برپایه این زوایای نوگشوده به ویژه در چند سده گذشته، کتاب‌های تاریخی متعددی نوشته‌اند که دست کم یک ویژگی مشترک اغلب آنها این است که با نثر علمی، و لاجرم خشک، به همراه ارجاع‌های مکرر به منابع و پژوهش‌های دست اول، نوشته شده‌اند که چندان قابل استفاده خوانندگان غیرمتخصص نیستند. دیگر اینکه بیشتر این آثار به ویژه کتاب‌های تاریخی مربوط به دوره باستان، یعنی پیش از ورود اسلام به ایران که بنابر سنتی تثبیت شده، تاریخ ایران معمولا در این دو دوره معرفی می‌شود بیش و پیش از هر چیز، به تاریخ سیاسی این سرزمین پرداخته‌اند و غالبا اشاره‌های آنها به موضوعات و دستاوردهای اجتماعی و فرهنگی در لابه‌لای رویدادهای سیاسی و لاجرم به‌گونه‌ای جنبی بوده است.
این نگاه سیاسی به تاریخ کمابیش در مورد تاریخ دوره اسلامی نیز دیده می‌شود. با این همه درباره دوره باستان، دست کم یکی از دلایل اتخاذ این رویکرد، آن است که منابع موجود برای بازنویسی تاریخ این دوره عمدتا گزارش‌های سیاسی و نوشته‌های دینی هستند و تاریخ اجتماعی و فرهنگی را می‌باید با جستجوی بیشتر و از لابه‌لای همان گزارش‌ها و تفسیر دیگر آثار بازمانده از آن دوران بازجست.
عسکر بهرامی می‌گوید: «درباره تاریخ ایران در دوره باستان، یعنی تا ورود اسلام، کتاب‌های بسیاری به زبان‌های مختلف نوشته و منتشر کرده‌اند. افزون بر آثار فارسی‌زبان، شماری از آغاز غیرفارسی نیز توسط مترجمانی به فارسی برگردانده شده و بدین ترتیب مجموعه‌ای پرشمار در دسترس خواننده فارسی‌زبان قرار دارد. مجموعه این آثار را با توجه به مخاطب می‌توان در دو گروه کلی قرار داد: یکی آثاری با زبان تخصصی و بحث‌های فنی، دیگری نوشته‌هایی برای مخاطبان غیرمتخصص و اغلب با زبانی ساده.
با این حال، ویژگی عمده تقریباً همگی این آثار آن است که هر یک به موضوعی خاص یا دوره‌ای از این تاریخ می‌پردازد و کتابی جامع که تصویری کلی از جنبه‌های مختلف تاریخ ایران در دوره باستان و نه فقط تاریخ سیاسی به دست دهد، وجود ندارد؛ گو اینکه گستردگی این دوره زمانی، رویدادهای گوناگون و تنوع موضوعات، چنان است که هیچ نویسنده‌ای نمی‌تواند مدعی تألیف چنین اثری و گنجاندن همه موضوعات در یک کتاب شود.
این کتاب در واقع با این رویکرد و پاسخ به چنین نیازی برای خواننده غیرمتخصص نوشته شده است. کتاب در چهار بخش و یک پیوست تدوین شده است. پس از کلیاتی درباره سپیده‌دمان زندگی در ایران‌زمین، گزارشی از تاریخ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی ایران و مردمانش آمده و در آن کوش شده تا مهم‌ترین مباحث تاریخ ایران، هر یک در فصل کوتاه یا نسبتاً کوتاه، به زبانی تا حد امکان ساده، برای خواننده غیرمتخصص بیان شود.
تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران عمدتاً در سرزمین مرتفع شکل گرفت که به نام فلات ایران شهرت دارد. این فلات، سرزمینی سه‌گوش، میان دو فرورفتگی بزرگ است: یکی خلیج فارس و دریای عمان در جنوب و دیگری دریای خزر در شمال. این فلات در شرق و غرب، با دو فلات دیگر به نام‌های پامیر (که شمال افغانستان و بخش‌هایی از آسیای مرکزی در آن واقع است) و آناتولی (ترکیه) پیوند می‌یابد که آن دو نیز از کانون‌های مهم تمدنی بوده‌اند. بدین‌سان فلات ایران به سبب این موقعیت خاص، از دیرباز پل ارتباطی میان تمدن‌های شرق و غرب، گذرگاه دادوستد دستاوردها و عرصه رویدادهایی مهم و سرنوشت‌ساز بوده است. در بخش اول با عنوان کلیات، به کلیاتی درباره سرزمین ایران پرداخته شده است.
اغلب تاریخ‌نگاران و پژوهشگران تاریخ ایران باستان، حکومت ماد را نخستین تشکیلات سیاسی و پادشاهی فلات ایران دانسته‌اند. با این همه پژوهشگران امروزی، با توجه به تعریف حکومت، به منزله تشکیلاتی منسجم و دارای دستگاه و نهادهای خاص حکومتی، درباره شکل‌گیری مقوله‌ای به نام امپراتوری یا شاهنشاهی ماد یا حتی حکومت ماد تردید دارند. صرف‌نظر از این موضوع، پیش از شکل‌گیری این حکومت یا پادشاهی، حکومت‌های کوچکی در نقاط مختلف فلات ایران وجود داشتند که برخی از آنها قدرت‌هایی بزرگ و تأثیرگذار در تاریخ سیاسی فلات و حتی فراتر از آن بودند. بخش دوم کتاب اختصاص به بررسی تاریخ سیاسی ایران دارد که در این بخش به نخستین اقوام و حکومت‌ها پرداخته شده و در ادامه حکومت‌های تاریخ باستان ایران بررسی شده است.
به سبب کمبود منابع و شواهد، امکان به‌دست‌آوردن شناختی کامل و جامع از تاریخ و فرهنگ مردم فلات ایران در دوره باستان فراهم نیست و این دشواری به‌ویژه در مورد زندگی اجتماعی و فرهنگی بیشتر است؛ زیرا در حالی که گزارش‌های تاریخی و آثار نوشتاری بازمانده از روزگار باستان، اطلاعاتی درباره تحولات سیاسی ایران آن روزگار به دست می‌دهند، زندگی اجتماعی مردم چندان مورد توجه نویسندگان این گزارش‌های نبوده و تنها از اندک کاوش‌های باستان‌شناختی انجام‌شده و مطالعه اشیاء و اثار به‌دست‌آمده و گاه از لابلای گزارش‌های تاریخی، آگاهی‌های پراکنده‌ای از برخی جنبه‌های زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایرانیان باستان به دست آمده است. در بخش سوم بعد از نگاهی اجمالی به روند کلی تاریخ اجتماعی و اقتصادی فلات ایران که در بخش شکل‌گیری حکومت با شرح بیشتری آمده است، در فصل‌هایی چند برخی جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی جوامع باستانی ساکن در فلات ایران معرفی شده است.
ظاهراً همه اقوام باستانی روایت‌هایی از آفرینش و تاریخ جهان داشته‌اند که اغلب سینه‌به‌سینه به نسل‌های بعدی منتقل می‌شده‌‌اند. چنین تاریخی را تاریخ روایی، تاریخ ملی و از آنجا که آمیخته با باورها و اسطوره‌هاست، تاریخ اسطوره‌ای یا دینی هم نامیده‌اند که این موضوع و مواردی دین، زبان و ادبیات، گیاه‌شناسی، بهداشت و پزشکی، هنر، گاه‌شماری و جشن ایرانیان باستان در بخش پایانی کتاب با عنوان «تاریخ فرهنگی» بررسی شده است.
این کتاب در بخش نخست به کلیات و سرزمین ایران می‌پردازد و در بخش دوم با عنوان تاریخ سیاسی به نخستین اقوام و حکومت‌ها، مادی‌ها، هخامنشیان، حکومت بیگانگان، اشکانیان، ساسانیان، حکومت، درباره سازمان اداری، سپاه و جنگ، گاه‌نگاشت مهم‌ترین رویدادهای تاریخ ایران باستان اشاره می‌کند.
بخش سوم با عنوان تاریخ اجتماعی و اقتصادی به زندگی اجتماعی، راه و ارتباطات، بازرگانی، کشاورزی و دامداری، دارایی و امور مالی، سکه، یکان‌های اندازه‌گیری و دستمزدها، خانواده، قانون، مرگ و آیین‌های آن، پوشش و آرایش، خوراک و نوشیدنی می‌پردازد و در بخش پنجم با نام تاریخ فرهنگی، تاریخ اساطیری ایران، دین، زبان و ادبیات، گیاه‌شناسی، بهداشت و پزشکی، هنر، گاه‌شماری و جشن را شامل می‌شود. پایان‌بخش کتاب و در پیوست نیز معرفی و بررسی منابع و مآخذ، کتاب‌نامه و نمایه آمده است.
کتاب «ایران زمین: روزگار باستان» نوشته عسکر بهرامی در 664 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و قیمت 275 تومان از سوی فرهنگ معاصر منتشر شد.
نظر شما