سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): تاریخ نخستین حضور کتابخانه ملی در ایفلا به اوایل دهه 70 میلادی بازمی‌گردد که در آن زمان نخستین هیئت رسمی به نمایندگی از کتابخانه ملی ایران در کنفرانس ایفلا شرکت کردند. از آن زمان تاکنون تقریبا کتابخانه ملی در همه دوره‌ها در ایفلا حاضر شده، مگر در موارد معدودی که گاهی به دلیل ملاحظات خاص و موانع خارجی، نتوانسته در این رویداد بین‌المللی شرکت کند.
 
فریبرز خسروی، معاون پیشین کتابخانه ملی ایران و رئیس دوره ششم انجمن کتابداری ایران معتقد است: «باتوجه به کمبود بودجه سازمان‌ها بهتر است افرادی به نمایندگی از کتابخانه‌های مهم، سازمان‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی کشور در ایفلا شرکت کنند که عضو یکی از کمیته‌های ایفلا باشند. زیرا سابقه عضویت در هرکدام از کمیته‌های تخصصی ایفلا می‌تواند دستاوردهای ارزشمندی برای کتابخانه‌ها و کتابداری کشور داشته باشد.»
 
درباره تاریخچه حضورتان در ایفلا بفرمایید و اینکه حضور کتابخانه ملی  ایران را در طول این سال‌ها چطور ارزیابی می‌کنید؟
 
اولین حضورم در فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری مربوط به ایفلای هند است که در دهلی نو برگزار شد. سال 1371 از طرف سازمان مدارک انقلاب اسلامی در این رویداد بین‌المللی شرکت کردم. این حضور مستمر تقریبا تا چهار سال پیش( سال 99) تکرار شد تا اینکه شیوع اپیدمی کرونا این حضور را متوقف کرد. بحث حضور منسجم و سازمانی کتابخانه ملی ایران در ایفلا ازسال 83  مطرح شد، در آن سال در ایفلای هاوانای کوبا، 6 نفر شرکت کردند سه نفر از این افراد، عضو کمیته‌‌های مختلف ایفلا بودند.
 
 لازمه حضور مؤثر در ایفلا علاوه بر شرکت در کنگره سالیانه، عضویت در کمیته‌های مختلف این انجمن بین‌المللی است. خوشبختانه حضور افرادی مانند زنده یاد پوری سلطانی، خانم  زهره علوی، خانم  دکتربهزادی، زنده یاد دکتر عباس حُری و خانم شیرین تعاونی که هرکدام عضو کمیته‌های خاصی از ایفلا بودند؛ موجب شده بود، حضورشان در ایفلا بسیار تأثیر گذار باشد. من هم دو دوره عضو کمیته آسیا‌ و اقیانویسیه و دو دوره نیز در کمیته کتابخانه‌های ملی ایفلا عضو بودم مزیت حضور این افراد در ایفلا و دلیل موفقیت‌شان این بود که در کمیته‌های تخصصی ایفلا، حضور مستمر و پررنگ داشتند. در مجموع دهه 70 هیئت ایرانی حاضر در ایفلا، نماینده موفقی برای ایران بود.
 
بنا به‌گفته متخصصان، حضور انفرادی نمایندگان ایران در ایفلا از حضور سازمانی در این انجمن بین‌المللی مؤثر‌تر بوده است. دلیل این دیدگاه چیست؟
 
در حال حاضر ایفلا رقمی که برای عضویت  و شرکت در کنگره سالیانه‌اش دریافت می‌کند، 800 یورو است. شما بفرمایید کدام کتابدار می‌تواند این هزینه را پرداخت کند؟ قطعا باید سازمان‌های دولتی شرایط حضور کتابداران را در این رویداد بین‌المللی تسهیل کنند. البته چند سال پیش نامه‌ای را به پیتر لور (Peter Lor) دبیرکل اسبق ایفلا نوشتم. مضمون این نامه این بود که ایفلا برای بعضی کشورها با درآمد اندک، کم‌کم دارد به ارگانی برای نمایندگان دولت‌های آن‌ها تبدیل می‌شود، زیرا بیشتر افراد شرکت‌کننده در این انجمن، نماینده دولت‌ها هستند تا نماینده کتابداران.
 
در طول سال‌های حضورم در ایفلا شاهد بوده‌ام که افرادی از طرف سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف به‌نام شرکت در این رویداد بین‌‌المللی به کشورهای مختلف سفر می‌کنند اما بعضا هیچ نسبتی با کتاب و کتابداری ندارند! یعنی نه کتابدار هستند و نه دغدغه شرکت در جلسات را دارند. به خاطر دارم در یکی از دوره‌‌ها، مسئولی از یکی از سازمان‌ها با دو همراه آمده بود اما در هیچ‌کدام از نشست‌های ایفلا شرکت نکرد و این مسئله موجب تعجب ما بود که به نمایندگی کتابخانه ملی رفته بودیم. جالب‌تر آنکه بعد از بازگشت مصاحبه‌هایی می‌کردند که پایه‌اش بیشتر خیالبافی و خوابگردی بود؛ البته این نوع شرکت، در بعضی دوره‌ها برای کتابخانه ملی هم اتفاق افتاد!

چرا برنامه منسجمی برای شرکت مؤثر در این رویداد و از آن طرف تشریح دستاروردها بعد ازحضور در ایفلا وجود ندارد؟
 
البته قبلا این اتفاق رخ می‌داد، در سال‌‌های پیش از طرف کتابخانه ملی و انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران فراخوان‌هایی برای ارائه مقاله و همچنین جلساتی برای هماهنگی نحوه حضور افراد در این رویداد تشکیل  می‌شد و از این طریق برای حضور موفق افراد در ایفلا برنامه‌ریزی می‌‌شد. همان‌طور که می‌دانید در ایفلا نشست‌‌ها همزمان برگزار می‌شود یعنی ممکن است  همزمان بیش از 10 نشست با موضوعات مختلف برگزار شود، این مسئله موجب شد تدبیری اتخاذ کنیم و با هماهنگی سایر هیئت‌های ایرانی، در نشست‌های مختلف شرکت و نتایج این نشست‌ها را با یکدیگر در میان بگذاریم. با این راهکار در واقع همه نشست‌‌ها پوشش و داده‌ها و برداشت‌های افراد از نشست‌های مختلف به اشتراک گذاشته می‌شد؛ البته در دوره‌هایی مسئولانی که عهده‌دار اعزام کتابداران برای شرکت در این انجمن بین‌المللی بودند، ظاهر حضور در ایفلا برایشان اهمیت نداشته است.
 
در یک دوره‌ای به‌عنوان معاون پژوهشی کتابخانه ملی با «گلوریا پرز سالمرون» رئیس ایفلا دیدار داشتید و معاهده‌ای را نیز در زمینه پیوستن به ایفلا به‌عنوان 73 کشور دنیا  امضا کردید، با توجه به حضور مستمر شما در ایفلا مهم‌ترین ارزش‌افزوده، دستاورد و آموخته کتابخانه ملی ایران از حضور در این انجمن بین‌المللی چه بوده است؟
 
یکسری فعالیت‌‌هایی که در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران آغاز شد، نتیجه شرکت در ایفلا بود؛ به‌عنوان مثال در ایفلای کوبا و در کمیته تخصصی کتابخانه‌های ملی بحث ضرورت توجه به  منابع غیرکتابی در کتابخانه‌های ملی مطرح شد؛ براساس آن تجربه، گروه «منابع غیرکتابی» را در ساختار کتابخانه ملی شکل گرفت. توجه به تدوین اصطلاح‌نامه‌ها، شکل‌گیری فعالیت‌های شابکا، شاپا، شابک و تدوین استاندارهای کتابخانه‌ها از دستاوردهای مهم حضور کتابخانه ملی در ایفلا بود؛ البته تدوین «مارک ایران» براساس «یونی مارک» نیز از دستاوردهای ایفلا بود؛ در آن جلسات بر لزوم بومی‌سازی «یونی مارک» برای کشورها تاکید شد. در طول دو سال با برگزاری جلسات متعدد، «مارک ایران» شکل گرفت و خوشبختانه اجرا هم شد.

در مجموع، اگر نمایندگان ایران دلسوزانه در این رویداد بین‌‌المللی شرکت کنند و با این دید وارد ایفلا شوند که تجربیات این انجمن بین‌المللی را باید بومی‌سازی کنند، حضور در ایفلا برای ایران بسیار پُرثمر خواهد بود اما اگر نمایندگان ایرانی حاضر در ایفلا متخصص نباشند و یا به این رویداد فقط به‌عنوان یک سفر خارجی نگاه کنند و صرفا به ایفلانوردی! بپردازند قطعا این حضور سودی نخواهد داشت.
 
قطعا شرکت در اجلاس سالیانه و عضویت در کمیته‌های تخصصی یکی از جنبه‌های مهم حضور در ایفلاست اما بحث دیگری که مطرح است این است که چرا کتابخانه ملی در ادوار مختلف برای همکاری با کتابخانه‌های ملی دنیا و امضای تفاهم نامه با آن‌ها در حاشیه نشست‌ها و اجلاس سالیانه این رویداد برنامه‌ای نداشته است؟
 
در پاسخ به این پرسش دو مسئله مطرح است. یکی بخش عضویت در کمیته‌های تخصصی ایفلا و مسئله دیگر برنامه‌ریزی برای همکاری با کتابخانه‌های ملی دنیا در حاشیه این نشست است. در بخش مربوط به عضویت در کمیته‌های تخصصی ایفلا فرض کنید شما عضو کمیته کشورهای آسیا و اقیانوسیه می‌شوید؛ معمولا این کمیته درسال چند جلسه ادواری برگزار می‌کند، که رفتن اعضا به این جلسات هزینه بر است.خوب باید این هزینه تأمین شود.  البته کتابداران جوان ما الان تلاش‌های خوبی کرده‌‌اند و براساس تخصص، عضو کمیته‌های ایفلا شده‌اند. بعضی از آنان با هزینه شخصی در جلسات شرکت کرده اند که با توجه به بالا رفتن هزینه سفر امکان تداوم مشارکت آنان در حال حاضر وجود ندارد . برای شرکت آنان در این جلسات باید ازآن‌ها حمایت مالی شود که نمی شود.
 
معمولا هم زمان با نشست سالیانه ایفلا کنفرانس رؤسای کتابخانه‌های ملی نیز تشکیل می‌شود . اگر نمایندگان شرکت‌کننده از تخصص و آگاهی لازم برخوردار باشند می‌توانند باب ارتباط با سایر کتابخانه‌های جهان را بگشایند. دکتر «پیترلور» ،رئیس ایفلا و آقای دکتر «بن روگاس» رئیس CDNL  و در این اواخر خانم سالمرون در همین ارتباط مشتاق سفر به ایران شدند و با هزینه شخصی از کتابخانه‌های ایران بازدید کردند و برداشت بسیار مثبتی را به ایفلا منعکس کردند.
 
در بخش همکاری میان کتابخانه‌های ملی ایران و کتابخانه‌های ملی دنیا باید بگویم این همکاری‌‌‌ها چندان به حضور در ایفلا ارتباطی پیدا نمی‌کند و بستگی به ارتباطات کتابخانه ملی با کشورهای مختلف در حوزه مبادلات منابع در طول سال دارد. تا چند سال پیش بخش مبادله کتابخانه ملی تحرک‌هایی را داشت و حتی کتابخانه ملی ایران با کتابخانه کنگره آمریکا مبادلات کتابی انجام می‌‌‌داد.
 
البته این مساله یعنی امضای تفاهم‌نامه و همکاری با کتابخانه‌های ملی دنیا در حاشیه نشست‌ها ایفلا برای ایران هزینه‌‌بر است. زمان حضورم در کتابخانه ملی به خاطر دارم  کشوری براساس درخواست ایران  700 جلد کتاب ارسال کرده بود و در این ارتباط متقابل ، 100 جلد کتاب از کتابخانه ملی ایران درخواست کرده بودند؛ کتاب‌‌ها آماده شده بود، اما هزینه ارسال کتاب‌ها که چند میلیون تومان بود، در سازمان فراهم نمی‌شد.
 
اما کتابخانه ملی ایران بودجه اختصاصی دارد و زیر نظر نهاد ریاست جمهوری ردیف بودجه مشخص دریافت می‌کند.
 
بله کتابخانه ملی بودجه اختصاصی دارد اما همیشه بهانه این است که  80 درصد این بودجه صرف حقوق نیروی انسانی می‌شود و عملا بودجه‌ای برای این نوع فعالیت‌ها باقی نمی‌ماند!
 
پیشنهاد شما برای حضور مؤثر و کاربردی کتابخانه ملی در ایفلا چیست؟

به اعتقاد من با توجه به بهانه همیشگی کمبود بودجه بهتر است افرادی به نمایندگی از کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی کشور در ایفلا شرکت کنند که سابقه عضویت در یکی از کمیته‌های ایفلا را  داشته باشند. اگرچه شرکت دلسوزانه و با برنامه افرادی که این سابقه را نیز ندارند، می‌تواند مثمرثمر باشد.
 
این روال حضور با برنامه افرادی که عضو کمیته‌های مختلف ایفلا هستند، موجب می‌شود کم‌کم نمایندگان ایران در ایفلا جدی گرفته شوند. مثلا امارات توانسته شانس برگزاری ایفلای سال آینده را از آن خود کند، درصورتی ایران می‌‌توانست جای این کشور باشد؛ البته برگزاری ایفلا در ایران موانع سیاسی و اجتماعی  زیادی دارد مانند اینکه ایران نمی‌تواند برای همه کشورها ویزا صادر کند.

حضور نمایندگان کتابخانه‌ها در ایفلا با محوریت انجمن کتابداری
خوب است انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران از یکسال پیش از برگزاری ایفلا در کشورهای مختلف، یک برنامه‌ریزی داشته باشد و با نمایندگان سازمان‌ها و کتابخانه‌هایی که عضو کمیته‌های مختلف ایفلا هستند، جلساتی را برگزار کند.
 
این جلسات موجب رسیدن به یک برنامه منسجم برای حضور موفق در ایفلا می‌شود، البته انجمن کتابداری نمی‌تواند سازمان‌ها و مراکز را وادار کند که فقط افراد متخصص را به ایفلا بفرستند زیرا  هنوز حضور تشریفاتی مسئولان در ایفلا در برخی نهادها وجود دارد.
 
اعزام نمایندگان عضوکمیته‌های تخصصی ایفلا اصولا چه مزیتی برای کتابخانه‌های کشور از جمله کتابخانه ملی دارد؟
 
حضور فعال اعضای کمیته‌های تخصصی از ایران می‌تواند خواست‌های بومی ایران را به لحاظ فرهنگی و زبانی در آن کمیته‌ها تقویت کند و بر تصمیمات اثر بگذارد. همچنین آن عضو فعال ضمن آشنایی با تجربیات و دستاوردهای سایر کشور آن تجربه را به داخل کشور منتقل کند.

چرا کتابخانه‌های ملی کشورهای اطراف که حتی علم و رشته کتابداری را ندارند، به‌زعم کارشناسان این حوزه موفق‌‌تر از کتابخانه ملی ایران  در ایفلا ظاهر شده‌اند؟

البته تا چهارپنج سال پیش وضعیت اینچنین نبود. در سال‌های اخیر بعضی کشورهای اطراف با برنامه‌ریزی منسجم و پول‌پاشی، حرکت‌هایی را در ایفلا آغاز کردند. کشورهایی مانند امارات، بحرین، عربستان، قطر و عمان افراد زیادی را برای حضور در ایفلا اعزام می‌کنند. این کشورها ضمن ایجاد غرفه‌، برای این اعزام برنامه‌ریزی دارند.

مطلع هستم برخی از نهادها، حق عضویت در ایفلا را پرداخت می‌کنند اما نماینده‌ای از این سازمان‌ها در این رویداد شرکت نمی‌کند! قطعا حضور تشریفاتی در این رویداد بین‌‌المللی، اثربخش نیست و باید برای حضور موفق، برنامه مستمر و هدفمند داشت.

همان‌طور که مطلع هستید ایفلا برای برگزاری نشست‌‌های سالیانه، فقط از هفت زبان بین‌المللی استفاده می‌کند آیا اضافه کردن زبان‌فارسی به زبان‌های ایفلا امکان‌پذیر است؟
 
بله امکان‌پذیر است. برای این کار باید ابتدا تعامل پویایی را با ایفلا داشت سپس به دبیرخانه ایفلا پیشنهاد داد که یکی از نهادهای ایرانی که عضو ایفلا است متعهد به ارائه ترجمه منابع و مستندات به زبان فارسی شود.