به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، اهمیت خط در اسلام بیشتر به سبب پیوند آن با کتابت قرآن است و کتابت به اندازه‌ای برای مسلمانان دارای اهمیت بوده و هست که همواره توصیه می‌شد خوشنویس برای آنکه از فیض برکات قرآن محروم نماند، با قلمی که قرآن مجید و احادیث را می‌نویسد، دیگر متون را کتابت نکند. به روایتی، مولا علی (ع) نخستین فردی بودند که طبق وصیت پیامبر اسلام (ص) نخستین قرآن کامل را طی سه روز پس از رحلت حضرت محمد (ص) کتابت کردند و این سنت زیبا و هنر ارزشمند ادامه یافته و کتابت از هنرهای باارزش نزد مسلمانان محسوب می‌شود. اهمیت پرداختن به ظرافت‌ها و دشواری‌های کتابت کلام وحی موضوعی شد تا در ایام برگزاری نمایشگاه قرآن به آن بپردازیم و دقایقی در گفت‌وگو با عبدالکاظم صادقا درباره آن صحبت کنیم.
عبدالکاظم صادقا نجفی، از استادان خوشنویسی و کتابت قرآن، متولد ۱۳۳۱ در نجف اشرف است که پدر وی صحاف و پدربزرگش از کاتبان قرآن بوده‌اند. وی در سن 17 سالگی همراه خانواده به ایران مهاجرت کرد و به تحصیلات دانشگاهی در رشته زبان عربی پرداخت، سپس تحصیلات تکمیلی را در دانشگاه الازهر مصر سپری کرد. وی بیش از هرکس تحت‌تاثیر و شاگرد ممتاز پدربزرگ مادریش مرحوم میرزا احمد نجفی مشهور به «معصومی خوشنویس» بوده است. از آثار معروف معصومی خوشنویس در چند دهه فعالیت، می‌توان خطی که در ضریح قدیمی حرم امام رضا (ع) نوشته شده و بسیاری از کتیبه‌های مساجد در ایران و عراق را نام برد و آخرین قرآن کتابت وی در سال ۱۳۵۶ چاپ و منتشر شد. صادقا کتابت را از سال ۵۹ شروع کرد و قبل از آن علاوه بر اینکه خط را نزد پدربزرگش آموخت، خط نستعلیق را نزد استاد حسین میرخانی یادگرفت. در ادامه گفت‌وگوی ما با این چهره هنری را می‌خوانید:
لظفا به عنوان کلام آغازین بیان کنید که تاکنون چند قرآن کتابت کرده‌اید؟
پنج قرآن را برای چهار ناشر کتابت کرده‌ام که اولین آن برای انتشارات رشیدی بود و سپس سفارش‌هایی را از انتشارات گلی، دهقان و حافظ نبی گرفتم. آخرین کتابتی نیز که اخیرا به پایان رسانده‌ام به سفارش مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران بوده که سال آینده روانه بازار خواهد شد.
لطفا درباره ویژگی‌های خط نسخ ایرانی و ابتکارهای ویژه خود در این خط توضیح دهید.
خط نسخ مادر خطوط کتابت قرآن است که چون سایر کتاب‌ها نیز به این خط نوشته می‌شوند چشم خواننده‌ها به آن عادت کرده و نیز زیبا و کاربردی است. من سابقه کار در سایر خطوط از جمله ثلث را هم در کتیبه‌نویسی دارم و غیر از کتابت قرآن به خط نسخ، کتابت‌های متعددی به خط ثلث داشته‌ام از جمله کتیبه 132 متری بر روی چوب که در سازمان هواپیمایی کشوری قرار دارد، ولی در کتابت قرآن خط نسخ که سهل و ممتنع است کاربرد بیشتری دارد. کاتب می‌تواند برای قرائت آسان‌تر و وضوح بیشتر ابتکارها و تجدیدنظرهایی را اعمال کنم و من نیز به مرور و با کسب تجربه، نسبت‌ها در خط تغییر دادم، به این معنی که در برخی موارد، حروف نسبت درستی ندارند، وقتی گردن (ف) از عرض قلم کمتر باشد، کور می‌شود و به همین دلیل در چنین حروفی تجدید نظر و روش خاص خودم را در نوشتار‌های کنونی اعمال کردم. همچنین در پنجمین کتابت خود بر قرآن نیز که آماده شده، تلاش کردم با وجود اینکه برخی از صفحات قرآن چهار سطر از صفحه دیگر بیشتر است، اول و آخر آیه در یک صفحه باشد. در این راستا در حین نوشتن قلم را کوچک کردم تا تداخل ایجاد نشود و خط یکدست باشد.
تا چه اندازه کاتب می‌تواند ظرافت‌هایی را در کار خود به کار ببرد؟
هر کار اصول خاص خود را دارد و کتابت قرآن باید به صورتی باشد که خواننده آن را آسان بخواند و برایش زیبایی و جذابیت بصری نیز داشته باشد. خط کتابت قرآن باید دارای هماهنگی خوشایندی در حروف و واژه‌ها باشد و البته ذوق و سلیقه کاتب نیز خود را در اثر نشان می‌دهد به گونه‌ای مکه اهل فن می‌توانند کاتب هر اثر را از روی خط وی تشخیص دهند. به دلیل تفاوت در به کارگیری خط و سبک خاص نگارش، خط هر کاتب ویژه خود اوست و امضایش محسوب می‌شود.
کتابت قرآن در زندگی شما چه تاثیری گذاشته است؟
به نوشتن و تحریر قرآن وابسته‌ام و آرامش خودم را با آن به دست می‌آورم، به همین علت تا دیر وقت کتابت قرآن را انجام می‌دهم. از کتابت و انس با قرآن آن قدر لذت می‌برم که اگر یک بار دیگر زندگی دوباره پیدا کنم، دوباره به کتابت قرآن مشغول می‌شوم. کتابت قرآن عشق در کنار هنر است و هنری که با عشق آمیخته شود راهی جز عاشقی را هموار نمی‌کند. جاذبه‌های هنری خط و خوشنویسی قرآن کریم مرا در این حرفه ماندگار کرده است. این کار هنری، به تدریج برای من شغل شد. در ابتدا فقط مسئله هنری آن بود و قرار نبود شغل باشد، اما جاذبه زیاد آن، مرا در این هنر پابند کرد. بعد از اولین کتابت، تقاضا‌های زیادی داشتم و این گونه نبود که چندین سفارش را همزمان بگیریم، باید یکی را تمام می‌کردم و سفارش دیگر می‌گرفتم، اما روزی شد که آن قدر فشار آوردند که همزمان دو قرآن را سفارش گرفتم و همین عوامل سبب شد، کار‌های دیگر کنار بروند. خط یکی از مهم‌ترین هنر‌هایی است که رابطه مستقیمی با مذهب دارد و اگر قرآن نبود خط به این درجه از ارزش و اهمیت نمی‌رسید. خط هنر مقدسی است؛ چرا که در نوشتار، مطالب پسندیده و زبان و قابل ثبت نوشته می‌شود و شاید هنرمندان بدانند که تار و پود یک خط با خود هنرمند مشخص می‌شود. ایرانی‌ها شش نوع خط از جمله نسخ، ثلث، ریحان، نستعلیق و … را دارند و از هنرمندان سایر کشور‌ها جلوتر بوده و هستند و خط نستعلیق را در قرن هشتم ابتکار کردند که حادثه فوق‌العاده‌ای بود و با زبان و ادبیات فارسی هماهنگی بسیاری دارد و عرب‌ها، عاشق این خط هستند.
چه حمایت‌هایی لازم است از کاتبان انجام شود؟
تاکنون اغلب حمایت‌‌ها محدود در تحسین و اعطای جوایز در مسابقات و جشنواره‌ها بوده و حمایت‌های ضعیف صندوق هنرمندان نیز پاسخگوی نیاز نیست. شرایط سخت زندگی و طولانی بودن زمان به ثمر رسیدن هنر کاتب، می‌طلبد که مورد حمایت و توجه خاص قرار گیرد. کاتبان در ماه‌های تحریر و نگارش قرآن ساعت‌ها در روز به گوشه‌ای می‌روند و ناچار می‌شوند به کلی از خانواده و جامعه دوری کنند. نگارش کل قرآن حدود دو سال زمان می‌برد ولی کاتبان چندان که در شان هنر آنهاست مورد حمایت قرار نمی‌گیرند. شایسته است نهادهای متولی و سیاست‌گذاران اهمیت ویژه‌ای برای کاتبان به‌ویژه جوانانی که در این شرایط سخت معیشتی در آغاز کار و بسیار مشتاق این هنر هستند قائل شوند.
یکشنبه ۴ اردیبهشت ۱۴۰۱ - ۱۱:۱۱
نظر شما