كتاب هوويت را بايد بيانيه‌اي مستند در افشا و محكوميت استعمارگران به اصطلاح متمدن اروپايی عليه بشريت و به‌ويژه استعمارگران به اصطلاح متمدن اروپايی عليه بشريت و به‌ويژه استعمارگران انگليسی بر ضد هنديان برشمرد كه از همين رو در عصر خود آوازه يافت و شخصيت معروفی چون كارل ماركس در كتاب سرمايه به آن استناد كرد.
این کتاب پس از درآمد و مقدمه مولف و مترجم در پنج فصل به ورود انگلیسان به هندوستان یا طریق تحصیل مملکت، سلوک انگریزان با ملت هندوستان، بقیه سلوک انگریزان با اهل هندوستان، بقیه دوره انگریزان در هندوستان، تتمه کیفیت ورود انگریزان در هندوستان و خطاب مترجم به اهالی ایران پرداخته است. عکس‌ها و اسناد، واژه‌نامه، کتاب‌نامه، فهرست اشخاص، فهرست مکان‌ها و فهرست موضوعی نیز پایان‌بخش کتاب است.
در این تصحیح، مقابله دقیق میان ترجمه و متن اصلی صورت گرفته است. همچنین توسط مصححان پانویس‌هایی در توضیح و تکمیل متن کتاب آورده شده که در نگارش آنها از منابع گوناگون معتبری استفاده شده است.
اما اشتباه و ساده‌انگاری است اگر تصور شود که نویسنده کتاب که مسیحی انگلیسی متدینی به نظر می‌رسد، استعمار اروپایی را که با استثمار ملت مظلوم هند عجین بوده، به هر شکل و شیوه محکوم کرده و از حقوق انسانی هندیان و استقلال آن کشور از سلطه انگلیسی‌ها حمایت می‌کند، بلکه وی از آن حیث برآشفته است که چرا انگلیسی‌ها علی‌رغم تعلمیات حضرت مسیح (ع) و به نام ترویج آیین مسیحیت، دست به غارت و کشتار هندیان زدند و آن آیین را نزد آنها زشت و نفرت‌انگیز ساختند. ولی به این پرسش نیز پاسخ نمی‌دهد که چرا پاپ اعظم و یا کاردینال انگلیس و یا حتی کشیش‌هایی که در همان زمان آیین مسیحیت را در هند تبلیغ می‌کردند، در برابر اقدامات ضدانسانی انگلیس‌ها نسبت به هندیان، در طول یکصد و پنجاه سال، مُهر سکوت بر لب زدند و لب به اعتراض نگشودند.
مولف کتاب گر چه خود و یا به نقل از دیگران به تمدن تیموری (مغولان) هند که تا آغاز قرن هجدهم میلادی باشکوه و اقتدار تمام بر آن سرزمین ثروتمند و باستانی حکومت می‌کردند اشاره کرده و تصریح می‌کند که بسیاری از آن ابنیه و عمارات عالی توسط انگلیسی‌ها نابود شد اما معلوم نیست که به چه دلیل و قرینه‌ای می‌نویسد که «حکومت انگلیسیان هزار مرتبه بهتر از حکومت جابر مغول (برای هندیان) است؟»
این سخن بی‌پایه چیزی جز همان حس برتری‌جویی اروپاییان و از جمله انگلیسی‌ها نسبت به سایر ملل و اقوام در آن زمان نیست. تاريخ استعمار اروپاييان در قرون اخير، از ادوار غم‌انگيز و ننگين تاريخ بشر به شمار می‌رود كه به سبب عمق جنايت، دامنه و استمرار آن و خسارات و عوارض ناگوار گوناگوني كه بر جاي نهاد، با هيچ‌يك از جنايات بزرگ مستبدان و مهاجمان شناخته‌شده تاريخ قابل مقايسه نيست. اما در ميان همه جنايات انگليسی‌ها در شبه قاره هند شامل هندوستان، بنگلادش و پاكستان نيست؛ زیرا آنها با سوءاستفاده از ویژگی‌های میهمان‌نوازی و روحیه صلح‌طلب و مسالمت‌جوی هندیان، به بهانه تجارت وارد هند شدند و به‌تدریج آثار تمدن باشکوه باستانی آن را نابود کردند و آن سرزمین پهناور را به تصرف خود درآوردند و مردم آنجا را در کشور خودشان 250 سال استثمار کردند و ثروت و نفایس بی‌کرانی روانه انگلستان کردند.
آقاصوفی هندی در شیراز که مرکز حاکمیت انگلیسی‌ها در جنوب ایران بود، به طور مخفیانه فعالیت‌های ضدانگلیسی خود را آغاز کرد و با انقلابیون ایرانی و اعضای حزب دمکرات آن شهر ارتباط برقرار نمود و عضو حزب شد. بدین منظور نشریه هفتگی «حیات» را در اوایل جمادی‌الاول 1328 ق. با کمک شیخ محمدحسین شریعت معروف به حیات، منتشر کرد و تا سال 1334 که دستگیر شد، با آن نشریه همکاری می‌کرد و مقالاتی در آن می‌نوشت. آقاصوفی ترجمه عنوان انگلیسی کتاب را برای اثر فارسی خود انتخاب نکرده، بلکه برای جلب توجه و تنبه ایرانیان نسبت به مکاید انگلیسی‌ها عنوان «دام صیادان یا عبرت ایرانیان» را برگزیده است. مترجم همچنین به دلایل امنیتی و ترس از دستگیری توسط انگلیسی‌ها، در هیچ جای کتاب نامش را درج نکرده و فقط در آخرین سطر کتاب عدد 186 در داخل پرانتز نوشته که به حروف ابجد «صوفی» می‌شود.
.jpg)
ویلیام هوویت ـ مورخ و نویسنده انگلیسی ـ با استفاده از تعدادی کتاب معتبر و نیز مقدار قابل توجهی از اسناد متقن و موثق مربوط (شامل مکاتبات اداری و سیاسی مدیران کمپانی انگلیسی هند شرقی، فرمانروایان انگلیسی هند، متن بازپرسی‌های طولانی دو تن از رؤسای کمپانی در مجلس عوام انگلستان، افشاگری‌های برخی از نمایندگان مجلس، پاره‌ای گزارش‌ها و مقالات روزنامه‌های انگلستان در آن‌باره، اعترافات مقامات مسئول کمپانی، گفته‌ها و نامه‌های برخی از امرای هند و...) همراه با تاریخچه‌ای از استعمار پرتغال، اسپانیا، فرانسه و هلند در مستعمرا ترا در کتابی با عنوان «استعمار و مسیحیت» در سال 1838 به رشته تحریر درآورد که یک سال بعد مؤلف پنج فصل مربوط به استعمار انگلیسی‌ها در هندوستان را مستقل و تحت همین عنوان در لندن منتشر کرد که این کتاب احتمالاً ترجمه همین کتاب است.
هفتاد سال بعد یک نفر از آزادی‌خواهان و مبارزان هندی که به ایران مهاجرت کرده بود، به منظور هشدار به ایرانیان نسبت به دسیسه‌های انگلیسی‌ها، این کتاب را به زبان فارسی با عنوان «دام صیادان یا عبرت ایرانیان» ترجمه کرد که در سال 1330 قمری در شیراز انتشار یافت.
مؤلف در این بخش، بعد از شرح استقرار کمپانی هند شرقی انگلیس در هندوستان، به شرح اقدامات نظامی کمپانی و رقابت‌ها و درگیری‌های نظامی با کمپانی هند شرقی فرانسه و نیز امرا و شاهزادگان مسلمان و هندوی آن سرزمین و تصرف تدریجی اغلب ولایات ـ با جنگ یا بدون جنگ ـ در طول حدود چند دهه می‌پردازد؛ بدین ترتیب که کمپانی بعد از گذشت 150 سال از حضور در هند، به منظور بسط نفوذ خویش و به تقلید از رقیب فرانسوی‌اش، پس از آنکه ارتشی مرکب از افسران و صاحب‌منصبان انگلیسی و سربازان هندی ایجاد کرد، وارد منازعات داخلی هند شد و با ایجاد نزاع‌های داخلی ساختگی میان امرای محلی و با عقد پیمان با یکی از طرفین نزاع و در اختیار قراردادن نیروهای نظامی‌اش به آن، به پیکار با طرف دیگر پرداخت و بعد از شکست رقیب، غرامت سنگینی از طرف پیروز می‌طلبید و بخشی از نیروهایش را به بهانه حفاظت از سلطنت وی به هزینه او در آن سامان نگاه می‌داشت تا چنانچه نتوانست از عهده پرداخت غرامت برآید یا خلف وعده کرد، به اشاره کمپانی علیه وی وارد عمل شوند و او را مجبور به پرداخت غرامت کنند یا وی را عزل کرده و از سر راه برداشته و یکی دیگر از رقبای دست‌نشانده خود را بر سر کار آورند.
جواهر لعل نهرو سیاستمدار و آزادیخواه هند که بعد از استقلال آن کشور به مقام نخست وزیری رسید، راجع به این محاکمات نمایشی می‌نویسد: «انگلستان به وسیله مواخذه و محاکمه این اشخاص، وجدانش را آسوده می‌ساخت، اما در قلبش آنها را تحسین می‌کرد و میل داشت از سیاست آنها بهره‌مند شود و استفاده کند.» این اقدامات ضد انسانی و تکان‌دهنده کمپانی هند شرقی انگلیس که نمونه‌های کوچکی از آنها گفته شد، ده‌ها سال پیش از سرکوب قیام سراسری مردم هند در سال 1857 است. ذکر جنایات انگلیسی‌ها در آن واقعه، اعمال و افدامات آنها را که نویسنده در این کتاب شرح می‌دهد، کوچک و کم‌اهمیت می‌کند که البته موضوع کتاب حاضر نیست. همین مظالم طاقت فرسا سبب شد که چون هندیان توان مقابله با انگلیسیان را در خود نمی‌دیدند، در دل از آنها ابراز انزجار کرده و از شکست آنان خوشحال شوند و مقدمات قیام بزرگی را فراهم آورند.
کتاب «دام صیادان یا عبرت ایرانیان: نخستین رساله فارسی در شناخت استعمار انگلیس در شبه قاره هند» نوشته ویلیام هوویت با تصحیح محمدحسن رجبی (دوانی)، محسن نیک‌بین در 245 صفحه، شمارگان 770 نسخه و بهای 58 هزار تومان از سوی نشر نی منتشر شد.
نظر شما