارات سعید معتقد است نشر افغانستان در سال جاری بیش از کووید 19 از جنگ و ناآرامی متاثر‌خواهد شد.
شیوع ویروس کرونا بر جریان نشر کتاب در افغانستان چه تاثیراتی داشت و با توجه به اینکه بسیاری از فعالان این صنعت در دنیا برای حفظ کسب و کار خود به فناوری‌های نوین و قابلیت‌های فضای مجازی توجه نشان دادند، در بین ناشران افغانستانی چنین تغییر رویکردی جریان پیدا کرده است؟
همه‌گیری کرونا، بسیاری از صنوف و کسبوکارهای اقتصادی را دچار چالش و رکود کرد، برای ناشران افغانستانی و این مشکلات شدید‌تر بود؛ چراکه در بسیاری از کشور‌های از‌جمله جمهوری اسلامی ایران، شرایط کسب و کار برای ناشران و کتاب‌فروشان در فضای مجازی، با حمایت دولتی مساعد شد؛ اما در افغانستان، یک‌ماه پیش از شیوع کرونا، بازار کالا‌های مصرفی و همچنین بازار کتاب به‌دلیل بسته شدن گمرک با هدف تلاش برای پیشگیری از ورود کرونا به کشور دچار بهم‌ریختگی شد. در افغانستان فعالان اقتصادی در حوزه‌های مختلف کم‌و‌بیش توانستند در فضای آنلاین به فعالیت خود ادامه دهند اما صاحبان کسب و کار‌های فرهنگی به‌ویژه ناشران و کتاب‌فروشان نتوانستند در این فضا به فعالیت خود ادامه دهند.
به‌نظر می‌رسد نبود زیر‌ساخت مناسب را باید دلیل اصلی بی‌بهره‌ماندن فعالان این حوزه از ظرفیت‌های فضای مجازی دانست.
نبود زیر‌ساخت برای فروش آنلاین و دیگر امکانات از‌جمله خدمات پستی موجب شد تا کتاب‌فروشان و ناشران افغانستانی، حداقل فروش در دوران قرنطینه را هم نداشته باشند. برآورد من نشان می‌دهد شدید‌ترین ضربه و عامل رکود بازار کتاب افغانستان در یک‌سال گذشته، اعمال سه ماه قرنطینه است که فروش کتاب را به صفر رساند.
میزان آسیب‌دیدگی صنعت نشر افغانستان از شیوع ویروس کرونا در سال گذشته چقدر بود؟
هرچند آماری دقیق براساس اعلام دولتی از میزان فروش ناشران افغانستانی در اختیار نیست؛ اما میانگین فروش 150 هزار افغانی ناشران بزرگ پیش از شیوع ویروس کرونا، با ورود کووید 19 به 5000 تا 10 هزار افغانی رسیده است. باید در نظر داشته باشیم تبلیغات درباره آسیب‌های ناشی از ویروس تا پنج‌ماه بعد از شیوع ادامه داشت و البته همان‌طور که گفتم یک‌ماه قبل از شیوع نیز این تبلیغات شروع شده بود و سه ماه نیز قرنطینه کامل در کشور اجرا شد. بازار کتاب حتی در پاییز که تا حدودی کرونا کنترل شد، به حالت عادی برنگشت و این وضعیت با آغاز زمزمه‌های جریان موج دوم کرونا، هرچند بازار‌ها تعطیل و قرنطینه تکرار نشد، ادامه داشت. دلیل اصلی تداوم این وضعیت، تجربه سخت درگیری با موج نخست کرونا بود؛ بنابراین خانواده‌ها ترجیح دادند پس‌‌انداز مالی خود را برای شرایط اضطرار حفظ کنند در نتیجه ضربه مهلک دیگری به بازار کتاب و ناشران وارد شد. مقایسه دیگر وضعیت بازار کتاب پیش و بعد از کرونا در افغانستان نشان می‌دهد، میانگین فروش کتابفروشیها از 40 هزار افغانی در پیش از شیوع کرونا، حتی با گذشت یک‌سال، به 15 هزار افغانی نرسیده؛ در‌حالی‌که می‌دانیم وضعیت ابتلا و فوتی‌ها در افغانستان بسیار پایین است. کووید19 بی‌تردید به همه کسب‌و‌کار‌ها آسیب رساند، اما ضربه کرونا به ناشران شدید‌تر بوده است؛ چراکه کتاب همواره برای مردم آخرین نیاز محسوب می‌شود به‌ویژه در جامعه فقیر افغانستان، فعالان این حوزه بیش از 50 درصد از شیوع ویروس کرونا دچار آسیب شده‌‌‌اند.
کرونا بر تولید کتاب در افغانستان چه تاثیراتی گذاشت؟
میزان تولید نیز به شدت کاهش پیدا کرده است. به‌عنوان مثال در گفتوگو با برخی ناشران مشخص شد، در 10 سال گذشته به‌طور میانگین سالانه 100 عنوان کتاب تولید کرده‌اند و روند رو‌به رشدی داشتند؛ اما با شیوع ویروس کرونا بهترین ناشر افغانستان، نتوانست بیش از 40 عنوان کتاب منتشر کند که نشان از کاهش 60 درصدی تولید است.
تاثیر‌گذاری شیوع ویروس کرونا بر جریان واردات کتاب از کشور‌های مختلف به افغانستان به‌ویژه از جمهوری اسلامی ایران چقدر بوده است؟
کرونا بر جریان واردات کتاب بسیاراثر‌گذار بود. انتشارات «سعید» به‌عنوان یکی از ناشران بزرگ افغانستان که صاحب چند کتابفروشی بزرگ نیز است، سال 1398 به ارزش دو میلیارد تومان، کتاب از جمهوری اسلامی ایران به افغانستان وارد کرده بود؛ در‌حالی‌که در سال 1399 مجموع واردات کتاب این ناشر به 300 میلیون تومان نیز نرسید؛ یعنی در مجموع کمتر از یک‌چهارم. بخش عمده این واردات مربوط به برگزاری دو نمایشگاه و سه ماه آخر سال گذشته است؛ به‌عبارت دیگر از ابتدای سال تا برج 9 سال گذشته، میزان آمار واردات صفر است.
چشم‌انداز نشر کتاب افغانستان، در سال 1400 را چگونه می‌بینید؟ به‌ویژه اینکه احتمالا همچنان با کرونا درگیر هستیم.
اقتصاد نشر افغانستان در سال جدید بیش از اینکه از شیوع ویروس کرونا لطمه ببیند، متاثر از شرایط امنیتی است. انفجار هر بمب در هر شهری یعنی خانه‌نشینی چند روزه مردم، یعنی کاهش خرید و فروش کالا‌های مختلف از‌جمله کتاب؛ علاوه‌براین حملات پی‌در‌پی تروریستی در پایتخت نیز در تشدید این شرایط اثر‌گذار بوده است. هرچند دستگاه‌های چاپ و دیگر ابزار تولید کتاب در افغانستان تامین شده و ارتقاء پیدا کرده اما شرایط بد امنیتی تعاملات اجتماعی و کسبوکارهای مختلف را متاثر و مردم را ناامید می‌کند. خطرات امنیتی بیش از کرونا موجب تضعیف صنعت نشر در افغانستان می‌شود.
در سال 1400 چشم‌انداز تعامل بین فعالان صنعت نشر دو کشور ایران و افغانستان را چطور می‌بینید و برای تقویت این تعامل چه راهکار‌هایی در نظر دارید؟
آینده تعامل بین ایران و افغانستان در سال جاری را روشن و رو به توسعه می‌بینم؛ چراکه مناسبات همدلانه‌‌ای بین دو کشور چه در بُعد رسانه‌ای و چه از سوی دولت و مردم ایران به‌ویژه بعد از حمله تروریستی در دانشگاه کابل شکل گرفت؛ علاوه‌براین روابط فرهنگی بین دو کشور نیز از سوی سفارت جمهوری اسلامی ایران با برگزاری نمایشگاههای کتاب، فعالیت شعب دانشگاه‌های ایرانی در افغانستان و میزبانی این دو کشور از شاعران و نویسندگان کشور همسایه تقویت شده است؛ بنابراین گسترش هرچه بیشتر ارتباطات فرهنگی به نزدیک شدن این دو ملت هم‌زبان و هم‌کیش می‌انجامد.
چهارشنبه ۱۱ فروردین ۱۴۰۰ - ۰۸:۰۰
نظر شما