به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ارائه تخفیف بیرون از عرف در برخی از فروشگاه‌های مجازی کتاب، موجب آسیب به ناشران و کتاب‌فروشان می‌شود. آن‌ها با حذف شرکت‌های پخش از چرخه نشر، می‌توانند تخفیف بالاتری برای فروش درنظر بگیرند. هرچند که این اقدامات، همه آثار مخربی بر چرخه نشر دارد اما این آسیب زمانی چند برابر می‌شود که شرکت پخش اقدام به فروش کتاب در فضای مجازی کند و از امکانات و قدرتش در این راه سود می‌برد.
 
سعید رهنمایی، مدیر مرکز پخش کتاب ققنوس، علاوه بر لزوم تبعیت فروشگاه‌های مجازی کتاب از اتحادیه، بر عضویت و تبعیت مراکز پخش از ضوابطصنفی، تاکید می‌کند. او می‌گوید: «قوانین برای شرکت پخشی که جواز فعالیت از اتحادیه را دریافت کرده‌، تسهیلاتی قائل نیست و کسی که مجوز ندارد، تحت فشار قرار نمی‌گیرد.» 

فروشگاه‌های مجازی کتاب معمولا کتاب را از ناشر می‌خرند و شرکت پخش را به نوعی دور می‌زنند. آیا باید اقدامی انجام شود که این فروشگاه‌ها هم از شرکت‌های پخش کتاب بخرند؟
اکثر فروشگاه‌هایی که درست فعالیت می‌کنند، با مراکز توزیع همکاری می‌کنند. خرید کتاب از ناشر ممکن است برای کتاب‌فروشی‌های فیزیکی هم اتفاق بیفتد؛ زمانی که عنوان کتابی بسیار پرفروش می‌شود و مشتری‌های بالایی دارد، آن کتاب را از ناشر می‌خرند و روال منطقی انجام نمی‌شود. این اتفاقی است که در برخی از فروشگاه‌های مجازی کتاب خیلی خاص هم می‌افتد.

برخی از فروشگاه‌های مجازی بسیار خوب کار می‌کنند و فعالیت آن‌ها بسیار مفید است، تولید محتوای خوبی دارند و به افزایش کتابخوانی کشور کمک می‌کنند، اما گاهی هم اتفاق می‌افتد که متاسفانه برخی فروشگاه‌های مجازی، آثار کتابسازی شده را به فروش می‌رسانند، تخفیف عجیب ارائه می‌دهند و ممکن است به دلیل تخفیف بالا، مخاطب را جذب کنند اما کتاب، کیفیت لازم را از نظر ترجمه و کیفیت تولید محصول نداشته باشد.

من مخالفت و مشکلی با رشد فروشگاه‌های مجازی ندارم، اما در صورتی که قوانین و استانداردهایی مشخص وجود داشته‌باشد. این فروشگاه‌ها باید مانند کتاب‌فروشی‌های فیزیکی، زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد فعالیت کنند. همچنین باید زیر نظر اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان باشند و قوانین مشخصی برای فعالیت داشته‌باشند تا طبق آن امکان تخفیف بالاتر از عرف را نداشته‌باشند. اگر بخواهد این کار را انجام بدهد، باید مجوزهای لازم را از نهادهای مربوط دریافت کنند. اگر این شرایط اتفاق بیفتد، فعالیت فروشگاه‌های مجازی کتاب قابل کنترل است.

در فضای مجازی امکان تبلیغ و معرفی کتاب وجود دارد
باید در نظر داشت، نمی‌توانیم از فروش در فضای مجازی چشم‌پوشی کنیم. به ویژه مساله همه‌گیری کرونا مطرح است و فضای مجازی قبل و بعد از کرونا در دسترس همه بود. در این فضا، امکان تبلیغات و معرفی خیلی خوبی مهیا است. حتی پیش می‌آید که افراد، معرفی کتاب و محتوای تولید شده در سایت را خوانده‌ باشند و برای تهیه آن به کتاب‌فروشی فیزیکی مراجعه کنند. به همین دلیل، مخالف فعالیت فروشگاه مجازی کتاب نیستم.

برای کتاب‌فروشی فیزیکی با توجه به هزینه‌هایی که دارد، صرف نمی‌کند برای کتاب تخفیف‌های بالا در نظر بگیرد، اما فروشگاه مجازی ممکن است که بخواهد این کار را انجام بدهد. این نکته را نباید فراموش کرد که در فضای مجازی، فروشگاه‌های قانونمندی هستند که قوی و خوب فعالیت می‌کنند. اگر این اتفاق بیفتد و نظارتی روی فعالیت این کتاب‌فروشی‌ها باشد، حتی اگر اشتباهی در روند قیمت‌گذاری انجام گرفت، قابلیت پیگیری دارد. این کمک خوبی برای فروش کتاب خواهدبود. خیلی از فروشگاه‌های فیزیکی سایت دارند، در سایت کتاب می‌فروشند و جشنواره‌های مختلف با تخفیف کم برگزار می‌کنند. حتی سعی می‌کنند در جشنواره ارسال رایگان داشته‌باشند اما این‌ها مواردی و معقول است. فروشگاه‌هایی که در بُعد مجازی قوانین را رعایت نمی‌کنند، فقط نیاز به کنترل دارند و نه اینکه آ‌ن‌ها را تحت فشار قرار بدهیم که کسب و کار آن‌ها دچار مشکل شود.

لزوم همکاری بهتر با اتحادیه
به نظر شما اگر کتاب‌فروشی‌های مجازی رشد کنند و رونق بگیرند، آیا می‌توانند خطری برای شرکت‌های پخش کوچکتر باشند؟
اینکه بخواهند شرکت پخش را از بین ببرند، احتمال ضعیفی دارد. ممکن است ناشر در تهران برای فروشگاه مجازی کتاب، تخفیف بیشتری را در نظر بگیرد. اگر مسئولان این کتاب‌فروشی‌ها بخواهند به دنبال تک‌تک ناشران بروند و این کار را دنبال و محصولات را پیدا کنند، هزینه زیادی برای آن‌ها خواهدداشت. همچنین نیاز به انبار خواهند داشت و این کار منطقی نیست. در مورد عنوان‌های پرفروش کتاب‌، ممکن است این روش پاسخگو باشد. البته نمی‌توان گفت که این کار اشتباهی است؛ برخی از کتاب‌فروشی‌های فیزیکی هم این کار را می‌کنند، امیدوارم این اتفاق کمتر بیفتد و شرایط بهتری را در همکاری با اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان حفظ کنیم.

نمی‌توان گفت به این دلیل که فروشگاه مجازی کتاب فعالیت می‌کنند، به ناشران، شرکت‌های پخش و کتاب‌فروشان آسیب وارد می‌شود؛ متاسفانه نبود نظارت روی این فروشگاه‌ها باعث شده‌است افرادی که به کار اشراف ندارند، وارد حوزه شوند و اقداماتی مانند همکاری مستقیم با ناشر و ارائه تخفیف نامتعارف را انجام دهند. اگر بر این اقدامات نظارت شود، فکر می‌کنم فعالیت فروشگاه‌های مجازی مانند فروشگاه‌های فیزیکی قابل کنترل باشد و مشکل کمتری ایجاد کند.

برخی فقط به فکر سود شخصی هستند
زمانی فعالیت یک فروشگاه مجازی کتاب عامل آسیب‌زا بر روند چرخه نشر خواهد بود که این اقدامات توسط یک شرکت پخش انجام شود، یعنی این شرکت سایت بزند و از قدرت توزیع استفاده کند. در این روند کتاب را به عنوان توزیع کننده از ناشر خریداری کند و بعد با همان درصد که برای کتاب‌فروش -که هزینه‌های فروشگاه دارد- فاکتور می‌کند، به شخص کتاب بفروشد، در این روند نیاز به رمان برای بازگشت چند ماهه هم نداشته‌باشد و پول را به صورت نقدی دریافت کند. اگر فعال‌های این حوزه به فکر صنف و چرخه نشر نباشند و فقط به فکر سود شخصی باشند، این اقدام را انجام خواهندداد. فروشگاه‌های مجازی و فیزیکی کتاب قدرت یک توزیع‌کننده بزرگ را برای فروش ندارند. متاسفانه یک یا دو مورد اقدامات این سبک اتفاق افتاده‌است و به بحث تخفیف‌هایی که در فضای مجازی ارائه می‌شود، دامن زده‌است.

به این دلیل که فروشگاه‌های مجازی هیچ ارتباط فیزیکی با مخاطب ندارند، اینگونه انگاشته می‌شود که تنها حربه‌ آن‌ها فروش کتاب با تخفیف است. این درحالی است که خیلی از سایت‌های فروش کتاب برای معرفی این کالا، تولید محتوا می‌کنند، به همین دلیل به تخفیف بالا نیازی ندارند. این گروه در فضای مجازی با عرف کتاب‌فروشی فیزیکی کار می‌کنند.
 
کسی که مجوز ندارد تحت فشار قرار نمی‌گیرد
به لزوم وجود نظارت بر فعالیت فروشگاه‌های مجازی کتاب اشاره کردید، آیا قانونی داریم که شرکت پخش نتواند به عنوان فروشگاه مجازی کتاب فعالیت کند؟
اگر پخش از اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان جواز توزیع دریافت کرده باشد، نمی‌تواند اقدامات بیرون از عرف انجام دهد. مسئولانی که در اتحادیه هستند، اشراف کامل روی مشتری دارند، برای آن‌ها نوشتن ضوابط و اساسنامه‌ای که فعالیت فروشگاه‌های مجازی کتاب را کنترل کند بسیار ساده است. این درحالی است که قوانین برای شرکت پخشی که جواز فعالیت از اتحادیه را دریافت کرده‌، تسهیلاتی قائل نیست و کسی که مجوز ندارد، تحت فشار قرار نمی‌گیرد. متاسفانه اتحادیه به دلیل گردش پایین مالی صنعت نشر، حاشیه سود کم در این حوزه و ضعیف بودن حوزه فرهنگ در کشور، نتوانسته آن‌طور که باید، اقداماتی انجام بدهد. امیدوارم با همکاری رسانه‌ها و همکاری بیشتر فعالان این حوزه با اتحادیه این اتفاق بیفتد و اقدامات افرادی که مجوز ندارند، یا غیرقانونی کار می‌کنند، متوقف شود تا بتوانیم شاهد شکوفایی بیشتری در مجموعه‌های مختلف باشیم.

قانونی برای فعالیت در فضای مجازی نیست
به نظر شما برای کم کردن آسیب و اصلاح روند فعالیت فروشگاه‌های آنلاین کتاب، باید چه اقداماتی انجام شود؟
اگر کتاب‌فروشی مجازی در روند فعالیت خود عرف را بر هم نزنند، ایجاد این امکان خیلی خوب است؛ زیرا در خیلی از شهرها کتاب‌فروشی نداریم و برای افراد سودی ندارد که در آن شهر کتاب‌فروشی تاسیس کنند. همچنین برخی از فروشگاه‌های مجازی کتاب تولید محتوای بسیار بالایی دارند.

از طرفی افراد شاغلی بودند که کارشان را از دست دادند و در فضای مجازی و اینستاگرام اقدام به معرفی کتاب و فروش کتاب می‌کنند. ارتزاق این افراد از این راه اشکالی ندارد، همچنین آن‌ها به فروش کتاب کمک می‌کنند. فقط باید تحت نظارت قرار بگیرند اینکه قانونی برای فعالیت در این فضا نیست، مشکل‌ساز است. ما برای کار خودمان شرایط پلکانی در نظر گرفتیم، برای فروشگاه‌های مجازی در کیفیت تفاوت می‌گذاریم و برای مثال حاضریم حاشیه سود بالاتری برای فروشگاه‌های مجازی کتاب که در برابر ارائه تخفیف بالا و فروش آثار کتاب‌سازی شده مقاومت می‌کنند، درنظر بگیریم تا آن‌ها هم بتوانند به فعالیت درست خود ادامه بدهند. ذهنیتی که پول نقد وارد جیب افرادی می‌شود که اقدامات نادرست انجام می‌دهند، باید تغییر کند، زیرا این ذهنیت به صنف لطمه می‌زند.

اتحادیه می‌تواند از پلیس فتا کمک بگیرد
ناشران برای دریافت جواز نشر باید به سوالات اتحادیه پاسخ بدهند. همچنین فعالان نشر، به‌جز سوال‌هایی مانند اینکه کاغذ را چگونه تهیه و استفاده می‌کنید و قیمت‌‎گذاری کتاب به چه صورت خواهدبود، باید به این سوال نیز پاسخ دهند که چرا می‌خواهند این کار را انجام دهند. بعد از بررسی تمام موارد، جواز نشر صادر خواهدشد. این روند باید در حوزه کتاب‌فروشی مجازی هم اتفاق بیفتد. افرادی که می‌خواهند در این حوزه فعالیت کنند باید جواز خود را از اتحادیه ناشران و کتابفروشان دریافت کنند، اگر مشکلی داشته‌باشد باید رویه اصلاح شود تا بتوانند جواز بگیرند.

همچنین باید وزارت فرهنگ و ارشاد در این حوزه با فعال‌های نشر همکاری کند، مانند اقداماتی که در همکاری با اتحادیه برای جمع‌آوری آثار کتابسازی انجام شد. همچنین اتحادیه می‌تواند از پلیس فتا کمک بگیرد تا سایتی نتواند خارج از قوانین کتاب بفروشد. مشکل اینجا است که جوازهای لازم برای فروش کتاب در فضای مجازی کم است. همچنین می‌توان به شرکت‌های پخش اعلام کرد که اگر این اقدامات را با همکاری هم انجام ندهند، ممکن است جواز آنها دچار مشکل شود. در این زمان بعد از جواز مشکل‌دار جلوی فعالیت آنها گرفته شود . باید سعی شود اقداماتی برای قانونمند شدن فعالیت در فضای مجازی انجام شود.