خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در ایلام - مرتضی حاتمی: برگزیده شدن در جایزه کتاب سال، عنوانی مهم و معتبر است که می‌تواند نگاه‌های منتقدان ملی و علاقه‌مندان را به سمت و سوی مؤلفان و کتاب‌های برگزیده تغییر دهد و امکان دیده شدن کتاب در سطح ملی، بیشتر میسر شود.

برگزاری مراسم اهدای جوایز ادبی به مؤلفان، نویسندگان، شاعران و روزنامه‌نگاران از جریان‌های مؤثر فرهنگی، ادبی، اجتماعی و رسانه‌ای است که توسط بخش‌های دولتی و خصوصی از آغاز تاکنون با فراز و فرودهای کمی و محتوایی همراه بوده و گاه این جوایز مداومت داشته و گاه متوقف شده‌اند. در اینکه جایزه دادن و جایزه گرفتن خود تبعات روانی انگیزشی و فرهنگی و اجتماعی فراوان به دنبال دارد، شک و بحثی نیست.

بی‌شک برگزاری جوایز ادبی در چند هدف اصلی خلاصه می‌شود:
بالا بردن، اعتلا و اقتدار هنر - صنعت نشر مکتوب
تقویت بنیادهای انگیزشی و روانی مؤلفان و ناشران
کمک به بالا بردن ذائقه‌ی خوانداریِ جوامع هدف و تلاش برای ظهور آثار قوی و درشت محتوا در ادبیات و رسانه و...

جایزه ادبی پروین اعتصامی‏، کتاب سال دفاع مقدس‏، کتاب سال شهید حبیب غنی‌پور، جایزه ادبی اصفهان، جایزه ادبی بهرام صادقی، جایزه جلال آل‌احمد، جایزه ادبی سعدی، جایزه ادبی صادق هدایت، جایزه ادبی قیصر امین پور، جایزه ادبی مهرگان (تنها جایزه غیردولتی در حوزه محیط زیست و علم)، جایزه ادبی هفت اقلیم، جایزه ادبی هوشنگ گلشیری، جایزه ادبی یلدا، جایزه بیتا، جایزه مهتاب فصلنامه نگاه نو، جایزه شعر احمد شاملو، جایزه شعر امروز ایران، جایزه منتقدان و نویسندگان مطبوعات، کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، جایزه ادبی یوسف، جایزه ادبی واو، جایره هنر و ادبیات گمانه‌زن، جایزه ادبی لیراو، جایزه ابوالحسن نجفی، جایزه ادبی یلدا (نشر کاروان)، جایزه ادبی روزی روزگاری، جایزه لاک‌پشت پرنده، جوایز شورای کتاب کودک، جایزه قاقا (هوشنگ مرادی کرمانی)، جایزه جعفر پایور، جایزه سپیدار، جایزه معصومه سهراب، جایزه ادبی چهل، جایزه فرهنگی لطیفه یارشاطر، جایزه شعر خبرنگاران و...، نام و عنوان تعدادی از جوایزی است که توسط نهادهای دولتی و حقیقی به برگزیدگان و تقدیرشوندگان در حوزه‌های مختلف اهدا شده و البته شعله‌ی تعدادی از آنها نیز خاموش شده است. (جایزه «قلم زرین مجله ادبی گردون» در ابتدای دهه هفتاد در دو دوره برگزار شد و با محکومیت و توقیف مجله و کوچ مؤسس جایزه و مدیر مجله به آلمان، برای همیشه خاموش شد. بعدها مجله ادبی «کارنامه» نیز جایزه‌ای ادبی راه‌اندازی کرد و سرنوشتش به توقیف منجر شد.)

اگر به بررسی مخاطبی این جوایز نگاه کنیم، کمترین سهم ممکن برای «ادبیات کودک و نوجوان» است که با عنایت به برخی از قله‌های این ادبیات، امکان برگزاری و برپایی جوایزی به نام نویسندگان، شاعران، مترجمان، و پیشکسوت همچون: زنده‌یادان محمود کیانوش، مهدی آذریزدی، پروین دولت‌آبادی و... میسر خواهد بود. هر چند تاکنون جوایزی در این راستا تعریف و اجرایی شده اما به نسبت جمعیت مخاطبانش، اندک است.

ناگفته نماند که از سال گذشته «جایزه کتاب ماه و سال کودک و نوجوان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» به دبیری «مصطفی رحماندوست»، با هدف حمایت از مؤلفان و خرید آثار برتر در حال اجرا و فعالیت و دارای بخش‌های مختلفی است و نشان می‌دهد که این مجموعه فرهنگی ادبی هنری با قدمت هنوز دغدغه‌مند به فعالیت‌های گسترده‌اش ادامه می‌دهد.

جوایز ادبی و مؤلفان ایلامی
ادبیات استان ایلام، ادبیاتی جوان و البته پویاست و سهم نویسندگان و مؤلفان ایلامی از دریافت این جوایز در حوزه کتاب سال دفاع مقدس توسط «محمدعلی قاسمی» و «حسین شکربیگی» و اگر موفقیت‌های جهانی «بهروز بوچانی» را هم به آن اضافه کنیم، میزان کمّیِ این جریان فرهنگی در استان دیده خواهد شد.

در این استان به همت و حمایت اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی جوایز استانی و منطقه‌ای در چند سال اخیر برای مخاطبان و جوامع هدف برگزار شده است. جایزه ادبی کردی «ئیلام» و جایزه ادبی «بلوط طلایی» (حوزه هنری استان) که البته جایزه بلوط طلایی استمرار پیدا نکرد، از جمله این رفتار فرهنگی است. این اداره کل با هدف حمایت‌های مناسب از ادبیات و توجه به پتانسیل‌های موجود ادبی در شهرستان‌ها جشنواره‌هایی برگزار کرده است. از آن جمله؛ جشنواره بومی- محلی شعر «هه‌له‌ت»، جشنواره داستان‌نویسی جوان و نوجوان «فیلمان»، داستان‌های بومی- محلی «رازان» و...

البته در اجرا، انجام و فرجام این جشنواره‌های ادبی می‌توان امیدوار بود که بعدها جوایز ادبی به همان نام و عنوان متولد شوند و پیوستگی فرهنگی به وجود بیاورند.

جایزه ادبی کردی جایزه ادبی «باشور» (نخستین جایزه فعال خصوصی)
این جایزه که سومین دوره آن در سال جاری برگزار خواهد شد، از سال 98 به‌همت «محمد مرادی‌نصاری» شاعر، مترجم و مدیر نشر «باشور» در سطح مناطق کردزبان برگزار شد و مورد استقبال قرار گرفت. این جایزه کاملاً خصوصی است و بدون حمایت هیچ ارگانی و با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کند و بر اساس آرای شورای مشورتی داوران (نویسندگان، شاعران، مترجمان و صاحبنظران ادبیات کُردی) در مناطق مختلف کردزبان، با بررسی رزومه علمی و تاثیرگذاری فعالان زبان و ادبیات کردی، یک نفر یا بیشتر را برای دریافت جایزه انتخاب می‌کنند.

خوشبختانه این جایزه همچنان فعال است و در حال ارسال فراخوان در دوره سوم خود است.

جایزه کتاب سال استان ایلام
امسال پنجمین دوره جایزه کتاب سال استان ایلام، توسط اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و همکاری مؤسسه فرهنگی، هنری اقلیم هشت ایلام در نیمه دوم سال برگزار خواهد شد و این روزها فراخوان آن منتشر شده است.

وقوع این جریان مؤثر در تبادلات و معادلات فرهنگی و ادبی استان ایلام، می‌تواند جریان‌هایی را رقم بزند که در آن بالندگی و اعتلای ادبی و فرهنگی به دنبال داشته باشد. برگزیده و تقدیری جایزه کتاب سال، عنوانی مهم و معتبر است و می‌تواند بنیادهای اعتباری آن را بیش از پیش در حافظه جامعه هدف ماندگارتر کند و نگاه‌های منتقدان ملی و علاقه‌مندان به سمت و سوی مؤلفان و کتاب‌های برگزیده تغییر دهد و امکان دیده شدن کتاب در سطح ملی، میسر کند.

تلاش‌ها و نظارت و راهبری اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام و مشارکت مؤسسات فرهنگی هنری وابسته به آن، در مدیریت محتوایی و شیوه اجرایی حوزه‌های مختلف، قابل توجه و بررسی است. اینکه مجریان این امر، مؤسسات فرهنگی باشند و اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان نقش همراه و همگرا دارد، اتفاقی ارزنده و مهم و قابل اعتناست.

مدیرکل خوش فکر و جوان این اداره با تیمی کاربلد، در این چند سال اخیر، مجری و میزبان جریان‌ها و اتفاق‌های فرهنگی، ادبی، هنری، رسانه‌ای در سطوح منطقه‌ای و ملی و حتی فراملی بوده و توانمندی‌های اجرایی و تخصصی موجود در استان را به مخاطبان نشان داده است.

امسال «مؤسسه فرهنگی، هنری اقلیم هشت ایلام» به مدیریت «ملوک هاشمی» از هنرمندان و فعالان فرهنگی استان و همکارانش همچون دوره‌های دوم، سوم و چهارم، در برگزاری پنجمین دوره این جایزه، به عنوان رفتار و جریان فرهنگی، نقش‌آفرین است و تجارب موفق و تلاش‌های موثر این مؤسسه در اجرای برنامه‌ها با موضوع و محوریت کتاب و توسعه و ترویج کتابخوانی و اجرای موفقیت آمیز آن در سال‌های گذشته، میزان انتظارات کمی و کیفی اجرایی قبل و حین و پایان آن بالا برده است.

مجری نخستین دوره جایزه کتاب سال استان ایلام، «مؤسسه فرهنگی، هنری فراسوی فصل پنجم هنر» به مدیریت «حسن اسدی‌نیا» از هنرمندان خوشفکر بود که شعله این اتفاق مبارک را روشن و نام این مؤسسه به عنوان نخستین راهگشا در حافظه تاریخی فرهنگی استان ماندگار کرده است.

یکی از رفتارهایی که بعد از برگزاری و اعلام جایزه کتاب سال قابل رصد است، توجه جامعه ادبی و فرهنگی و دقت و تمرکز مخاطبان و منتقدان به کتاب‌های برگزیده و تقدیری است. اینکه کتابی به عنوان کتاب سال انتخاب می‌شود، نگاه‌ها و قلم‌ها را به سمت و سوی خود می‌کشاند و موجی از کنجکاوی‌ها در میان جوامع هدف به وجود می‌آورد.

با عنایت به نوپا بودن جایزه کتاب سال استان ایلام، بی‌شک نقدهایی بر آن وارد خواهد بود و کاملاً طبیعی است که این جریان نوپا، دارای محدودیت‌ها و نقاطی قابل بررسی باشد و تا رسیدن به کمال مطلوب، فرصت‌هایی زیادی در پیش رو داشته باشد، اما همین که جایزه‌ای در سال پنجم اجرایی همچنان شعله‌اش روشن است، نشان از رونق ادبی و فرهنگی این استان دارد.

چند انتظار و پیشنهاد:
۱- منتقدان و تحلیلگران؛ آثار برگزیده و تقدیری را از ابعاد مختلف مورد نقد و بررسی قرار دهند و لایه‌های پنهان و قابل رصد را پیدا کنند و زوایای پنهان کتاب‌ها و نقاط قوت و ضعف را با آگاهی، علمی و شناخت دقیق و عمیق و به دور از یکسویه نگری، به جوامع هدف نشان دهند.

۲- مراکز فرهنگی، ادبی، ادارات فرهنگی، کتابفروشی‌ها و پاتوق‌های کتاب و محافل ادبی فرصت‌هایی را به دیدار و معرفی برگزیدگان و امکان دیدار چهره با چهره اختصاص دهند. (البته در شرایط فعلی ناشی از شیوع ویروس کرونا این امکان به بسترسازی مناسب و رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی میسر و مربوط خواهد بود.)

۳- امکان خرید و حمایت‌های مالی از سوی ادارات فرهنگی از کتاب‌ها و آثار برگزیده و تقدیری بر اساس قوانین اداری میسرشود. (البته اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، در این چند سال اخیر از مؤلفان بومی و آثارشان حمایت‌های مناسب داشته و حتی معاونت امور فرهنگی وزارت متبوع و موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران نیز از مؤلفان بومی حمایت داشته‌اند.)

۴- نشریات محلی، کانال‌ها و گروه‌های خبری و رسان‌ ای مجازی و مکتوب، نسبت به بازتاب اخبار و انعکاس گزارش‌ها، نقدها و گفتگوها و... فعالانه تر برخورد و از توطئه سکوت و حاشیه‌سازی پرهیز کنند.

۵- با عنایت به استانی بودن جایزه، امکان برنامه‌های نقد و بررسی آثار منتخب توسط انجمن‌های ادبی و محافل فرهنگی (دولتی و خصوصی) در مرکز استان و شهرستان‌ها میسر شود و اهالی قلم نگاهی تازه و کارشناسانه به جریان انتخاب آثار داشته باشند. (البته در شرایط فعلی ناشی از شیوع ویروس کرونا این امکان به رعایت شیوه نامه‌های بهداشتی مربوط خواهد بود.)

۶- مجمع ناشران استان در نشست‌ها و برنامه‌های خود، نسبت به برگزیدگان و تقدیرشدگان جایزه کتاب سال واکنش‌های مناسب و انگیزشی نشان دهند.

۷- با عنایت به وجود دبیرخانه جایزه کتاب سال مستقر در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، در پایان هر دوره برگزاری جایزه کتاب سال، گزارشی کمی و کیفی و تحلیلی از روند اجرایی آن در طول سال به جوامع هدف ارائه داده شود.

8- بخشی از جایزه کتاب سال، به کتاب‌های الکترونیکی اختصاص داده شود. کتاب‌های الکترونیکی همگام با ورود انسان معاصر به دنیای مجازی با کمی قبل و بعد به وجود آمد و ضروری است که در فراخوان‌های آینده این جایزه،سهمی به کتاب‌های الکترونیکی رسمی اختصاص داده شود.

باید امیدوار بود نهال جایزه کتاب سال استان ایلام با مشارکت فعالانه مؤلفان و ناشران، نظارت و هدایت اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، تلاش و برنامه‌ریزی مؤسسات فرهنگی، هنری به درختی کهنسال و استوار تبدیل شود.