به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ایوب دهقانکار، مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در برنامه‌ای با عنوان «نمایشگاه مجازی کتاب» که 22 تیر از طرف فیدیبو به‌صورت مجازی برگزار شد، درباره زمان برگزاری دومین نمایشگاه مجازی کتاب اعلام کرد: در نیمه دوم سال 1400 اواخر پاییز یا اوایل زمستان حتما شاهد دومین دوره نمایشگاه مجازی خواهیم‌ بود. عدم قطعیت در اعلام زمان برگزای دومین دوره نمایشگاه مجازی به دلیل تجربه‌ای است که در سی‌وسومین دوره نمایشگاه کتاب با آن مواجه بودیم.

دهقانکار با اشاره به مصوبات شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب تهران، اعلام کرد: توسط این شورا مصوب شده بود که از 26 فروردین تا پنجم اردیبهشت نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شود؛ اما همه‌گیری بیماری کرونا موجب تغییر روند برگزاری نمایشگاه کتاب شد. نمایشگاه کتاب به دلیل اهمیت تاثیرگذاری آن ارزش صبرکردن برای ثبات شرایط را داشت. بعد از برگزاری جلسه‌های متعدد با مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ستاد مبارزه با کرونا، این قول را گرفته بودیم که سی‌وسومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب را در مرداد برگزار کنیم، زیرا رقم ابتلا به بیماری کووید19 کاهش یافته‌ و تعداد فوتی‌ها بسیار کم شده‌ بود.

او ادامه داد: اعلام شده بود که کرونا به وضعیتی می‌رسد که مانند تصادف‌های جاده‌ای به آن نگاه شود؛ اما متاسفانه بعد از چند ماه ستاد مبارزه با بیماری کووید19 اعلام کرد که برگزاری نمایشگاه کتاب با جمعیت چندصدهزار نفری و فضای بسته با پروتکل‌های بهداشتی هماهنگ نیست و امکان جلوگیری از انتقال ویروس در این رویداد وجود ندارد. در نتیجه در 28 تیرماه شورای سیاست‌گذاری برای سی‌وسومین دوره نمایشگاه بیانیه‌ای را صادر کرد و خبری تلخ که امکان برگزاری نمایشگاه فیزیکی کتاب مانند دوره‌های قبل وجود ندارد، به جامعه اعلام شد.

ناشران برای دومین نمایشگاه مجازی آماده نیستند
دهقانکار با اعلام اینکه برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب تابع سیاست‌های ستاد مبارزه با کرونا هستند، افزود: این ستاد برگزاری نمایشگاه مجازی در مرداد 1400 را رد کرد. همچنین به دلیل مشکلات دسترسی ناشران به کاغذ، نمایشگاه مجازی در شهریور هم برگزار نخواهد شد؛ زیرا وضعیت کاغذ مطلوب نیست. البته برای رفع مشکلات ناشران ارز دولتی ارائه شده‌است -تخصیص ارز دیرهنگام بود و کاغذ به دست ناشران خواهد رسید- جلسات کارگروه کاغذ شکل گرفته‌ است، بعد از تزریق کاغذ با ارز دولتی و تولید ناشران با فاصله منطقی از دریافت کاغذ برای تولید کتاب، نمایشگاه مجازی برگزار خواهد شد.

به گفته او کتابی که مجوز نشر از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت می‌کند، در آخرین مرحله در خانه کتاب اعلام وصول می‌شود. او افزود: در سال گذشته بعد از چهار طرح حمایتی، فروش تازه‌های نشر و سایر کتاب‌ها، تیراژ تجدید چاپ‌ها به اندازه‌ای نیست که بتواند نمایشگاه مجازی را پوشش دهد؛ زیرا ویترین ناشر برای شرکت در نمایشگاه مجازی باید غنی باشد. طی اطلاعاتی که در ارتباط با جامعه نشر به دست آوردم، کتاب به تعداد قابل توجهی تولید نشده؛ زیرا کاغذ در بازار آزاد محدود است.

برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب با آسیب‌های کمتر و نقاط قوت بیشتر
دهقانکار در ادامه توضیحی درباره نخستین دوره نمایشگاه مجازی ارائه داد و گفت: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نقش مهمی در بازار نشر دارد؛ تا جایی که از 30 تا 50 درصد گردش مالی کتاب کشور از طریق نمایشگاه کتاب تهران انجام می‌شود. اگر نمایشگاه برگزار نشود، فشار مالی بر ناشران وارد خواهد شد. در سال گذشته، نخستین‌ بار چهار دوره طرح فصلی برای حمایت از کتاب‌فروشی‌ها برگزار شد. یک گزینه برای حمایت از ناشران و کتاب‌فروشان برگزاری نمایشگاه مجازی بود.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران ادامه داد: در نقطه اول با توجه به اهمیت بخش فروش، برای نمایشگاه مجازی برنامه‌ریزی کردیم. در مشورت با مسئولان معاونت فرهنگی و صنف نشر درباره چگونگی بخش فروش برنامه‌ریزی کردیم. در آن زمان برگزاری نمایشگاه مجازی با فروش، در همه کشورها برنامه مشخصی نداشت. برخی کشورها نمایشگاه کتاب را بدون فروش برگزار کردند و برخی زمان برگزاری آن را چندین بار به تعویق انداختند. در برنامه‌ریزی برای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، وسعت، پراکندگی مردم و ناشران را باید در نظر می‌گرفتیم؛ در نتیجه 14 مدل را تعریف، برخی را حذف و فیلتر کردیم و در نهایت با یک روش نمایشگاه مجازی نخست برگزار شد. در انتخاب این روش امکان برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب با آسیب‌های کمتر و نقاط قوت بیشتر در نظر بود.

او افزود: یک گزینه این بود که پست به صورتی برنامه‌ریزی کند که فقط یک بار به خانه مردم رجوع کند؛ یعنی همه خریدها در یک بسته پستی فرستاده شود؛ اما در بررسی این نظر مشخص شد که عملی‌شدن آن نیاز به صرف هزینه هنگفت است. در بررسی همه برنامه‌ها با درنظرگرفتن شرایط کرونایی تصمیم گرفتیم. در نهایت بعد از چهار ماه از زمان ابلاغ مصوبه منع برگزاری نمایشگاه فیزیکی، نمایشگاه مجازی را برگزار کردیم.

اگر نمایشگاه موفق بود این هنر مردم است
دهقانکار با اشاره به سه پیش‌فرض برای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، توضیح داد: باید در نظر داشته باشیم که نمایشگاه مجازی را هیچ‌گاه با نمایشگاه فیزیکی قیاس نمی‌کنیم. هیچ‌گونه تعصبی بر روش برگزاری نمایشگاه نداریم. توافق سوم این است که نمی‌خواهم بیلان کاری از خانه کتاب یا وزارت فرهنگ و ارشاد ارائه دهیم، اگر نمایشگاه موفق بود، این هنر مردم است و کتاب هنوز در سبد مردم است. همیشه ادعا می‌کنیم که مردم فهیم هستند و در ایران فرهنگ و تمدن غنی داریم.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در ادامه سخنانش به این نکته اشاره کرد که نمایشگاه مجازی بلوغ صنعت نشر را نشان داد. او افزود: هیچ‌کس منکر فشار وارد بر صنعت نشر نیست. این فشار ناجوانمردانه است. اینکه کلیت جامعه نشر دراین شرایط تاب‌ آورده، هنر صنعت نشر است و وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد را خطیر می‌کند.

نمایشگاه مجازی کتاب اطلاعات زیادی در اختیار مسئولان قرارداد
او در بررسی برخی نقاط مثبت نمایشگاه مجازی کتاب بیان کرد: فضای مجازی اجازه ورود انبوه اطلاعات درباره کتاب که پیش از این جایی ثبت نشده بود، مهیا کرد. دنیای امروز دنیای فراداده است.

همچنین در نمایشگاه مجازی همه ناشران بدون محدودیت فضا و مکان می‌توانستند فعالیت کنند. این در حالی است که برخی از ناشران به دلیل تعداد عناوین، نمی‌توانستند در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شرکت کنند. در نمایشگاه مجازی تمام محدودیت‌ها از بین رفت و هر ناشری که علاقه به حضور داشت، توانست شرکت کند.

او با اشاره به امکان ارسال و جابجایی رایگان کتاب برای مخاطبان در نمایشگاه مجازی بیان کرد: برخی از مخاطبان نمایشگاه فیزیکی از شهرستان‌ها می‌آمدند؛ اما ممکن بود برخی زود برسند و پشت در نمایشگاه بمانند و برخی در راه با مشکل مواجه شوند و سر وقت نتوانند از نمایشگاه کتاب استفاده کنند. این در حالی است که در نمایشگاه مجازی، رقم قابل توجهی از فروش در شب اتفاق افتاد؛ یعنی زمانی که منع تردد در شهر وجود داشت.

او افزود: در نمایشگاه مجازی بحث امکان حضور ناشران تمام کشورها وجود داشت. البته همه اینها حاصل یک تجربه است و در دوره‌های بعد این نمایشگاه شکوفا خواهدشد. برای مثال در دوره‌های پیشین نمایشگاه فیزیکی، کشور اندونزی را هیچ گاه نداشتیم. در نمایشگاه مجازی اندونزی شرکت کردیم و آنها هم در نمایشگاه مجازی ایران شرکت کردند. این روند دیپلماسی فرهنگی را افزایش می‌دهد.

کتاب باید به سهولت به دست مردم برسد
به گفته دهقانکار هزینه سی‌وسومین دوره نمایشگاه کتاب در مقایسه با دوره‌های قبل کاهش یافته‌ است. او بیان کرد: این در حالی است که در سال‌های گذشته با تورم شدید مواجه بودیم. در سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب 1500 نفر و در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب 900 نفر به عنوان عامل اجرایی فعال بودند. این در حالی است که در سی‌وسومین دوره نمایشگاه فقط 100 نفر فعال بودند.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران با اشاره به آماری که از طرف موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در روز ۱۲ تیر ۱۴۰۰ درباره سی‌وسومین دوره نمایشگاه کتاب منتشر شده‌است، گفت: در این گزارش، هزنیه‌های هر سال در حوزه کتاب و نشر منتشر می‌شود. هنر بزرگ‌تر این بود که بسیاری از اطلاعات در قالب نمایشگاه مجازی به دست آمد. از جمله اطلاعات به دست آمده نمودار فروش روزانه نمایشگاه و کتاب‌های فروش رفته به تفکیک کتاب‌های تالیف و ترجمه بود. همچنین سهم کتاب‌های فروخته شده در هر استان، کتاب‌های خریداری شده در هر استان، گروه‌های موضوعی، زیرگروه‌های موضوعی پرفروش و پرفروش‌ترین ناشران و ... مشخص شد.

او با تاکید بر تحقق عدالت فرهنگی در نمایشگاه مجازی ادامه داد: پیش از این همه ناشران از استان‌های ایران و مخاطبان از هر شهری باید برای بازدید از نمایشگاه بین‌المللی کتاب به تهران سفر می‌کردند. این در حالی است که در نمایشگاه مجازی ناشری از تبریز برای میرجاوه یکی از نقاط مرزی سیستان و بلوچستان کتاب فرستاد. اهمیت این مساله در همه‌گیری بیماری کووید19 و خطرهای سفر چندین برابر شد. اگر می‌خواهیم به افزایش سرانه کتاب کمک کنیم، باید کاری کنیم که کتاب به سهولت به دست مردم برسد.

کتاب‌های ارسال شده به اندازه هشت سفر به کره ماه بود
دهقانکار با اشاره به فروش 64‌میلیارد تومانی در نمایشگاه مجازی کتاب گفت: در اینجا باید تخفیف 20‌درصدی را لحاظ کرد که از طرف ناشر پرداخت شد. در این نمایشگاه 313 هزار عنوان در نمایشگاه مجازی کتاب عرضه شد. یک میلیون و 364 هزار نسخه کتاب فروش رفت؛ 220‌هزار سفارش انجام و 800‌هزار مرسوله کتاب ارسال شد. روزانه همکاران به ده‌هاهزار تماس مخاطبان پاسخ می‌دادند. مسئولان پست حساب کردند، کتاب‌های ارسال‌شده به اندازه هشت سفر به کره ماه در ایران جابه‌جا شده‌ است.

به گفته او اگر موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران یارانه‌ای برای کتاب در نظر می‌گیرد، این یارانه باید به دست افرادی مانند دانشجویان، اهالی قلم و ... برسد. دهقانکار ادامه داد: تلاش کردیم تا این امانت به دست اهلش برسد. فکر نمی‌کنم روی هیچ سایت فروشی، یارانه سوار باشد. البته شان مردم بالاتر است و حتی یک ثانیه قطعی را نمی‌پذیریم. باید توجه داشت که سامانه نمایشگاه مجازی کتاب به هشت سامانه وصل بود، سامانه پست، پیشخوان دولت، سامانه بن‌ها و ... . حتی اگر یکی از سامانه‌ها با چند دقیقه مشکل مواجه می‌شد، فرآیند خرید مختل می‌شد.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران با اعلام اینکه برای سایت نمایشگاه مجازی کتاب یک‌ونیم میلیارد تومان هزینه شده‌ است، توضیح داد: این رقم بسیار اندک است؛ اما پیش از برگزاری نمایشگاه از میزان استقبال خبر نداشتیم و ممکن بود برای نمایشگاه مجازی هزینه بالایی می‌شد و اگر استقبال خوب نبود، منتقدان چرایی هزینه بالا را مورد بررسی قرار می‌دادند.

دهقانکار با اشاره به فضای حاکم بر جامعه فرهنگی که برخی با برگزاری نمایشگاه کتاب مخالف بودند و برخی بر اجرای آن نقد داشتند، افزود: به لطف خدا و هنر مردم و فعالیت جامعه نشر، نمایشگاه مجازی با استقبال خوبی مواجه شد و امیدواریم در دوره‌های آینده نقص‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری رفع شود. 

رمز موفقیت هر فعالیت نوآورانه‌ای کار جمعی است
دهقانکار در پاسخ به سوال درباره چرایی عدم ثبت برخی از سفارش‌ها و کاهش هزینه کتاب از مخاطب و بی‌خبری ناشر، پاسخ داد: از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این تقاضا را داشتیم و این اجازه را گرفتیم تا بودجه‌ای را برای این قبیل مسائل درنظر بگیریم، مثلا ناشر می‌گفت که کتاب را به پست تحویل داده اما پست می‌گفت که کتابی تحویل نگرفته است. موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران حتی بدون خبر ناشر بسیار کتاب خرید و به مشتری تحویل داد و همچنین مبلغ بسیاری را به مشتریان بازگرداندیم. البته قطعی‌های روزهای نخست در بروز این مشکلات بی‌تاثیر نبود.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در پاسخ به چرایی عدم ارائه فراداده بعد از نمایشگاه مجازی کتاب گفت: در گزارشی داده تحویل دادیم؛ این لایه نخست از داده‌های نمایشگاه مجازی است و لایه‌های بیشتر وجود خواهدداشت. هدف از هر نمایش، فروش است، همواره این را اعلام می‌کنم که داشتن بخش فروش در نمایشگاه ضعف نیست.

به گفته او رمز موفقیت هر فعالیت نوآورانه‌ای کار جمعی و هم‌افزایی است. دهقانکار ادامه داد: مدیریت فرهنگی، جامعه نشر و رسانه اگر با هم همکاری کنند، در برگزاری نمایشگاه کتاب به موفقیت نزدیک خواهیم شد. باید توجه داشت در خصوص بسترسازی مناسب برای نمایشگاه مجازی کتاب، وزارت فرهنگ و ارشاد، رقیب بخش خصوصی نیست و خوشحال می‌شویم اگر نمایشگاه کتاب به فروش فیدیبو یا سایر اپلیکشن‌ها کمک کند.