در روزهای آغازین تصدی سرپرستی اداره کل کتابخانه‌های استان قم دیدار با نهادها و سازمان‌ها در دستور کار شما قرار گرفت. این ملاقات‌ها چه دست‌آوردی داشت و آیا ضرورتی دیده می‌شد؟
در چند بخش می‌توان این دستاوردها را دسته‌بندی کرد. اول تقویت ارتباط بین یکسری از نهادها و ارگان‌ها و سازمان‌های استان با نهاد کتابخانه‌ها بود. مثلاً فاصله بین شهرداری قم و اداره کل کتابخانه‌های عمومی، برخی هماهنگی‌ها را دشوار کرده بود. در ارتباطمان توانستم این تعامل را برقرار کنیم و توان‌مندی‌های نهاد برای دوستان به روایت دیگری بازگو شود؛ به‌عبارت دیگر شناخت بیشتری نسبت به خدمات نهاد عمومی کتابخانه‌های کشور به استان قم پیدا کردند.
نهاد کتابخانه‌های عمومی در ابعاد گوناگون درحال خدمات‌رسانی است. یکی از بخش‌های مهمی که امروز در نهاد انجام می‌شود خدماتی فراتر از امانت کتاب است. شاخص این خدمات را می‌توان در 40 نوع خدمات کتابخانه مرکزی تقسیم کرد. فقط سالن قرائتخانه نیست، بخش کودک و نوجوان با تمام امکانات و تجهیزات وجود دارد، اتاق علم دانش‌آموزی و دیگر موضوعات به مراجعین خدمات و سرویس می‌دهند. تلاشمان این است که در حوزه فعالیت نهاد، کارهایی که انجام می‌شود با همدلی و همراهی و همفکری و همکاری شکل بگیرد و نتیجه و برکاتش به نفع شهروندان قمی، مجاوران و زائران باشد. بسیاری از دستگاه‌ها و افرادی که مراجعه می‌کنند، هنوز نمی‌دانند اگر یک نفر از عضو کتابخانه در قم باشد، می‌توانند مثلاً از کتابخانه مرکزی مشهد و 3700 کتابخانه عمومی کل کشور استفاده کند.
از دیگر برکات این جلسات این بود که حوزه آموزش را در بخش‌های دانشگاهی و غیردانشگاهی تقویت و تفاهم‌نامه عملی ایجاد کنیم. مثلاً بخش آموزش انجمن خوشنویسان، حوزه هنری، سازمان تبلیغات اسلامی و مدرسه اسلامی هنر در کنار 24 کتابخانه استان، می‌تواند کلاس آموزشی برگزار کند و به تناسب موقعیت جغرافیایی و امکانات منطقه خدماتی را ارائه کنیم که مورد نیاز شهروندان و مراجعه‌کنندگان، در سطح منطقه باشد.
فایده بعدی این بود که تعامل‌ها تشریفاتی نبود؛ بلکه عملیاتی انجام شد. مثلاً امروز دوستان در محیط‌زیست استان آمدند؛ پنج عنوان کتاب هدیه کردند که ارزش آن 100 میلیون ریال بود. این هم‌افزایی موجب شد در بخش عملیات، فواید آن را احساس کنیم. به نظرم در دولت مردمی که باید کار جهادی انجام شود، زمان عکس یادگاری گرفتن و رزومه پُرکردن گذشته و باید کاری انجام دهیم که به درد مردم بخورد.
هنوز می‌گویند نهاد کتابخانه‌ها و برخی آن را با کتابخانه ملی اشتباه می‌گیرند و تمیزی بین این دو قائل نمی‌شوند! در سطح استان وظیفه داریم معرفی دقیق و درستی از خدماتی که در نهاد کتابخانه‌ها انجام می‌شود ارائه دهیم و وقتی این ظرفیت شناخته شد، دوستان می‌توانند در کار فرهنگی کشور و جورچین فرهنگی آن نقش‌آفرینی کنند.
به‌تازگی مدیر کتابخانه امیرالمؤمنین نجف به‌همراه چند مدیر دیگر از کشور عراق از کتابخانه‌های استان بازدید داشته‌اند چقدر در صدد توسعه این‌گونه روابط در سطح بین‌المللی هستید؟
برای معاونت پژوهش برنامه‌ریزی و فناوری نهاد و معاونت روابط‌عمومی و بین‌الملل نهاد وظیفه ستادی تعریف شده است. یکی از این وظایف ارتباط با تمام کتابخانه‌های دنیا است. ما در نهایت سازمانی به نام کتابخانه‌های جهان داریم که استاندارد، اصول آموزش و شیوه تعامل بین کتابخانه‌های جهان را برنامه‌ریزی می‌کند لذا ما به‌عنوان ایران در تعاملات جهانی نقش داریم. نهاد کتابخانه‌های ایران در مقایسه با کشورهای اطراف حتی ترکیه قابل مقایسه نیست و تعداد کتابخانه‌های عمومی آن چند برابر است. هر چقدر تعامل بین‌المللی شکل بگیرد، پتانسیل ایران به کشورهای دیگر شناخته می‌شود.
در حوزه کشورهای مسلمان اگر ما اطلاع‌رسانی کنیم که نهاد کتابخانه‌ها با ظرفیت 3700 کتابخانه و یک خانواده 7500 کتابدار در این مجموعه خدمات‌رسانی می‌کنند و نوع خدماتی که به همه سطوح جامعه ایران سرویس می‌دهد به نظرم منجر به رفع بعضی از علامت سوال‌ها در حوزه توسعه فرهنگی کشور در سطح بین‌المللی ذیل ایران هراسی، اسلام هراسی و شیعه خواهد شد.
هیئت بلندپایه عراقی که در ایران بودند در سفر به قم از کتابخانه امام خامنه‌ای بازدید کردند. ما در این کتابخانه تولید کتاب بریل داریم و این برای آن‌ها خیلی جذاب بود که در کتابخانه‌های عمومی خدمات به نابینایان، کم‌بینایان و ناشنوایان داده می‌شود. یعنی سرویسی که در برخی کشورهای نیمه پیشرفته و ادعای توسعه‌یافته انجام نمی‌شود. این تعامل بین کشورها مهمترین نکته برای تقابل رسانه‌ای با ایران هراسی است.
اشاره کردید به چاپ کتاب بریل. قبلاً گزارشی از فعالیت‌های این بخش در خبرگزاری کار شده است. چاپ کتاب بریل با مشکلاتی از نظر سخت‌افزاری و توسعه زیرساخت مواجه است، برنامه‌ای برای توسعه این فضا و حمایت بیشتر از این بخش را دارید؟
در نگاه دبیرکل نهاد که کمتر از یک‌سال از سرپرستی و دبیرکلی ایشان می‌گذرد، مسئله توسعه‌یافتگی در همه ابعاد وجود دارد و به این گروه توجه ویژه خواهد شد اما به‌هرحال گرانی‌ها و مشکلات تخصصی حوزه چاپ و نشر در بخش کتاب بریل قابل لمس است. گرانی کاغذ در حوزه تخصصی چاپ کتاب نابینایان و تجهیزات اولیه به شدت بالا رفته‌است. امیدوارم با مشارکتی که بین نهاد و وزارت فرهنگ در این دوره شکل گرفته و همدلی و همراهی مسئولین این خدمات در بخشی از کشور به نام قم که درحال خدمت‌رسانی است تقویت و به کل کشور همچنان سرویس داده شود.
موضوع مهمی که بیش از 10 سال از آن گذشته و هنوز تکلیف نهایی آن مشخص نشده، کتابخانه مرکزی قم است. این کتابخانه از مصوبات سفر مقام معظم رهبری به قم بوده اما بعد از گذشت سال‌ها به بهره‌برداری نرسیده است. سهم شما در قبال راه‌اندازی این کتابخانه چقدر است؟
ما در نهاد کتابخانه‌ها به‌لحاظ قوانین حاکمیتی و قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی حق مالکیت ساختمان و ملکی را نداریم، چرا که نهاد غیردولتی و مردمی است. ازاین‌جهت در حوزه ساخت‌وساز ما ورود نمی‌کنیم و این موضوع بر عهده ادارات کل ارشاد یا بنیاد مسکن یا شهرداری‌ها قرار دارد. البته بخش تجهیز و توسعه کتابخانه به‌لحاظ امکانات و منابع بر اساس استانداردهای تدوین شده بر عهده نهاد قرار داده شده است.
مشکلی که در کتابخانه مرکزی قم وجود دارد به تعهدات ساختمان و ساخت‌وساز آن برمی‌گردد که از عهده نهاد خارج است. مثلاً بحث تکمیل تجهیزات گرمایشی و سرمایشی، آسانسور و در نهایت یک سالن اجتماعات مطرح است که باید انجام شود. تا مجموعه تجهیز نشود ما نمی‌توانیم خدمات‌رسانی کنیم. آنچه سهم ما بوده از اسفند سال گذشته آماده بهره‌برداری بوده و الان هم آماده بهره‌برداری است. به‌محض اینکه دو سه موضوعی که اشاره شد، حل شود ما آماده بره‌برداری از کتابخانه مرکزی هستیم. امیدواریم در 24 آبان امسال که روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار است بتوانیم از این کتابخانه بهره‌برداری کنیم.
امروزه استفاده از تکنولوژی و بهره‌مندی از فضای مجازی برای کاربران و پژوهشگران قابل اغماض نیست و امری ضروری به نظر می‌رسد. برای توسعه این فضا و فراهم آوردن زیرساخت‌ها چه برنامه‌ای دارید؟
خدمات الکترونیک و فضای مجازی در حال حاضر قابل دسترس است. کاربران در کتابخانه‌ها به بیش از ۱۲۵ میلیون رکورد از ۱۸۰۰ پایگاه اطلاعاتی علمی به صورت دیجیتالی دسترسی دارند و ان‌شاالله با راه‌اندازی کتابخانه مرکزی این خدمات به‌صورت اتم و اکمل قابل استفاده خواهد بود. امیدوارم هرچه زودتر این اتفاق رخ دهد.
دسترسی مناطق روستایی و عشایری استان قم را به کتاب و کتابخانه چگونه ارزیابی می‌کنید و چه خدماتی در این زمینه داده می‌شود. آیا پیک سیار کتاب دارید؟
در قم دسترسی روستا به کتابخانه مطلوب است چرا که فاصله جغرافیایی روستاهای اطراف با هم زیاد نیست. به‌طور مثال کتابخانه روستای قنوات، مرجع فعالیت فرهنگی قنوات و روستاهای اطراف است که از یک سالن اجتماعات برخوردار است و خیلی از جلسات در سطح عالی کشور در کتابخانه برگزار می‌شود. مردم در رفت‌وآمد و مراودات‌شان به کتابخانه مراجعه می‌کنند و برای این‌گونه مکان‌ها نیاز به پیک سیار نیست. اما در پردیسان اگر کتابخانه سیار راه بیفتد همین‌جا اعلام می‌کنم حاضرم با هر ارگان و نهادی که ماشین در اختیار ما قرار بدهد - البته ماشینی که استانداردها را داشته باشد و بتوانیم آن را تجهیز کنیم- آن را تجهیز خواهیم کرد، کتابدار قرار خواهیم داد و آماده سرویس‌دهی می‌کنیم.
به مساله مهمی رسیدیم. کتابخانه منطقه پردیسان. تقریبا یک پنجم جمعیت قم در پردیسان ساکن‌اند و این شهر حتی از داشتن یک کتابخانه عمومی محروم است. این در حالی است که آمار شهروندان دانشجو، طلبه، دانش‌آموز و پژوهشگر در این منطقه بسیار بالاست و از طرفی کمبود کتابخانه احساس می‌شود. اخیرا هم امام‌جمعه پردیسان پیگیر این موضوع بودند. چه برنامه‌ای برای احداث کتابخانه عمومی یا کتابخانه مرکزی برای این منطقه دارید؟
در خصوص منطقه پردیسان باید بگویم مهمترین نکته راجع به منطقه این است که در ساخت اولیه شهرک پردیسان پیوست فرهنگی در نظر نگرفته‌اند و اصلاً هیچ کتابخانه عمومی در شهرک پردیسان وجود ندارد. این مطالبه‌ای است که ما نیز از مدیریت شهری داریم. وقتی کتابخانه عمومی ساخته می‌شود بهره‌برداری آن با نهاد کتابخانه‌های عمومی است. یعنی ما به لحاظ قانونی نمی‌توانیم در ساخت و ساز اقدام کنیم و پس از ساخت، ما تابلوی رسمی «نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور» را نصب می‌کنیم.
یکسری کتابخانه شهر، مشارکتی هستند، مانند؛ کتابخانه امام صادق(ع) که تحت اشراف آیت‌الله العظمی سبحانی است و خدماتش را در بخش بانوان و آقایان به همه ارائه می‌دهد و افراد با ورود به کتابخانه می‌توانند به عضویت آن درآیند. در پردیسان حتی کتابخانه مشارکتی هم نداریم.
درباره ساخت کتابخانه عمومی در منطقه پردیسان اعلام نیاز کرده‌ایم و پیشنهاد دادیم که در پیوست جدید طرح توسعه پردیسان حتما پیوست فرهنگی با بهره‌مندی از فضای کتابخانه‌ای دیده شود، یعنی در حوزه مدیریت کلان استان، باید طراحی شود در غیر این صورت نمی‌توانیم، مستقل در این خصوص ورود پیدا کنیم.
کتابخانه پردیسان از مطالبات جدی استاندار فرهنگ‌دوست، آقای شاه‌چراغی و امام جمعه محترم، حجت‌الاسلام و المسلمین حامدی است و به‌شدت پیگیری می‌کنند. با توجه به جمعیتی که در شهر پردیسان ساکن هستند و ۲۸ دانشگاه و مرکز علمی در پردیسان در واقع با یک شهرک علمی و آکادمیک مواجه‌ایم اما کتابخانه ندارد؛ بنابراین مسئولین پیگیر هستند و حتی نهادها و ارگان‌هایی با تدارک قفسه‌های کتاب با مشارکت نهاد در صدد در اختیار قرار دادن کتاب به ساکنین مجتمع‌ها هستند، اما اگر بخواهند نیاز پردیسان برطرف شود حتما باید کتابخانه عمومی یا یک کتابخانه مرکزی در پردیسان احداث شود. نهاد کتابخانه‌های عمومی استان آمادگی دارد در طرح توسعه‌ای منطقه پردیسان و نیز تاسیس و مشارکت کتابخانه‌های عمومی در این منطقه مشارکت کند و مکانی مجهز و درخور این منطقه شهری استان تدارک ببیند.
اداره کل کتابخانه‌های استان قم به لحاظ رتبه‌بندی ادارات کل در کشور در چه رتبه‌ای قرار دارد؟ چه برنامه‌ای برای ارتقاء رتبه آن دارید؟
یکی از موضوعاتی که در رتبه‌بندی کتابخانه مدنظر قرار می‌گیرد، تعداد کتابخانه‌ها و تعداد کتابی است که در کتابخانه‌ها موجود است. استان قم از این نظر رتبه «ج» دارد که به دلیل تعداد کتابخانه‌های استان قم است؛ به‌عنوان مثال استان اصفهان با 290 کتابخانه در رتبه «الف» قرا می‌گیرد؛ بنابراین با این بضاعت اگر در این رتبه قرار گرفته‌ایم، به نظرم منطقی است اما این تعداد جوابگوی نیاز قم نیست و استان قم با توجه به نیازهایش حداقل به 40 کتابخانه عمومی احتیاج دارد.
جشنواره کتابخوانی رضوی یکی از مهمترین جشنواره‌های نهاد است. دوازدهمین دوره این جشنواره در پیش است. چه برنامه‌ای برای مشارکت شهروندان قُمی دارید؟
ادارات کل استان‌ها تابع بخشنامه ملی است که از طرف نهاد ابلاغ می‌شود. آنچه برای قم، ظرفیت ویژه به وجود آورده است مشارکت اداره کل کتابخانه‌های استان با کتابخانه‌ی حرم حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمکران است. این دو کتابخانه هم‌افزایی قابل توجهی در دوره‌های گذشته ایجاد کرده‌اند تا جشنواره در قم نسبت به سایر استان‌ها پررنگ‌تر برگزار شود؛ البته بخش زندان‌های قم، مشارکت‌هایی داشته که اتفاق‌های مثبتی برای جشنواره رقم زده است؛ بنابراین قم دارای امتیازهای خوبی برای توسعه جشنواره کتابخوانی رضوی است. امیدوارم دوازدهمین دوره هم با استقبال و مشارکت شهروندان به خوبی برگزار شود.
در زمان تصدی مدیرکل روابط‌عمومی و بین‌الملل نهاد کتابخانه‌ها نخستین دوره «کتابخوان و رسانه» برگزار شد؛ آیا دومین دوره این جشنواره برگزار خواهد شد؟
دوره اول با این نیت جشنواره را برگزار کردیم که دوستان رسانه‌ای به‌ویژه بخش صداوسیمای استانی نسبت به بخش کتابخانه‌های عمومی، کتابداران و کتابخوانی دغدغه‌مند شوند؛ بنابراین اسم جشنواره را «کتابخوان و رسانه» گذاشتیم. از دیگر اهدافمان ترویج و توسعه کتابخوانی بود که بحمدالله نتیجه‌بخش بود. جناب آقای رمضانی، دبیرکل محترم در نشست اخیر با خبرنگاران در روز خبرنگار امسال اعلام کردند دومین جشنواره برگزار خواهد شد و فراخوان را اعلام خواهند کرد. این نکته را اضافه کنم که بنده دبیرکل محترم را یک نیروی جهادی، جوان و اهل رسانه می‌دانم و ارتباط خوبی با سطوح مختلف رسانه‌ای کشور دارند. آقای رمضانی اعتقاد قلبی دارند که نهاد باید با رسانه‌ها پیوند بخورد و از این طریق نهاد شناخته شود. امیدوارم با تدبیری که ایشان دارند، دومین دوره پررنگ‌تر از دوره اول برگزار شود. مقام‌معظم رهبری جمله‌ای در حوزه فرهنگی دارند و فتوایی صادر کرده‌اند که امروز کتابخوانی و علم‌آموزی نه‌تنها یک وظیفه ملی، بلکه یک واجب دینی است. وقتی رهبر انقلاب فتوای فرهنگی را با تعبیر واجب دینی به کار می‌برند، تکلیف در تمام سطوح و ارکان فرهنگی مشخص می‌شود که باید در حوزه کتابخوانی به‌عنوان یک واجب دینی نگاه کنید؛ بنابراین توقع داریم همه نهادها، سازمان‌ها و ادارات استان با نگاه یک واجب دینی به ما کمک کنند تا ان‌شاءالله بتوانیم با کمک فعالان رسانه‌ای و دوستان دغدغه‌مند اهل رسانه، کتاب و کتابخوانی را از مهجوریت بیرون بیاوریم و نتیجه، برکات و فواید آن به درد مردم بخورد.
نظر شما