به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اردبیل، سید عبدالرحیم خلخالی، فرزند سید مومن، در سال 1290 هجری قمری، مصادف با سال 1250 و 1251 خورشیدی، در زاویه‌ساداتِ خلخال از توابع استان اردبیل به دنیا آمد. پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در زادگاه خود، در رشت به تحصیل زبان و ادبیات فارسی، عربی، فقه، اصول و فلسفه پرداخت و برای تکمیل تحصیلاتش در مـدرسه «آلیانس» تهران مقدمات زبان فرانسه را آموخت.
از سال 1332 قمری که روزنامه علمی، ادبی و اخلاقی «پروین» را به مدیرمسئولی خود در کتابخانه‌اش چاپ می‌کرد، از ادباء و علاقه‌مندان ادبیات فارسی به شمار می‌رفت و در رشته‌‌های باستان‌شناسی، نمایشنامه‌نویسی و حقوق، استاد بود.
«به یکدیگر محبت کنید» و «حرص باعث هلاک است»، نخستین ترجمه‌های وی از آثار «تولستوی» است و چاپ معتبری از کتاب «سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک» نیز به همت او انجام شد.
«لبنان در آتش جنگ»، نمایشنامه «داستان خونین» یا «سرگذشت برمکیان» که مضمون تاریخی و عشقی دارد، «حافظ نامه» در شرح حال حافظ، «تصحیح نوروزنامه خیام»، «دیوان خاقانی» و «تصحیح ادب الوجیز» ابن مقفع، ترجمه «شارل و عبدالرحمن» نوشته جرجی زیدان، «دختر هارون الرشید» و «ابو مسلم خراسانی» از دیگر آثار خلخالی است.
زعفر احدزاده، نویسنده و پژوهشگر که کتاب «سیدعبدالرحیم خلخالی؛ بزرگمرد عرصه فرهنگ و ادب کشور» را تالیف و به چاپ رسانده است، در گفت‌وگویی با خبرنگار ایبنا درباره فعالیت‌های فرهنگی و ادبی این شخصیت برجسته اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین اقدامات هميشه ماندگار استاد خلخالی، تصحيح و چاپ دیوان حافظ بود که در سال 1306 هـ. ش. برای اولين بار در کشور از منظر انتقادی صورت گرفت.
وی افزود: گفته می‌شود این اثر از روی قدیمی‌ترین دیوان حافظی که گویا 35 سال بعد از وفات حافظ کتابت شده بود، کار شد و بر این اساس، دیوان حافظ چاپ خلخالی از معتبرترین چاپهای این کتاب محسوب می‌شد که مقدمه‌ای بود برای چاپهای بعدی آن.
احدزاده با اشاره به اینکه استاد خلخالی سالیان سال از عمر گرانمایه خود را صرف زنده کردن آثار تاریخی و ادبی کرده و نسخه‌‌های نفیسی از کتابهای فارسی را با بهترین شکل به چاپ رسانده است، در خصوص اهتمام او در انتشار كتب ماندگار و مرجع تصریح کرد: چاپ كتاب «انیس‌الاعلام فی نصرة‌الاسلام»، در تبيين برتری اسلام بر دیگر مذاهب و حقانیت آن در میان ادیان؛ مساعدت در انتشار کتاب ارزشمند «بیان‌الادیان»، از کتب بسیار خوب نثر فارسی و از نمونه‌‌های فصیح قدیمی این زبان؛ همكاری با استاد مینوی در چاپ چندین کتاب؛ تامین هزینه چاپ برخی کتب مرحوم اقبال آشتیانی از جمله کتاب «فرهنگ اسدی»؛ چاپ انتقادی «حَدَایِقُ السِّحر فِی دَقَایِق ِالشِّعر»، در فن بدیع و با سرمایه شخصی؛ انتشارکتاب «المرقاة یا الخلاص» ابوعبدالله حسین بن ابراهیم بن احمد نطنزی که ماخذی بر کتب لغت بعد از خود بود و بیش از هزار سال قدمت دارد؛ چاپ کتاب «معالم العلماء» به کوشش عباس اقبال آشتیانی از نسخه خطی سیدعبدالرحیم خلخالی؛ راه‌اندازی كتابخانه و انتشارات خلخالی و انتشار كتاب‌های ارزشمند و ماندگار ديگر از اقدامات ماندگار استاد در تاریخ فرهنگی ایران‌زمین است.
وی ضمن تأکید بر لزوم تکمیل مطالعات پژوهشی در خصوص تأثیر ماندگار خلخالی در حوزه فرهنگی و ادبی اضافه کرد: مازاد بر تأثیرات چند وجهی استاد خلخالی در رهبری جنبش مشروطیت و نیز پیشگامی در فعالیت‌های مطبوعاتی وی، ضروری است پیشگامی خلخالی در محورهای ترجمه، تصجیح، نمایشنامه‌نویسی و سیاست‌نامه نویسی بیشتر تبیین شود که البته این مهم با راه‌اندازی انتشارات و کتابخانه خلخالی و تشویق و حمایت بزرگان برای تولید آثار فاخر میسر خواهد شد.
احدزاده با بیان اینکه لازم است در خصوص تبیین و معرفی شخصیت و تأثیر استاد در سپهر ادبی و فرهنگی کشور همایش‌هایی برگزار شود، ادامه داد: در خصوص جایگاه استاد سیدعبدالرحیم خلخالی همین بس که استاد سعید نفیسی ضمن اینکه خلخالی را از آزادیخواهان ایران می‌داند و معتقد است خدمات شایانی به ادبیات ایران کرده، گفته است: «کتابفروشی مرحوم خلخالی در ناصرخسرو تهران، نزدیک شمس‌العماره، مرجع من و کسانی مثل من بود که دنبال کتب و مطبوعات تازه می‌گشتند. مرد کارآمدی بود و به‌درستکاری و لیاقت معروف بود. از جوانی با مرحوم قزوینی، جمالزاده، تقی‌زاده و پورداوود دوستی نزدیک داشت. کتابهای گرانبهای خود را با کمال گشاده دستی به ما امانت می‌داد. او مردی با جثه درشت بود که به دلیل ضعف و التهاب چشمانش به زحمت می‌توانست بخواند و بنویسد، ولی مرد پرکاری بود و با همان چشمان ضعیف کارهای مهمی از پیش برده است».
نویسنده کتاب «سید عبدالرحیم خلخالی؛ بزرگمرد عرصه فرهنگ و ادب کشور» گفت: وفات خلخالی در 30 خرداد 1321 شمسی درحالی اتفاق افتاد که به جز خانه‌ای که درآن زندگی می‌کرد و چند جلد کتاب در کتابخانه، چیز زیادی برای بازماندگانش نماند، اما اثری زوال‌ناپذیر در ادبیات ما باقی گذاشته است که فراموش نخواهد شد.
از سال 1332 قمری که روزنامه علمی، ادبی و اخلاقی «پروین» را به مدیرمسئولی خود در کتابخانه‌اش چاپ می‌کرد، از ادباء و علاقه‌مندان ادبیات فارسی به شمار می‌رفت و در رشته‌‌های باستان‌شناسی، نمایشنامه‌نویسی و حقوق، استاد بود.
«به یکدیگر محبت کنید» و «حرص باعث هلاک است»، نخستین ترجمه‌های وی از آثار «تولستوی» است و چاپ معتبری از کتاب «سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک» نیز به همت او انجام شد.
«لبنان در آتش جنگ»، نمایشنامه «داستان خونین» یا «سرگذشت برمکیان» که مضمون تاریخی و عشقی دارد، «حافظ نامه» در شرح حال حافظ، «تصحیح نوروزنامه خیام»، «دیوان خاقانی» و «تصحیح ادب الوجیز» ابن مقفع، ترجمه «شارل و عبدالرحمن» نوشته جرجی زیدان، «دختر هارون الرشید» و «ابو مسلم خراسانی» از دیگر آثار خلخالی است.
زعفر احدزاده، نویسنده و پژوهشگر که کتاب «سیدعبدالرحیم خلخالی؛ بزرگمرد عرصه فرهنگ و ادب کشور» را تالیف و به چاپ رسانده است، در گفت‌وگویی با خبرنگار ایبنا درباره فعالیت‌های فرهنگی و ادبی این شخصیت برجسته اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین اقدامات هميشه ماندگار استاد خلخالی، تصحيح و چاپ دیوان حافظ بود که در سال 1306 هـ. ش. برای اولين بار در کشور از منظر انتقادی صورت گرفت.
وی افزود: گفته می‌شود این اثر از روی قدیمی‌ترین دیوان حافظی که گویا 35 سال بعد از وفات حافظ کتابت شده بود، کار شد و بر این اساس، دیوان حافظ چاپ خلخالی از معتبرترین چاپهای این کتاب محسوب می‌شد که مقدمه‌ای بود برای چاپهای بعدی آن.
احدزاده با اشاره به اینکه استاد خلخالی سالیان سال از عمر گرانمایه خود را صرف زنده کردن آثار تاریخی و ادبی کرده و نسخه‌‌های نفیسی از کتابهای فارسی را با بهترین شکل به چاپ رسانده است، در خصوص اهتمام او در انتشار كتب ماندگار و مرجع تصریح کرد: چاپ كتاب «انیس‌الاعلام فی نصرة‌الاسلام»، در تبيين برتری اسلام بر دیگر مذاهب و حقانیت آن در میان ادیان؛ مساعدت در انتشار کتاب ارزشمند «بیان‌الادیان»، از کتب بسیار خوب نثر فارسی و از نمونه‌‌های فصیح قدیمی این زبان؛ همكاری با استاد مینوی در چاپ چندین کتاب؛ تامین هزینه چاپ برخی کتب مرحوم اقبال آشتیانی از جمله کتاب «فرهنگ اسدی»؛ چاپ انتقادی «حَدَایِقُ السِّحر فِی دَقَایِق ِالشِّعر»، در فن بدیع و با سرمایه شخصی؛ انتشارکتاب «المرقاة یا الخلاص» ابوعبدالله حسین بن ابراهیم بن احمد نطنزی که ماخذی بر کتب لغت بعد از خود بود و بیش از هزار سال قدمت دارد؛ چاپ کتاب «معالم العلماء» به کوشش عباس اقبال آشتیانی از نسخه خطی سیدعبدالرحیم خلخالی؛ راه‌اندازی كتابخانه و انتشارات خلخالی و انتشار كتاب‌های ارزشمند و ماندگار ديگر از اقدامات ماندگار استاد در تاریخ فرهنگی ایران‌زمین است.
وی ضمن تأکید بر لزوم تکمیل مطالعات پژوهشی در خصوص تأثیر ماندگار خلخالی در حوزه فرهنگی و ادبی اضافه کرد: مازاد بر تأثیرات چند وجهی استاد خلخالی در رهبری جنبش مشروطیت و نیز پیشگامی در فعالیت‌های مطبوعاتی وی، ضروری است پیشگامی خلخالی در محورهای ترجمه، تصجیح، نمایشنامه‌نویسی و سیاست‌نامه نویسی بیشتر تبیین شود که البته این مهم با راه‌اندازی انتشارات و کتابخانه خلخالی و تشویق و حمایت بزرگان برای تولید آثار فاخر میسر خواهد شد.
احدزاده با بیان اینکه لازم است در خصوص تبیین و معرفی شخصیت و تأثیر استاد در سپهر ادبی و فرهنگی کشور همایش‌هایی برگزار شود، ادامه داد: در خصوص جایگاه استاد سیدعبدالرحیم خلخالی همین بس که استاد سعید نفیسی ضمن اینکه خلخالی را از آزادیخواهان ایران می‌داند و معتقد است خدمات شایانی به ادبیات ایران کرده، گفته است: «کتابفروشی مرحوم خلخالی در ناصرخسرو تهران، نزدیک شمس‌العماره، مرجع من و کسانی مثل من بود که دنبال کتب و مطبوعات تازه می‌گشتند. مرد کارآمدی بود و به‌درستکاری و لیاقت معروف بود. از جوانی با مرحوم قزوینی، جمالزاده، تقی‌زاده و پورداوود دوستی نزدیک داشت. کتابهای گرانبهای خود را با کمال گشاده دستی به ما امانت می‌داد. او مردی با جثه درشت بود که به دلیل ضعف و التهاب چشمانش به زحمت می‌توانست بخواند و بنویسد، ولی مرد پرکاری بود و با همان چشمان ضعیف کارهای مهمی از پیش برده است».
نویسنده کتاب «سید عبدالرحیم خلخالی؛ بزرگمرد عرصه فرهنگ و ادب کشور» گفت: وفات خلخالی در 30 خرداد 1321 شمسی درحالی اتفاق افتاد که به جز خانه‌ای که درآن زندگی می‌کرد و چند جلد کتاب در کتابخانه، چیز زیادی برای بازماندگانش نماند، اما اثری زوال‌ناپذیر در ادبیات ما باقی گذاشته است که فراموش نخواهد شد.
نظر شما