می‌دانیم این میزان تخصیص بودجه به‌ویژه در حوزه فرهنگ، خصوصا در حوزه کتاب و کتابخوانی بسیار اندک است. در این میان، گروه‌های جهادی -که به‌عنوان تشکیلات مردمی خود‌جوش در حوزه‌های مختلف، اغلب عمرانی، بهداشت و درمان و آموزشی در سراسر کشور فعالیت دارند- در حوزه فرهنگ و کتاب نیز به ایفای نقش می‌پردازند. «گروه جهادی شهدا» از‌جمله این گروه‌‌هاست که از یک‌سال گذشته، کنار سایر فعالیت‌های خود مثل آزادی زندانیان جرایم مالی غیرعمد، تامین سبد معیشتی، تامین لوازم‌التحریر، توزیع نان رایگان، بر مقوله فرهنگ آن‌هم از جنس توسعه کتابخوانی و تجهیز کتابخانه تمرکز کرده است.
محسن اسماعیلی، مسئول گروه جهادی شهدا، در گفتوگو با ایبنا، درباره شکل‌گیری این گروه، محرومیت‌های فرهنگی مناطق کم‌برخوردار و دشواری‌های تامین لوازم تجهیز کتابخانه توضیح داد. وی میگوید: «از ابتدای سال گذشته، هشت کتابخانه گروه جهادی شهدا، با لوازم اسقاطی بسیاری از ارگان‌ها تجهیز شده است.»
تشکیل گروه جهادی شهدا و فعالیت اعضای آن در عرصه چگونه آغاز شد؟
گروه جهادی شهدا با هشت عضو، سال 1395 به ثبت رسید. بعد از ثبت کشوری، سازماندهی شد و با حساب بانکی، سربر‌گ و نشان اختصاصی به کارمان ادامه دادیم. سال گذشته موضوع و دغدغه کتاب و کتابخوانی را با دوستان گروه مطرح کردم. پیشنهاد اولیه ایجاد کتابخانه سیار در مناطق کمتربرخوردار بود؛ اما می‌دانیم این کتابخانهها برای دسترسی ساکنان نقاط صعب‌العبور به کتاب، کاربرد بیشتری دارد؛ بنابراین ایده تاسیس و تجهیز کتابخانه در مناطق محروم را هدف‌گذاری کردیم. با همراهی و همکاری نهاد کتابخانههای عمومی کشور، موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، رادیو فرهنگ و واقفان، از ابتدای سال گذشته موفق شدیم هشت کتابخانه در نقاط مختلف ایران، تجهیز و احداث کنیم که هرکدام به نام یکی از شهدای دفاع مقدس و مدافع حرم است.
با توجه به اینکه علاوه‌بر فعالیت فرهنگی به فعالیت‌های دیگری جهادی مشغول هستید و مجموع این اقدامات با هشت نفر پیگیری می‌شود، برای ارائه مطلوب‌‌ترین خدمات کتابخانه‌ای به مراجعان، چه اقداماتی در زمینه نیاز‌سنجی و تامین کتاب انجام می‌دهید؟
سه نفر از اعضا در قالب یک کارگروه، درخواست‌های مردمی برای احداث کتابخانه را بررسی می‌کنند. وسعت منطقه، جمعیت سنی، میزان افراد باسواد و بی‌سواد، تعداد دانش‌آموز و دانشجو، بود و نبود کتابخانه و فاصله کتابخانههای عمومی با منطقه مورد نظر از‌جمله مولفه‌های این بررسی است. علاوه‌براین در انتخاب کتاب نیز به سلائق و گروه‌های سنی مختلف -حتی در حد کتاب‌های هنر نقاشی و رنگ‌آمیزی- و همچنین ارائه منابع کمک‌درسی که از نیاز‌های ثابت مناطق مختلف است نیز توجه داریم. حتی برای افراد نابینا نیز امکانات گوش کردن به کتاب گویا فراهم شده و ارائه خدمات برای اعضاء رایگان است.
جمع‌آوری اطلاعات کار بسیار دشواری است که کارگروه برعهده دارد. در‌حالی‌که برای گروه‌های مختلف به‌عنوان مثال، بسیجیان، کارت شناسایی همراه با هولوگرام صادر می‌شود، کارگروه‌های جهادی برای مراجعه و دریافت آمار و اطلاعات چه از سازمان‌های مرتبط و یا از خود مردم شناسه‌ای ندارند. بعد از بازگشت گروه سه نفره از منطقه‌ای که درخواست احداث و یا تامین منابع کتابخانه‌ای را دارند، با توجه به فضایی که از سوی خیرین در اختیار گروه قرار می‌گیرد، کار تجهیز آغاز می‌شود.
به نظر میرسد سپاه پاسداران و سازمان بسیج سازندگی نیروی مقاومت بسیج. این نهاد می‌تواند برای صدور کارت شناسایی ویژه گروه‌های جهادی با هدف سازماندهی آنها ورود کند. البته برای مسئول از سوی سپاه پاسداران حکم صادر می‌شود؛ اما توجه داشته باشیم وقتی یک جهاد‌گر به در منزل مردم مراجعه می‌کند، ارائه حکم چندان قابل هضم نیست. وجود کارت شناسایی معتبر خیلی مشکلات گروه‌های جهادی را برطرف می‌کند. بدون کارت شناسایی، هیچ نهادی از‌جمله شهرداری‌ها و یا ادارات کل آموزش و پرورش، آمار و اطلاعات دراختیار قرار نمی‌دهند. با ارتباطاتی که با فرماندهان پایگاه‌های مقاومت بسیج و یا هیات امنای مساجد برقرار می‌کنیم، کارمان تا امروز پیش‌رفته است؛ اما در مجموع این مشکلات وجود دارد.
تنها لطفی که در حق بچه‌های گروه جهادی شده، این است که فعالیتشان را تعریف کرده‌اند؛ در‌حالی‌که اگر برای این نیرو‌ها اتفاقی بیفتد، حتی عنوان شهید روی سنگ مزار آنها ثبت نخواهد شد؛ چراکه با وجود حکم، فعالیت آنها به منزله حضور در ماموریت است. ای‌کاش فعالیت بچه‌های جهادی با وجود تاکید مقام معظم رهبری درباره بازگشت نیرو‌‌های جوان به میدان، بیشتر دیده شود؛ زیرا این حضور ضرورت دارد.
فضایی که برای ایجاد کتابخانه در اختیار قرار می‌گیرد، وقفی است؟
بله؛ با حضور برخی بزرگان و مسئولان شهری مثل امام جمعه، بخشدار و یا فرماندار بین گروه جهادی شهدا با واقف قرار‌داد و به تعبیر دقیق‌تر قول‌نامه‌ای به امضا میرسد. بودجه‌ای برای ساخت کتابخانه در اختیار گروه جهادی شهدا نیست و به‌نظر میرسد فقط برای خرید ساختمان، حداقل به 100 میلیون تومان بودجه نیاز باشد. بنابراین همراه برخی درخواست‌ها، مکان احداث کتابخانه نیز مشخص شده و آماده تجهیز است. سهولت مراجعه به کتابخانه و حضور در کتابخانه را همواره در نظر داریم تا در شرایط آب وهوایی مختلف مشکلی ایجاد نشود.
از ابتدای سال گذشته، هشت کتابخانه به همت اعضای گروه جهادی شهدا با شعار «هر منطقه محروم یک کتابخانه» افتتاح شده است. به‌عبارت دیگر هر 45 روز یک کتابخانه؛ آن‌هم تنها با هشت میلیون تومان هزینه که البته صرف رفت و آمد و خوراک اعضا شده است. در‌حالی‌که می‌دانیم هزینه ساخت و تجهیز یک کتابخانه بسیار سنگین‌تر ازاین‌ها تمام می‌شود. گروه جهادی شهدا، بدون وابستگی سازمانی یا جلب حمایت مادی و بدون تحمیل هزینه به مناطق هدف عمل می‌کند و تلاش می‌کنیم برای کاهش هزینه‌‌ها، فقط 48 یا نهایتا 72 ساعت در منطقه بمانیم.
کتابخانه «شهید خرازی» در روستای سیبن با 2000 عنوان کتاب، کتابخانه «شهید احمد کاظمی» در حومه رشت با بیش از 7000 عنوان کتاب، کتابخانه «شهید ابراهیم هادی» درشهرستان دامغان با بیش از 10 هزار عنوان کتاب، کتابخانه روستای «اما‌مزاده ابوالحسن شهرری» با 5000 جلد کتاب، کتابخانه «جاویدالاثر حاج احمد متوسلیان» در شهرری منطقه دولت‌آباد با 5000 عنوان کتاب، کتابخانه «شهدای روستای خوئین» استان زنجان با بیش از 10 هزار عنوان کتاب، کتابخانه، «شهدای ملوند» در روستای ملوند شهرستان سبزوار بخش روداب با بیش از 5000 عنوان کتاب جلد کتاب و کتابخانه «سردار شهید حاج قاسم سلیمانی» در روستای پابند شهرستان خدابنده استان زنجان با بیش از 3000 عنوان کتاب، به ترتیب کتابخانه‌هایی بوده که توسط گروه جهادی شهدا، تجهیز و افتتاح شده‌اند.
در مجموع 13 درخواست در نوبت هستند که به مناطقی همچون سیستان و بلوچستان، دزفول، جوین در خراسان جنوبی، طبس و حتی شهر‌های بزرگ مثل مشهد تعلق دارند. پیش آمده بعد از پایان تجهیز کتابخانه در یک منطقه، مسئول اداره کل کتابخانههای عمومی استان از نیاز مناطق دیگر استان خبر داده و خواسته است برای تجهیز کتابخانههای این مناطق اقدام کنیم؛ اما این شیوه فرصت برای تجهیز سایر استان‌ها را از بین می‌برد.
نکته جالب اینکه وقتی در آغاز کاریم، کسی برای کمک نمی‌آید اما با پایان تجهیز کتابخانه و پای کار آمدن رسانه‌ها، یک‌عده می‌آیند و می‌گویند چرا به ما خبر ندادید؟! و تنها پاسخ من، سکوت است. پیش‌تر گفتم؛ هر یک از هشت کتابخانه در فاصله 45 روز افتتاح شدند که بسیار طاقت‌فرسا بود؛ فقط به‌دلیل دست تنها بودن. در این جریان باید بگویم شرمنده همه دوستانم در گروه جهادی شهدا، حسین زهره‌وند، مهدی رفعتی، امیر‌حسین تقی‌پور، محمد شامانی، اکبر اسماعیلی، ریحانه حیدری، مهدیه صالحی هستم. البته متاسفانه سال گذشته سید‌امیر‌علی ربانی را براثر ابتلا به کرونا از دست دادیم.
در یک سال گذشته با مسئولان کتابخانهها در ارتباط بوده‌اید؟
طرح، با افتتاح کتابخانهها رها نمی‌شود. با مسئولان کتابخانهها هماهنگ و در تماس هستم. هرچند حجم و وسعت کار بسیار زیاد است؛ اما تلاش می‌کنیم به اصطلاح، مو‌به‌مو پیگیر باشیم. اگر کتاب‌ها مستهلک شوند، کتاب‌های جدید و به‌روز ارسال می‌شود و با توجه به اینکه در همه کتابخانهها یک قفسه به کتاب‌های دفاع مقدس اختصاص دارد، با تامین یک دستگاه رایانه، برنامه‌ریزی شده تا اعضا کتابخانههای جهادی از منابع کتابخانه‌ای باغ موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس استفاده کنند.
به همراهی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران همچنین نهاد کتابخانههای عمومی و رادیو فرهنگ اشاره کردید. این همراهی‌ها شامل چه مواردی می‌شود؟
نهاد کتابخانههای عمومی کشور علاوه‌بر کتاب، به‌ویژه منابع به‌روز کمک‌آموزشی، قفسه نیز در اختیار گروه قرار می‌دهد و موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران نیز در تامین کتاب کنارمان است. به‌عنوان مثال با همراهی مدیر‌عامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، در بهمن‌ماه تعدادی کتاب جدید از نمایشگاه مجازی کتاب تهران خریداری و به کتابخانههای جهادی اهدا شد.
کمک‌های مردمی از سراسر کشور هم بسیار چشم‌گیر است که میز صندلی، فرش، کتاب و دیگر اقلام را در اختیار گروه قرار می‌دهند. البته جمع کردن لوازم تجهیز کتابخانه کار بسیار دشواری است.
در قالب طرح «ایران جغرافیای مهربانی» قرار است متخصصانی در حوزه بهداشتی ـ درمانی و عمرانی به گروه اضافه شوند. نخستین‌بار در روستای ملوند سبزوار، گروه دندانپزشکی همراه ما بودند که رایگان خدمات ارائه کردند. در تعامل با رادیو فرهنگ نیز مقرر شده فعالیت‌های گروه جهادی شهدا در قالب برنامه‌های زنده رادیویی منعکس شود. علاوه‌براین؛ باغ موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نیز برای تسهیل و سرعت‌بخشیدن به جریان تجهیز کتابخانههای جهادی اعلام آمادگی کرده است؛ بنابراین اگر خیّری در شهر‌های مختلف برای تجهیز کتابخانه قصد مشارکت داشت، ارگان‌های وابسته به باغ موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در همان شهر امکان برقراری ارتباط با اعضای گروه را ایجاد می‌کنند که به این شکل، در زمان و هزینه صرفه‌جویی قابل توجهی خواهد شد.
در گفتوگو با نهاد کتابخانههای عمومی کشور، موضوع قرار گرفتن کتابخانههای جهادی زیرنظر نهاد کتابخانههای عمومی نیز مطرح شد تا مسئولان کتابخانههای جهادی که از بین خود اهالی و بیشتر دانشجو هستند، به‌عنوان کارمند نهاد مشغول شوند تا اشتغال‌زایی هم داشته باشیم. اگر این تعاملات به مرحله اجرا برسد، قول می‌دهم گروه جهادی شهدا، هر ماه یک کتابخانه در مناطق محروم تجهیز کند.
وقتی از دشواری فراهم کردن مقدمات تجهیز کتابخانه صحبت می‌کنید، به نظر میرسد منظورتان تلاش برای جلب توجه مردم و مسئولان به اهمیت نذر فرهنگی است. این نوع نذر که به معنایی دیگر«سرمایه‌گذاری فرهنگی» محسوب می‌شود، هنوز و به اندازه سایر انواع نذر ـتوزیع غذای رایگان در مناسبت‌های مذهبی‌ـ در جامعه از جایگاه قابل اعتنایی برخوردار نشده است. چه تجربیاتی در همراه کردن مردم و یا مسئولان برای توجه به نذر فرهنگی در جریان افتتاح هشت کتابخانه جهادی شهدا کسب کردید؟
تنها رسانه گروه جهادی شهدا، شبکه‌های مجازی است. هشت کتابخانه گروه جهادی شهدا، با لوازم اسقاطی بسیاری از ارگان‌ها تجهیز شده؛ البته قصد جسارت ندارم...
بسیاری از ارگان‌های دولتی و غیر‌دولتی به اهمیت نذر فرهنگی و اهمیت همراهی با گروه‌های جهادی خود‌جوش در حوزه فرهنگ از‌جمله کتاب و کتابخوانی ناآگاهند و بی‌توجهی آنها بی‌تردید عمدی نیست.
خیلی مواقع، برای تامین قفسه کتابخانه، بین یک مشت قفسه درب و داغان قرارم می‌دادند و می‌گفتند: «برو انتخاب کن...» انتخاب می‌کردم؛ اما نصف روز برای تعمیر همان قفسه‌ها وقت می‌گذاشتیم که به معنای هزینه اضافی است؛ در‌حالی‌که با لوازم دور‌ریز بسیاری از ارگان‌ها می‌توان در مناطق کم‌برخوردار کار‌های موثری انجام داد و گروه جهادی شهدا با همین دور‌ریز‌ها هشت کتابخانه تجهیز کرده است. البته این مسائل اشکالی در هدف گروه ایجاد نمی‌کند, بی‌تردید در این مسیر شهدا کمکمان می‌کنند.
کتاب هم خیلی سخت به دستمان میرسد. گاهی ده‌ها روز برای تامین کتاب می‌دوم. هرچند بسیاری در جریان فعالیت و اهدافمان هستند اما از لحظه بار‌زدن تا خالی کردن ماشین از کتاب‌ها، فیلم کوتاه تهیه و در صفحه مجازی گروه منتشر می‌کنیم.
یکی از مهم‌ترین کارکرد‌های کتابخانههای عمومی، مربوط به تاثیر‌گذاری آن بر پیشگیری و یا کاهش آسیب‌های اجتماعی است. با توجه به اینکه هدف‌گذاری گروه جهادی شهدا تجهیز کتابخانه در مناطق کمتر برخوردار است، آیا ایده‌ای برای توجه به موضوع پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در این مناطق دارید؟ از‌جمله بهره‌‌مندی از حضور یک مشاور روان‌شناس و یا جامعه‌شناس.
یکی از مهم‌ترین مشکلات مناطق محروم، نبود فضای فرهنگی و آموزشی است و آثار این کمبود در رفتارهای فردی و اجتماعی مردم این مناطق دیده می‌شود؛ بنابراین ارتقاء سطح فرهنگی از مهم‌ترین رویکرد‌های گروه جهادی شهدا است. بسیاری از مردم مناطق محروم در واکنش به تجهیز کتابخانه می‌گفتند «چرا کتابخانه!؟ ما محرومیت‌های دیگری داریم.» در حالی‌که معتقدیم اول فقر فرهنگی بعد فقر مالی. فقر فرهنگی موجب شده تا رفتارهای نامتعارف در این مناطق دیده شود که در بسیاری مواقع جبران‌ناپذیر است.
هدفمان نخست، ایجاد و شکل‌گیری یک مرکز آموزشی و فرهنگی است، بعد تولید خوراک فکری. به‌عبارت دیگر تعریف طرح ایران جغرافیای فرهنگی صرفا تجهیز و افتتاح کتابخانه نیست؛ بلکه بعد از مدتی دوباره با افراد متخصص به مناطق برمی‌گردیم. خیلی از سازمان‌ها و ارگان‌ها از‌جمله سازمان تبلیغات اسلامی و یا وزارت کشور به‌دلیل آشنایی با بافت فرهنگی، اجتماعی، سلائق و یا شرایط اقلیمی مناطق مختلف از ظرفیت قابل‌توجهی برای کمک و مشاوره به گروه‌های جهادی در عرصه فرهنگی برخوردار هستند. گروه جهادی شهدا آمادگی دارد مسیر حضور و فعالیت گروه‌های جهادی دیگر در هشت منطقه‌ای که کتابخانه افتتاح شده را فراهم کند.
به‌جز لبخند رضایت حضرت آقا، لبخند و رضایت هیچ مسئولی برایم مهم نیست.
بحث فرهنگ و کتاب از دغدغه‌های اصلی مقام معظم رهبری است که در بیانیه گام دوم انقلاب نیز به آن اشاره داشتند و این دغدغه به دغدغه بچه‌های گروه جهادی شهدا هم تبدیل شده است؛ بنابراین می‌خواهیم آن‌قدر در مناطق محروم کتابخانه تاسیس کنیم تا کسی برای دسترسی به کتاب مشکل نداشته باشد.
اما درباره واکنش‌های مردمی، به یاد دارم بچه‌های یکی از روستا‌های کم‌برخوردار به‌محض اینکه از حضور گروه جهادی شهدا برای افتتاح کتابخانه در محل زندگی‌شان با خبر شده بودند، از صبح، بدون اینکه صبحانه و حتی ناهار بخورند، با شوق روبه‌روی در کتابخانه ایستاده بودند و فعالیت گروه را تماشا می‌کردند و یا کتاب‌ها را ورق می‌زدند. این بچه‌‌ها شاید به نان شب محتاج بودند و توان خرید کتاب ندارند؛ اما حق دارند به کتاب دسترسی داشته باشند.
واکنش دیگر اینکه در یکی از مناطق، بعد از افتتاح کتابخانه، مادری آمد و پیشنهاد کرد کتابخانه در دو شیفت صبح و بعدازظهر به خانم‌ها و آقایان خدمات بدهد و دو دختر و پسر دانشجویش مسئولیت کتابخانه را برعهده بگیرند.
کدام خاطره در جریان افتتاح هشت کتابخانه برایتان پرنگ‌تر است؟
در یکی از روستا‌ها پسر بچه‌ای بعد از افتتاح کتابخانه از من پرسید: «می‌تونم از این کتاب‌ها ببرم...» پاسخ دادم: «همه این کتاب‌ها برای تو و مردم روستا است». ادامه داد: «برای خودم نمی‌خواهم، برای کسی می‌خواهم. نمی‌تواند تا کتابخانه بیاید...» کنجکاو شدم. کتاب انتخاب کردیم و با هم به منزلشان رفتیم.
وارد منزل که شدیم؛ با پدر جانبازی روبه‌رو شدم که دو پا نداشت، هزینه خرید ویلچر هم نداشت و زیر نظر بنیاد جانبازان هم نبود! برایش ویلچر گرفتیم تا به کتابخانه بیاید.
نظر شما